Ενας χρόνος δύσκολων ισορροπιών

Ο Γκαμπριέλ Μπόριτς δεν κατάφερε να γιορτάσει τον πρώτο του χρόνο στην προεδρία της Χιλής με εγκεκριμένη ακόμα μία από τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις που υποσχόταν. Μετά την ήττα στο δημοψήφισμα για την υιοθέτηση ενός νέου Συντάγματος τον Σεπτέμβριο, απορρίφθηκε την περασμένη εβδομάδα από την αντιπολίτευση στη Βουλή και η φορολογική μεταρρύθμιση, ένας από τους βασικούς άξονες για την ενίσχυση των κοινωνικών πολιτικών του.

Το νομοσχέδιο προέβλεπε ανάμεσα στα άλλα την αναδιάρθρωση του φόρου εισοδήματος, με προοδευτική αύξηση για τους πλέον εύπορους, τη μείωση σειράς φοροαπαλλαγών και την εισαγωγή αυξημένων ποσοστών δικαιωμάτων από τις εξορυκτικές ώστε να αυξηθούν τα φορολογικά έσοδα κατά επιπλέον 3,6% του ΑΕΠ. Βασική επιδίωξή του ήταν η ανακατανομή πόρων, σε μια χώρα όπου το 1% των πλουσιότερων καρπώνεται το 49,6% του πλούτου, έτσι ώστε να μπορέσουν να χρηματοδοτηθούν το σύστημα κοινωνικής προστασίας, παιδείας, υγείας και, κυρίως, η συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση – ακόμα μία από τις μεγάλες προκλήσεις της κυβερνητικής ατζέντας.

«Γιορτάζουν τα κόμματα στο πιο δεξιό φάσμα της πολιτικής, κι είμαστε σίγουροι πως γιορτάζουν όσοι φοροδιαφεύγουν […] γιατί θα έχουν ακόμα έναν χρόνο για να μπορούν να συνεχίζουν να χρησιμοποιούν αυτούς τους μηχανισμούς», δήλωσε ο υπουργός Οικονομίας Μάριο Μαρσέλ για την απόρριψη της μεταρρύθμισης με 73 ψήφους έναντι 71 που τάχθηκαν υπέρ. «Απέρριψαν την αύξηση της Οικουμενικής Εγγυημένης Σύνταξης, τη μείωση της λίστας αναμονής στα νοσοκομεία, την αύξηση των πόρων για την πρωτοβάθμια υγεία».

Οι οπαδοί του Μπόριτς συγκεντρώθηκαν μπροστά στο προεδρικό Μέγαρο στις 11 Μαρτίου για να χαιρετίσουν την πρώτη επέτειο της ανάληψης της εξουσίας από τον 36χρονο (και από μια νέα γενιά της Αριστεράς) που αναδείχτηκε από τους μαθητικούς και φοιτητικούς αγώνες και απέκτησε πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνική εξέγερση του 2019.

Τι υποσχέθηκε;

Ο Μπόριτς τον Δεκέμβριο του 2021 κέρδισε τον δεύτερο γύρο των εκλογών με 55,9% έναντι του ακροδεξιού Χοσέ Αντόνιο Καστ και υποσχέθηκε μια μεγάλη πολιτική αλλαγή. Αλλά οι αμφιταλαντεύσεις στο εσωτερικό του κυβερνητικού συνασπισμού και κυρίως η συντεταγμένη στάση της αντιπολίτευσης, που ελέγχει το Κογκρέσο, έχουν μπλοκάρει την υλοποίηση πολλών από τα σχέδιά του. Η κυβέρνησή του σχηματίστηκε από το Εγκρίνω Αξιοπρέπεια (μαχητικό πολυκομματικό μπλοκ, όπου μεταξύ άλλων συμμετείχαν το κόμμα του Μπόριτς, Κοινωνική Σύγκλιση, το Πλατύ Μέτωπο και το Κομμουνιστικό Κόμμα) και τον κεντροαριστερό Δημοκρατικό Σοσιαλισμό, μια συμμαχία Σοσιαλιστών, Φιλελευθέρων και άλλων μετριοπαθών κομμάτων.

Μετά την απόρριψη (με 62%) του νέου Συντάγματος τον Σεπτέμβριο, υποσχέθηκε να πετύχει άμεσα μια νέα συμφωνία ώστε να προχωρήσει η Συνταγματική Μεταρρύθμιση. Την περασμένη εβδομάδα αυτή ξεκίνησε με την εκλογή από το Κογκρέσο μιας ομάδας «εμπειρογνωμόνων βουλευτών» (12 κυβερνητικοί και 12 της αντιπολίτευσης) που μέσα σε τρεις μήνες θα εκπονήσουν το προσχέδιο του νέου Συντάγματος. Αυτό θα τεθεί στην κρίση του Συμβουλίου, ενός σώματος που θα εκλεγεί με λαϊκή ψήφο στις 7 Μαΐου, ενώ για την έγκριση του τελικού κειμένου θα γίνει δημοψήφισμα τον Δεκέμβριο. Επειτα από τους πολλούς συμβιβασμούς «ας ελπίσουμε πως θα πρόκειται για κάτι ουσιαστικό και όχι για ένα Σύνταγμα που αλλάζει τα πράγματα για να παραμείνουν ίδια», έλεγε στο BBC ο Ροντρίγκο Μαρδόνες του Καθολικού Πανεπιστημίου της Χιλής.

