Επειτα από 22 χρόνια αποτυχημένων προσπαθειών, τέσσερις προεδρικές υποψηφιότητες με ισάριθμα κόμματα και δύο απόπειρες να κερδίσει τη δημαρχία της πρωτεύουσας, ο συντηρητικός Αλεχάντρο Τζιαματέι πέτυχε μια απρόσμενη νίκη στον δεύτερο γύρο των εκλογών της Γουατεμάλας με 58% έναντι 42% της επίσης συντηρητικής αντιπάλου του Σάντρα Τόρες.
«Το πολιτικό κλίμα, η διαφθορά, η απάθεια, η απογοήτευση και σε κάποιες περιπτώσεις η παραπληροφόρηση οδήγησαν την πλειοψηφία στην αποχή», λέει ο πολιτικός αναλυτής Χοσέ Κάρλος Σανάμπρια στην Prensa Libre, χαρακτηρίζοντας την ελάχιστη συμμετοχή (μόλις 42%) ένδειξη ότι οι ψηφοφόροι δεν εμπιστεύονται ούτε την Τόρες ούτε τον Τζιαματέι. «Με την αποχή τους απονομιμοποίησαν έναν πρόεδρο που εκλέχτηκε με λιγότερες από 1,9 εκατ. ψήφους σε ένα εκλογικό σώμα 8 εκατομμυρίων ψηφοφόρων».
Η Σάντρα Τόρες είναι εξέχουσα εκπρόσωπος της παλιάς πελατειακής πολιτικής, πρώην σύζυγος του προέδρου Αλβαρο Κολόμ, που τον χώρισε για να ξεπεράσει τον συνταγματικό σκόπελο που απαγορεύει την υποψηφιότητα συγγενών των προέδρων. Ο δε Τζιαματέι είναι πολιτικός κληρονόμος του κωμικού και απερχόμενου προέδρου Τζίμι Μοράλες.
Αν ο τελευταίος έφτασε στην εξουσία χάρη στο κόμμα που ίδρυσε ο πιο αντιδραστικός πυρήνας των στρατιωτικών, ο Τζιαματέι το πέτυχε χάρη σε άλλους διαπλεκόμενους επιχειρηματίες, διεφθαρμένους στρατιωτικούς και λαθρεμπόρους, αποκάλυψε ενδελεχής έρευνα του Nómada.
Συμφωνεί με δηλώσεις του στους New York Times ο Μανφρέντο Μαρροκίν, πρόεδρος της Δράσης Πολιτών, παράρτημα της Διεθνούς Διαφάνειας στη Γουατεμάλα: «Ο Τζιαματέι μοιάζει πολύ στον Μοράλες και ο στενός του κύκλος περιλαμβάνει πρόσωπα ύποπτα ή ερευνώμενα για διαφθορά».
Ο 63χρονος Τζιαματέι, χειρουργός που έγινε επιχειρηματίας και επαγγελματίας πολιτικός, είναι συντηρητικός κοινωνικά και φιλελεύθερος οικονομικά, θέτει ως προτεραιότητες την ασφάλεια και την «ανάπτυξη με κάθε τίμημα» και έχει υποσχεθεί «σιδερένια πυγμή» κατά της εγκληματικότητας και ένα «οικονομικό τείχος» για να σταματήσει τη μετανάστευση.
«Δεν θα είμαι ο πρώτος άρχοντας αλλά ο πρώτος υπηρέτης του έθνους. Δεν θα είμαστε τέλειοι κυβερνώντες, αλλά οι σωστοί κυβερνώντες, για να μεταρρυθμίσουμε τη χώρα», δήλωσε με την εκλογή του. Οπως για «σωστή διαχείριση» είχε μιλήσει όταν κατηγορήθηκε από τη Γενική Εισαγγελία και την Cigic (Διεθνή Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών κατά της Ατιμωρησίας στη Γουατεμάλα) για επτά εξωδικαστικές εκτελέσεις στις Φυλακές Παβόν το 2006, όσο ήταν επικεφαλής του Σωφρονιστικού Συστήματος της χώρας. Προφυλακίστηκε για 10 μήνες, αλλά η υπόθεση έκλεισε «λόγω ανεπαρκών αποδείξεων» και αφέθηκε ελεύθερος. Αδιευκρίνιστο παραμένει προς το παρόν (παρά τις καταγγελίες για παράνομη χρηματοδότηση) πού έχει βρει χρήματα για έξι προεκλογικές εκστρατείες.
