Αριστερός πρόεδρος στη Χιλή

«Αν η Χιλή ήταν το λίκνο του νεοφιλελευθερισμού, θα γίνει και ο τάφος του. Μη φοβάστε τους νέους που θέλουν να αλλάξουν αυτή τη χώρα». Αυτό είχε πει ο Γκαμπριέλ Μπόριτς όταν εξελέγη επικεφαλής του αριστερού συνασπισμού «Apruebo Dignidad» (Εγκρίνω την Αξιοπρέπεια) για τις προεδρικές εκλογές στη Χιλή. Και όπως φάνηκε την Κυριακή, οι Χιλιανοί δεν φοβήθηκαν αφού με ποσοστό 56% επέλεξαν τον 35χρονο Μπόριτς στον δεύτερο γύρο για να γίνει ο επόμενος και ο νεότερος σε ηλικία πρόεδρος της χώρας.

Ο φόβος είχε αφήσει τη σκιά του να πλανάται μετά τον πρώτο γύρο τον περασμένο μήνα που είχε φέρει στην πρώτη θέση τον ακροδεξιό και νοσταλγό του δικτάτορα Πινοτσέτ, Χοσέ Αντόνιο Καστ. Τελικά όμως, ο πρώτος τερμάτισε δεύτερος παρ’ όλο που συγκέντρωσε ένα διόλου ευκαταφρόνητο 44%, γεγονός που αποδεικνύει ότι η σκληρή Δεξιά διαθέτει γερές ρίζες στη Χιλή.

Τελικά, η ελπίδα και η ανάγκη για αλλαγή νίκησαν τον φόβο. Σε μια μάλιστα απρόσμενη κίνηση πολιτικού πολιτισμού, όπως σημείωναν εγχώρια και διεθνή ΜΜΕ, ο Καστ παραδέχθηκε αμέσως την ήττα του και συνεχάρη τηλεφωνικά τον αντίπαλό του, τον οποίο κατηγορούσε προεκλογικά ότι θέλει να μετατρέψει τη Χιλή σε μια δεύτερη Κούβα ή Βενεζουέλα.

Μετά λοιπόν το Μεξικό, την Αργεντινή, τη Βολιβία, το Περού και πολύ πρόσφατα την Ονδούρα, ήρθε η σειρά της Χιλής να προστεθεί στον άξονα των κεντροαριστερών κυβερνήσεων ο οποίος σχηματίζεται ξανά στη Λατινική Αμερική με προοπτικές να επεκταθεί περαιτέρω. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι ο πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα, ο οποίος εμφανίζεται ως φαβορί για τις προεδρικές εκλογές του 2022, ήταν ανάμεσα στους πρώτους ξένους ηγέτες που έσπευσαν να συγχαρούν τον «σύντροφο Μπόριτς» για τη νίκη του.

«Είμαστε η ενότητα. Είμαστε η ελπίδα. Είμαστε περισσότεροι όταν είμαστε μαζί. Συνεχίζουμε!», είπε μεταξύ πολλών άλλων το βράδυ της Κυριακής ο νικητής των εκλογών στο Σαντιάγο, αφού πρώτα χαιρέτησε το συγκεντρωμένο πλήθος και στη γλώσσα των Μαπούτσε, της μεγαλύτερης φυλής αυτοχθόνων της Χιλής. «Η γενιά μας μπήκε στον δημόσιο βίο απαιτώντας να αναγνωριστούν τα δικαιώματά μας και να μη μας αντιμετωπίζουν πια ως καταναλωτικά αγαθά», πρόσθεσε ο πρώην επικεφαλής των φοιτητικών αγώνων, ο οποίος δήλωσε πολιτικός κληρονόμος όσων, από τον Σαλβαδόρ Αλιέντε και μετά, αγωνίστηκαν για μια κοινωνία δίκαιη και ισότιμη.

Ο Γκαμπριέλ Μπόριτς, ο οποίος θα αναλάβει τα καθήκοντά του τον ερχόμενο Μάρτιο, έχει ήδη σπάσει πολλά καλούπια. Δεν είναι μόνο ο νεότερος εκλεγμένος πρόεδρος στην ιστορία της Χιλής. Είναι επίσης ο πρώτος που νικά ενώ ήλθε δεύτερος στον πρώτο γύρο, αλλά και αυτός που εκλέχθηκε με ρεκόρ συμμετοχής μετά το 2009, όταν η ψήφος κατέστη προαιρετική. Φαίνεται πως ο φόβος της επιστροφής του φαντάσματος του Πινοτσέτ διά της κάλπης κινητοποίησε πολλούς που δεν πήγαν να ψηφίσουν στον πρώτο γύρο, φτάνοντας το ποσοστό προσέλευσης στο 55,6%, περίπου οχτώμισι μονάδες πάνω σε σχέση με τον περασμένο μήνα.