Οπως σημειώνει ο αναλυτής Σιμόν Ρουμπίνιος Σέα σε έκθεση της Celag (Λατινοαμερικανικό Στρατηγικό Κέντρο Γεωπολιτικής), η απόρριψη του Συντάγματος σήμανε μια αλλαγή ρότας: «Ενδυνάμωσε την αντιπολίτευση και περιόρισε τις δυνατότητες μετασχηματισμών, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να ενισχύσει τον Δημοκρατικό Σοσιαλισμό και να αναζητήσει νέες συμμαχίες στο Κογκρέσο». Ετσι οδηγήθηκε να «θυσιάσει» στενούς φίλους και συνεργάτες αντικαθιστώντας τους με εκπροσώπους της παραδοσιακής Κεντροαριστεράς, αυτής που συγκυβέρνησε με τους συντηρητικούς μετά την πτώση της δικτατορίας. Εκφράστηκε στον πρώτο ανασχηματισμό που έγινε πέρσι τον Σεπτέμβριο με την αντικατάσταση 6 υπουργών αλλά και τη μείωση της συμμετοχής του μαχητικού συνασπισμού Εγκρίνω Αξιοπρέπεια στην Πολιτική Επιτροπή, ένα ευέλικτο συντονιστικό όργανο της κυβέρνησης. Καταδείχθηκε και τώρα, με έναν νέο ανασχηματισμό που ακολούθησε την απόρριψη της φορολογικής μεταρρύθμισης. Πλέον είναι 12 υπουργοί σε σύνολο 24 που έχουν αντικατασταθεί αυτόν τον έναν χρόνο, ενισχύοντας την εκπροσώπηση της Κεντροαριστεράς στην κυβέρνηση.

Σήμερα η δημοτικότητα του Μπόριτς –που είχε φτάσει στο ναδίρ μετά την απόρριψη του Συντάγματος– επανήλθε σε ένα 35%, κάτι που οφείλεται σε πολλούς λόγους. Πρώτα, στην καλή διαχείριση της τεράστιας καταστροφής που προκάλεσαν οι πυρκαγιές τον Φεβρουάριο, με 26 νεκρούς και δεκάδες χιλιάδες εκτάρια καμένης γης. Επειτα, στην αντιμετώπιση της ανασφάλειας, έστω κι αν αυτό σήμαινε, παρά τις αντίθετες προεκλογικές διακηρύξεις του, τη στρατιωτικοποίηση των βόρειων συνόρων ως απάντηση στη μεταναστευτική κρίση, αλλά και περιστασιακά της νότιας ζώνης της Αραουκανία, όπου και τα εδάφη των ιθαγενών Μαπούτσε. Αλλά και χάρη σε κοινωνικές πολιτικές που κατάφερε να επιβάλει, όπως δωρεάν περίθαλψη στα κέντρα του δημόσιου συστήματος υγείας (καταργώντας την υποχρεωτική ελάχιστη συμμετοχή), την αύξηση του κατώτατου μισθού στα 500 δολάρια τον μήνα (με στόχο τα 625 στο τέλος της θητείας του), τα μέτρα για να αμβλυνθεί ο αντίκτυπος του πληθωρισμού στα βασικά αγαθά.

Αλλά ιδίως στα οικονομικά, τομέας όπου, παρά την αρχική εχθρότητα του επιχειρηματικού κόσμου, έχει να επιδείξει πολλά θετικά καταφέρνοντας να καθησυχάσει τις αγορές, όπως σημείωνε η έκθεση του Celag: μείωσε τις δαπάνες κατά 23,1% όπως και το χρέος στο 37,5% του ΑΕΠ, έκλεισε το 2022 με πρωτοφανή πλεονάσματα, αύξησε τα έσοδα από τον χαλκό και το λίθιο, ενώ οι ξένες επενδύσεις έφτασαν τα 17 δισ. δολάρια, πόσο-ρεκόρ από το 2015.

Με ακρωτηριασμένη την ατζέντα της κυβέρνησης Μπόριτς, η ιστορική επέτειος των 50 χρόνων από το πραξικόπημα κατά του προέδρου Σαλβαδόρ Αγιέντε, στις 11 Σεπτεμβρίου φέτος, θα βρει τον πρόεδρο, που τόσες προσδοκίες αφύπνισε, να ακροβατεί ανάμεσα στα πιο ριζοσπαστικά αιτήματα των ψηφοφόρων του και τις υποχωρήσεις που απαιτεί η αντιπολίτευση για να στηρίξει έστω και ελάχιστες αλλαγές. Δύσκολες ισορροπίες.