Η βία συνεχίζεται, οι ισορροπίες αλλάζουν εν όψει των εκλογών

Η βία που σαρώνει την Κολομβία δεν γνωρίζει τέλος ούτε εν μέσω της προεκλογικής εκστρατείας για τις προεδρικές της 29ης Μαΐου. Πρόσφατη επιχείρηση του στρατού σε απόμακρο χωριό στην επαρχία Πουτουμάγιο κατέληξε στον θάνατο 11 ανθρώπων, ανάμεσά τους μιας εγκύου, ενός 16χρονου και ενός ιθαγενούς ηγέτη. Υποτίθεται πως ήταν μια επιχείρηση εναντίον διαφωνούντων του αφοπλισμένου πλέον αντάρτικου των FARC που συνεχίζουν τη δράση τους και εμπλέκονται στο εμπόριο κοκαΐνης. Μάρτυρες και δημοσιογράφοι καταγγέλλουν πως τόσο τα πτώματα όσο και η σκηνή των φόνων έχουν αλλοιωθεί. Αμετανόητος ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, Εδουάρντο Σαπατέιρο, απάντησε στις επικρίσεις λέγοντας πως «δεν είναι η πρώτη επιχείρηση στην οποία πέφτουν έγκυοι ή ανήλικες μαχήτριες».

Ο πρόεδρος Ιβάν Ντούκε κάλυψε τους στρατιωτικούς και έκανε λόγο για μια «καλά οργανωμένη επιχείρηση που στηρίχτηκε σε πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών», λίγο πριν παρουσιαστεί ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για να κάνει έναν απολογισμό της εφαρμογής των Συμφωνιών Ειρήνης του 2016 που έδωσαν τέλος στην εμφύλια σύρραξη. Αλλά ενώ ο «δελφίνος» του ακροδεξιού πρώην προέδρου Αλβαρο Ουρίμπε εξηγούσε τα «επιτεύγματα» μιας συμφωνίας που ποτέ δεν έκρυψε πως τον βρίσκει αντίθετο σε πολλούς της όρους, το Γραφείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για την Κολομβία απαίτησε από την κυβέρνησή του μια ενδελεχή και ανεξάρτητη έρευνα για τα όσα διαδραματίστηκαν σε μια επιχείρηση που Ηνωμένα Εθνη και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποκάλεσαν σφαγή.

Δεν είναι η μόνη. Μόλις πριν από 3 ημέρες, την Κυριακή 24 Απριλίου, πέντε πολίτες έχασαν τη ζωή τους και δύο παιδιά τραυματίστηκαν από επίθεση ενόπλων στην επαρχία Κάουκα. Πριν καν συμπληρωθεί το πρώτο τετράμηνο του έτους, έχουν διαπραχθεί 36 σφαγές με 122 θύματα, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ανάπτυξης Μελετών για την Ειρήνη (Indepaz). Αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός, φέτος θα ξεπεραστούν κατά πολύ οι στατιστικές του 2021, όταν έγιναν 96 σφαγές με 338 νεκρούς.

Τη δε τελευταία εβδομάδα, ακόμα τρεις πρώην αντάρτες, αφοπλισμένοι και στη διαδικασία επανένταξής τους δολοφονήθηκαν από «αγνώστους», με τον Ροντρίγκο Λοντόνιο, πρόεδρο του κόμματος Comunes (Κοινά) που προέκυψε από το αντάρτικο των FARC, να ζητά «Αλληλεγγύη για να σταματήσουν αυτές οι δολοφονίες: χρειαζόμαστε μια κυβέρνηση που να σταματήσει αυτή τη βαρβαρότητα». Μόνο φέτος έχουν δολοφονηθεί 18 πρώην αντάρτες ενώ σύμφωνα με την Indepaz συνολικά από την υπογραφή των Συμφωνιών Ειρήνης ανάμεσα σε κυβέρνηση και αντάρτικο των FARC στα τέλη του 2016 ο αριθμός τους έχει φτάσει τους 317.

Αλλάζει η κοινωνική δυναμική

Η βία κατά πρώην ανταρτών, κοινοτικών ηγετών, ιθαγενών, προασπιστών της γης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι καθημερινή στην Κολομβία, αλλά πλέον ο πρόεδρος Ιβάν Ντούκε δεν μπορεί να τη χρησιμοποιήσει υπέρ του για να εκφοβίσει τον πληθυσμό για τη δράση των «κομμουνιστών», όπως έκανε ο μέντοράς του Αλβαρο Ουρίμπε πριν από την υπογραφή των συμφωνιών.

Μπορεί να είναι παρούσα, αλλά όπως αποκάλυψε το Κέντρο Ερευνών Linterna Verde, δεν αποτελεί τη βασική ανησυχία των πολιτών: για πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες σε μια προεκλογική εκστρατεία οι προτεραιότητες των ψηφοφόρων αφορούν την οικονομική τους κατάσταση, την υγεία, την παιδεία, τη διαφθορά.

Λογική απόρροια των Συμφωνιών Ειρήνης ήταν να ανοίξει η συζήτηση για άλλα καίρια ζητήματα που ταλανίζουν τους πολίτες και επισκιάζονταν από τη ρητορική του πολέμου και να αποκτήσουν πλέον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα.

Αυτό έδειξαν άλλωστε και οι δύο κοινωνικές εκρήξεις που γνώρισε η χώρα το 2019 και το 2021, όπου ο κόσμος για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες απαίτησε δυναμικά να αντιμετωπιστούν η φτώχεια, η ακρίβεια, οι χαμηλοί μισθοί και συντάξεις, η ανισότητα, η ανεργία, η έλλειψη προοπτικής.

Αυτά ακριβώς είναι τα θέματα που φέρνει στην επιφάνεια η ατζέντα του αριστερού συνασπισμού Ιστορικό Σύμφωνο του Γουστάβο Πέτρο και τα οποία κυριαρχούν στα κοινωνικά δίκτυα. «Ανεξάρτητα αν κάποιοι συμφωνούν ή διαφωνούν με τις θέσεις του Πέτρο, αυτά τα νέα θέματα αποτελούν προτεραιότητα πλέον σε μια χώρα που είναι από τις πιο άνισες στον κόσμο, όπου η κοινωνική κινητικότητα εμποδίζεται από τους διεφθαρμένους πελατειακούς μηχανισμούς, τα συστήματα υγείας και παιδείας χωλαίνουν σοβαρά και ένα μεγάλο μέρος των εργαζομένων αναγκάζεται να επιβιώνει στην άτυπη ή τη μαύρη οικονομία», λέει η Κριστίνα Βέλες, διευθύντρια του Κέντρου Ερευνών Linterna Verde. «Είναι η πρώτη φορά που θέματα της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, του ρατσισμού, των δικαιωμάτων των γυναικών κυριαρχούν στην προεκλογική συζήτηση».

Ισως αυτό μπορεί να εξηγήσει τη δυναμική της εκστρατείας του Γουστάβο Πέτρο, που μετά τον θρίαμβό του στις βουλευτικές του Μαρτίου φέρεται πρώτος με μεγάλη διαφορά για τις προεδρικές της 29ης Μαΐου. Σύμφωνα μάλιστα με την τελευταία δημοσκόπηση του Εθνικού Κέντρου Σφυγμομετρήσεων, μέσα στον τελευταίο μήνα αύξησε τα ποσοστά του ενώ οι βασικοί αντίπαλοί του έχασαν δυνάμεις. Φέρεται πλέον να προηγείται με 38% έναντι 23,8% του Φίκο Γκουτιέρες, υποψηφίου της Δεξιάς (και του ουριμπισμού, του οποίου ο υποψήφιος παραιτήθηκε για να τον στηρίξει).

Στην τρίτη θέση βρίσκεται άλλος δεξιός «αντισυστημικός» και εκατομμυριούχος υποψήφιος, ο Ροδόλφο Ερνάντες, με 9,6% και ακολουθεί ο κεντρώος Σέρχιο Φαχάρντο με 7,2%. Σύμφωνα με την ίδια δημοσκόπηση, στον δεύτερο γύρο, όποιον κι αν έχει απέναντί του, ο Πέτρο κερδίζει με τουλάχιστον 8 μονάδες διαφορά. Το ερώτημα για πολλούς είναι αν στην τελική κούρσα της καμπάνιας οι χαμένες ελίτ θα εξαπολύσουν κι άλλες επιθέσεις και συκοφαντίες για να αποτρέψουν αυτό το αποτέλεσμα.