Από μια πρώτη ανάγνωση μάλιστα, φαίνεται πως ο Μπόριτς στηρίχθηκε κυρίως από τα μεγάλα αστικά κέντρα, τις μεσαίες και κατώτερες τάξεις, τους νέους και τις γυναίκες. Οχι τυχαία, αφού ο αντίπαλός του ήταν φανατικός πολέμιος των αμβλώσεων, ακόμα και σε περιπτώσεις βιασμού, και σκόπευε μεταξύ πολλών άλλων να καταργήσει το υπουργείο της Γυναίκας και τα επιδόματα που δίνονται σε ανύπαντρες γυναίκες.

Ο Γκαμπριέλ Μπόριτς γεννήθηκε το 1986 στην Πούντα Αρένας, στο νοτιότερο άκρο της Χιλής, από μια εύπορη μεσοαστική οικογένεια με μακρινή καταγωγή από την Κροατία, στην οποία οφείλει το σλαβικό επίθετό του. Σπούδασε νομικά και το 2011 ήταν από εκείνους που πρωτοστάτησαν στις μαζικές φοιτητικές διαδηλώσεις διεκδικώντας ανάμεσα σε άλλα δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση και κατάργηση των φοιτητικών δανείων αμερικανικού τύπου που αποτελούν βραχνά για εκατομμύρια οικογένειες και ουσιαστικά αποκλείουν τα φτωχά παιδιά από τα πανεπιστήμια.

Τρία χρόνια αργότερα ορκιζόταν βουλευτής χωρίς γραβάτα και με ένα απλό μπουφάν, προκαλώντας σύγκρυο στα βουλευτικά έδρανα των συντηρητικών. Το 2019 βρέθηκε ξανά στους δρόμους στις παλλαϊκές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στις οποίες οι Χιλιανοί, με αφορμή την αύξηση στην τιμή του εισιτηρίου του μετρό, ξέσπασαν για όλες τις αδικίες και τις ανισότητες που υφίστανται από την εποχή της χούντας και μετά.

Ο Μπόριτς, ο οποίος ανήκει στη γενιά που δεν έζησε τη χούντα του Πινοτσέτ και τον τρόμο που τη συνόδευε, καλείται τώρα να σπάσει το μεγαλύτερο καλούπι από όλα. Να ξηλώσει το ακραίο νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο που επιβλήθηκε στη χώρα του πριν ακόμα γεννηθεί και να οδηγήσει τη Χιλή στην ψήφιση ενός νέου Συντάγματος μέσα στο 2022, το οποίο καταρτίζεται αυτή την εποχή και φιλοδοξεί να θάψει οριστικά αυτό το θλιβερό παρελθόν. «Δεν θέλουμε να συνεχίσουν κάποιοι να κάνουν μπίζνες με τις συντάξεις μας. Θα υπερασπιστούμε ένα αυτόνομο συνταξιοδοτικό σύστημα, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και χωρίς ιδιωτικά συνταξιοδοτικά κεφάλαια», τόνισε το βράδυ της Κυριακής.

Το στοίχημα δεν είναι εύκολο. Ο συνασπισμός του δεν διαθέτει πλειοψηφία στην κατακερματισμένη Βουλή και θα χρειάζεται πάντα τη συναίνεση και αντιπολιτευόμενων κομμάτων για την έγκριση των νομοσχεδίων. Ο ίδιος, από την άλλη, δεν δηλώνει μαρξιστής αλλά μετριοπαθής σοσιαλιστής και όπως συμφωνούν ντόπιοι και ξένοι αναλυτές, το πρόγραμμά του παραπέμπει σε σοσιαλδημοκρατία ευρωπαϊκού τύπου.

Ακόμα κι αυτό, βέβαια, ακούγεται πολύ ριζοσπαστικό για τη Χιλή που ο Πινοτσέτ και τα παιδιά της Σχολής του Σικάγου την ήθελαν να λειτουργεί σαν επιχείρηση και όπου σήμερα το 1% του πληθυσμού κρατά στα χέρια του το 30% του εθνικού πλούτου. Ισως τελικά το μεγάλο στοίχημα για τη Χιλή σε πρώτη φάση είναι όχι το να μετατραπεί σε σοσιαλιστικό παράδεισο, αλλά σε μια πιο κανονική χώρα με δημόσια παιδεία, υγεία και δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα.