Η αλλαγή του Συντάγματος στα χέρια της Ακροδεξιάς

Η φετινή επέτειος των 50 χρόνων από το πραξικόπημα του Πινοτσέτ κατά του προέδρου Σαλβαδόρ Αγιέντε θα βρει τη Χιλή ακόμη με το Σύνταγμα που κληροδότησε ο δικτάτορας, ενώ το τελικό κείμενο που αναμένεται να τεθεί σε ψηφοφορία τον Δεκέμβριο μπορεί να είναι και χειρότερο.

Η μεγάλη μάχη που εδώ και τριάμισι χρόνια, με την κοινωνική εξέγερση του 2019, άρχισε να δίνεται για να αλλάξει το νεοφιλελεύθερο κείμενο κατέληξε να δώσει την πρωτιά στους «συμβούλους» που θα επεξεργαστούν αυτό το νέο Σύνταγμα, στο ακροδεξιό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Χοσέ Αντόνιο Καστ. Για πρώτη φορά στη μεταπολιτευτική ιστορία της Χιλής, η Ακροδεξιά κατακτά τέτοια νίκη και αναδεικνύεται σε απόλυτο ρυθμιστή της συνταγματικής μεταρρύθμισης αλλά και της πολιτικής σκηνής της χώρας.

Στις εκλογές της Κυριακής για την ανάδειξη των 50 μελών του Συνταγματικού Συμβουλίου οι Ρεπουμπλικανοί πέτυχαν 35,42% και 23 συμβούλους, ο κυβερνητικός συνασπισμός του προέδρου Γκαμπριέλ Μπόριτς πήρε 28,57% και 16 εκπροσώπους, ενώ στην τρίτη θέση έμεινε το μπλοκ της παραδοσιακής Δεξιάς με 21% και 11 μέλη στο Σώμα. Ο δε κεντρώος χώρος κατατροπώθηκε αδυνατώντας να εκλέξει έστω και έναν σύμβουλο.

Ετσι, το σύνολο της Δεξιάς σάρωσε φτάνοντας ένα συντριπτικό 56,5%. Αλλά θα είναι στην πράξη ο Καστ -υπέρμαχος του νεοφιλελεύθερου μοντέλου που επέβαλε η δικτατορία (1973-1990) και πολέμιος οποιασδήποτε αλλαγής του χουντικού Συντάγματος- που θα κρίνει στην ουσία το νέο κείμενο. Ο 57χρονος γερμανικής καταγωγής πολιτικός έχει τις απαραίτητες 21 ψήφους (τα 2/5 του Σώματος) για να μπλοκάρει οποιαδήποτε διάταξη δεν του αρέσει. Ενώ με μια μικρή αριθμητική συνδρομή της παραδοσιακής Δεξιάς θα μπορεί να επιβάλει τους όποιους όρους του.

Ούτως ή άλλως, ο συμβιβασμός στον οποίο έφτασαν τα πολιτικά κόμματα, μετά την απόρριψη πέρσι τον Σεπτέμβριο του προοδευτικού Συντάγματος με 62%, προδιέγραφε πως αυτή η νέα διαδικασία δεν θα είχε τον συμμετοχικό και ανεξάρτητο χαρακτήρα που είχε η προηγούμενη. Σύμφωνα με τον νέο σχετικό νόμο συστάθηκε μια επιτροπή 24 «εμπειρογνωμόνων» μελών της Βουλής και της Γερουσίας. Αυτή στις 7 Ιουνίου θα παραδώσει στο Συνταγματικό Συμβούλιο που εκλέχτηκε την Κυριακή το προσχέδιο του Συντάγματος που επεξεργάζεται και μόνο επ’ αυτού θα συζητήσουν οι «σύμβουλοι».

Η επιτροπή μάλιστα έχει συμφωνήσει a priori δώδεκα βασικές αρχές του νέου κειμένου, ώστε να αποτρέψουν «ακραίες θέσεις» που στην ουσία θα επανίδρυαν το κράτος και το πολιτικό σύστημα. Και για να εξασφαλίσουν ότι ακόμη και οι παραμικρές αλλαγές που πιθανόν προκρίνουν οι σύμβουλοι δεν θα παρεκκλίνουν από τη «μετριοπάθεια», συνέστησαν μια «επιτροπή αποδοχής» των προτάσεων, που θα κάνει και τις τελικές διορθώσεις πριν το κείμενο τεθεί σε δημοψήφισμα στις 7 Δεκεμβρίου.

Δεν ήταν έκπληξη

Πολλοί απορούν πώς το 78% που τάχθηκε υπέρ της αλλαγής του Συντάγματος μετατράπηκε σε λιγότερα από τρία χρόνια σε ένα 68% που απέρριψε το νέο κείμενο και σε ένα 35,42% που ανέδειξε σε πρώτη δύναμη την Ακροδεξιά. Ο αναλυτής της El País, Χόρχε Γκαλίντο, παραθέτει αποκαλυπτικούς αριθμούς. To 2020 (όταν η ψήφος δεν ήταν υποχρεωτική) η συμμετοχή στο δημοψήφισμα δεν έφτασε καν το 51% του εκλογικού σώματος, άρα εκείνο το 78% όσων επιθυμούσαν ένα νέο Σύνταγμα μεταφράζεται σε ένα 38%.