Δεν είναι τυχαίο ότι στην επινίκια ομιλία του δεν αναφέρθηκε καθόλου στη διαφθορά και παρότι προεκλογικά δήλωνε «σταυροφόρος» εναντίον της, ξεκαθάρισε πως δεν προτίθεται να ανανεώσει την εντολή της Cigic. Ακολουθώντας έτσι τα βήματα του Μοράλες, ο οποίος όταν η Cigic κατηγόρησε τον αδελφό και τον γιο του αλλά και ισχυρούς ολιγάρχες που τον στηρίζουν, αποφάσισε να μην ανανεώσει την εντολή της διεθνούς οργάνωσης, που έχει αποκαλύψει τα βαθιά πλοκάμια της διαφθοράς στους θεσμούς της χώρας και έχει οδηγήσει στη φυλακή εκατοντάδες αξιωματούχους και επιχειρηματίες.
Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος θα κληθεί να διαχειριστεί την καυτή πατάτα της συμφωνίας περί ασφαλούς τρίτης χώρας που υπέγραψε ο προκάτοχός του με τον Ντόναλντ Τραμπ και υποχρεώνει τη Γουατεμάλα να υποδεχτεί δεκάδες χιλιάδες Κεντροαμερικανούς μετανάστες. Προεκλογικά είχε δηλώσει πως η συμφωνία είναι παράνομη και ανεφάρμοστη, αλλά δεν είναι πιθανό να αντιταχθεί στον ισχυρό γείτονα που απειλεί με επιβολή δασμών ή/και φορολογίας στα εμβάσματα των Γουατεμαλέζων μεταναστών στις ΗΠΑ.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η χώρα έχει από τα μεγαλύτερα επίπεδα ανισότητας στη Λατινική Αμερική, από τους χειρότερους δείκτες φτώχειας, υποσιτισμού και μητρικής και βρεφικής θνησιμότητας, ιδίως στις ιθαγενικές κοινότητες. «Καθώς η πιθανότητα μιας αλλαγής ή μεταρρύθμισης του συστήματος ολοένα και απομακρύνεται, η πιο άμεση λύση είναι να φύγει κανείς από τη χώρα», προσθέτει ο Μαροκίν θυμίζοντας πως από τον Οκτώβριο ώς τις αρχές Αυγούστου, κάπου 250.000 Γουατεμαλέζοι έχουν συλληφθεί ή παραδοθεί στα σύνορα του Μεξικού με τις ΗΠΑ ενώ πέρσι, σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης Global Witness, δολοφονήθηκαν 17 προασπιστές του περιβάλλοντος και του δικαιώματος στη γη.
Η απάντηση του Τζιαματέι είναι το άνοιγμα των ιθαγενικών εδαφών σε περισσότερες επενδύσεις και εξορύξεις. «Αν το πράξει θα έχουμε τέσσερα χρόνια πολέμου… κι αν το κάνει με αίμα και φωτιά, η μετανάστευση και η βία θα αυξηθούν», προειδοποιεί η ανθρωπολόγος και δημοσιογράφος Ιρμα Βελάσκες. «Το σκηνικό είναι χαοτικό. Η αβεβαιότητα μόνιμη. Γι’ αυτό νέοι και ενήλικοι το μόνο που ονειρεύονται είναι να μεταναστεύσουν».