Στις εκλογές του 2021 για την ανάδειξη της Συντακτικής Συνέλευσης, όπου πλειοψήφησαν οι προοδευτικές δυνάμεις, συμμετείχε μόλις το 43%. Και στο περσινό δημοψήφισμα για την έγκριση του νέου συνταγματικού κειμένου που εκπόνησε αυτό το ριζοσπαστικό σώμα (με την ψήφο πλέον υποχρεωτική) συμμετείχε το 85% των εκλογέων και υπέρ του ψήφισε το 38%. Οπως σχολιάζει ο Γκαλίντο, «το λάθος των προασπιστών της ριζοσπαστικής αλλαγής του Συντάγματος είναι πως μπέρδεψαν την κινητοποίηση με την εκπροσώπηση ταυτίζοντας την έκβαση της διαδικασίας με ένα κείμενο που επεξεργάστηκαν οι κινητοποιημένοι αλλά έπρεπε να ψηφιστεί από όλους».

Η δε νίκη του Καστ δεν αποτελεί έκπληξη, αν κρίνει κανείς από την ικανότητά του να πολλαπλασιάζει το ακραίο του μήνυμα: από απλός πρώην βουλευτής του δεξιού κόμματος UDI, έγινε ιδρυτής και ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος το 2019 και στον πρώτο γύρο των προεδρικών του 2021 ήρθε πρώτος με 27,9% έναντι του Μπόριτς με 25,8%. Κάποιοι έκαναν το λάθος να τον υποτιμήσουν όταν έχασε τον δεύτερο γύρο.

Τώρα, σε αυτές τις εκλογές επικράτησαν η αδιαφορία και η δυσπιστία στο κατεστημένο πολιτικό σύστημα. Δημοσκοπήσεις όπως της Criteria έδειξαν πως το 56% των πολιτών δήλωνε ότι έχει κουραστεί με το θέμα του Συντάγματος και μόνο το 31% ενδιαφερόταν για τη νέα διαδικασία. Είναι ενδεικτικό πως τα άκυρα ψηφοδέλτια έφτασαν στο 16,9% και τα λευκά στο 4,55%. Ενα 21,5%, δηλαδή περισσότεροι από τον έναν στους πέντε ψηφοφόρους, καταψήφισε με αυτόν τον τρόπο τη διαδικασία: σχεδόν 2,7 εκατομμύρια ψηφοφόροι (όσοι σχεδόν ψήφισαν τον κυβερνητικό συνασπισμό) δεν δέχτηκαν να πρέπει να επιλέξουν τον Δεκέμβριο ανάμεσα στο Σύνταγμα του Πινοτσέτ και σε εκείνο που με στόχο να μην αλλάξουν πολλά απεργάζονται οι συντηρητικές δυνάμεις, πόσο μάλλον ο θαυμαστής του δικτάτορα, Χοσέ Αντόνιο Καστ.

«Οι Χιλιανοί νίκησαν την απροθυμία, την απάθεια, την αδιαφορία, πήγαν στις κάλπες για να δώσουν σαφές μήνυμα για το ποια πορεία θέλουν για τη χώρα (…) Η Χιλή νίκησε μια αποτυχημένη κυβέρνηση, ανίκανη να αντιμετωπίσει την κρίση της ασφάλειας, του μεταναστευτικού ή την οικονομική και κοινωνική», δήλωσε ο Καστ, γιος ναζί στρατιωτικού και ο μόνος πολιτικός που έχει ανοιχτά δηλώσει πως «η Χιλή δεν χρειάζεται κανένα νέο Σύνταγμα». Κεφαλαιοποίησε την ανησυχία των πολιτών που προτάσσουν τα παραπάνω θέματα, θέτοντάς τα στο επίκεντρο της εκστρατείας του.

Η τακτική του Μπόριτς ώστε να αντιπαρατεθεί σε αυτόν τον καταιγισμό για «νόμο και τάξη» ήταν να υποχωρήσει συμφωνώντας στα αιτήματα της σκληρής Δεξιάς. Οπως έκανε τον Απρίλιο με τον νόμο που απαίτησαν τα κόμματα της Δεξιάς και ο οποίος αυστηροποιεί τις ποινές για όποιον επιτεθεί σε μέλη των δυνάμεων ασφαλείας και νομιμοποιεί τη χρήση πυροβόλων όπλων αστυνομικών και στρατιωτικών όταν «απειλούνται», απαλλάσσοντάς τους από κάθε ευθύνη.

Με αυτόν τον τρόπο υποχώρησης έχει αντιδράσει η κυβέρνηση στα περισσότερα μέτωπα που κλήθηκε να διαχειριστεί: στρατιωτικοποιώντας τον Νότο στις περιοχές των Μαπούτσε, φτάνοντας σε διπλωματική κρίση με το Περού για την ανθρωπιστική κρίση των μεταναστών στα σύνορα των δύο χωρών ή κάνοντας δηλώσεις όπως «θα είμαστε σκυλιά κατά της εγκληματικότητας» ή «εγώ ο ίδιος θα βγω για περιπολία και για να γιορτάσω τον επαναπατρισμό των ξένων με ταχύτατες διαδικασίες». Οπως έλεγε στην El Diario η Κλάουντια Χέις του Πανεπιστημίου της Χιλής για την έκβαση αυτών των εκλογών: «Μοιραίο λάθος να προσπαθήσει να “γοητεύσει” κόσμο που ποτέ δεν θα τον ψήφιζε».