Για τη 19η Ιουνίου

Το σημερινό «Κοσμοθεωρείο» είναι αφιερωμένο στην μεθαυριανή αφροαμερικανική γιορτή που λέγεται «Juneteenth», ένα λογοπαίγνιο που συντομεύει την επέτειο «nineteenth of June», δηλαδή 19η Ιουνίου. Πρόκειται για μία γιορτή ελάχιστα γνωστή εκτός των ΗΠΑ, αλλά και, στην πραγματικότητα, όχι καθολικά γνωστή ακόμα και εντός της αμερικανικής κοινωνίας. Και τότε γιατί είναι σημαντική; Εξηγούμαι.

Η γιορτή παραπέμπει στην 19η Ιουνίου του 1865, την ημέρα κατά την οποία καταργήθηκε διά νόμου η σκλαβιά και στην τελευταία Πολιτεία στην οποία ίσχυε, που, τι έκπληξη, ήταν το Τέξας. Πρόκειται για μία ανάγνωση της ιστορίας όπως την έζησαν οι μαύροι και όχι όπως την αφηγούνται οι λευκοί, σύμφωνα με τους οποίους η σκλαβιά έληξε δυόμισι χρόνια νωρίτερα, την Πρωτοχρονιά του 1863, με τη γνωστή διακήρυξη του Αβραάμ Λίνκολν εν μέσω του Εμφυλίου Πολέμου.

Η Διακήρυξη της Χειραφέτησης, ωστόσο, αφορούσε μόνο τις δέκα πολιτείες που τελούσαν ήδη υπό τον πλήρη έλεγχο των Γιάνκηδων και δεν άγγιζαν τις πολύ περισσότερες πολιτείες -πρακτικά σχεδόν το 70% της αμερικανικής γης- όπου ακόμα κουμάντο έκαναν οι Νότιοι, οι υπέρμαχοι της σκλαβιάς.

Αυτός ο «αστερίσκος» στην κυρίαρχη αφήγηση της ιστορίας κρύβει ίσως τα δύο σκληρότερα και πιο βάναυσα χρόνια της ολόμαυρης ιστορίας της σκλαβιάς, τότε που οι Νότιοι άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι αυτή η φρικτή τους πρακτική πλησιάζει στο τέλος της και άρχισαν να βασανίζουν τους μαύρους δούλους τους ακόμα περισσότερο, σε ένδειξη εκδίκησης για τον ξεσηκωμό τους και τη δίψα τους για ελευθερία. Εκατοντάδες σκλάβοι και κυρίως τα παιδιά τους θανατώθηκαν μέσα σ’ εκείνο το διάστημα από τους λευκούς ιδιοκτήτες, λίγους μήνες πριν καταφέρουν να γευτούν την ελευθερία που σιγά σιγά κέρδιζαν.

Η Ιστορία, όμως, άλλαξε, και οι Αφροαμερικανοί κέρδισαν -με βαρύτατο φόρο αίματος στον αμερικανικό εμφύλιο, πράγμα που επίσης βολικά «ξεχνιέται» από την αμερικανική ιστορία και θα αναλύσουμε άλλη φορά- την ελευθερία τους και, ήδη από την πρώτη επέτειο της απελευθέρωσής τους, δηλαδή 19 Ιουνίου του 1866, άρχισαν να γιορτάζουν στους δρόμους του Τέξας, μπροστά στα ξινισμένα μούτρα των ανθρώπων που μέχρι πρότινος ήταν οι «ιδιοκτήτες» τους.

Για μισό αιώνα, το Juneteenth αποτελούσε γιορτή μόνο στον αμερικανικό Νότο, όμως με τη Μεγάλη Μετανάστευση προς τον Βορρά οι Αφροαμερικανοί διέσπειραν την ιδέα σε κάθε γωνιά του αιματοβαμμένου έθνους. Ταυτόχρονα, όμως, το λευκό αμερικανικό κατεστημένο (που δεν άντεχε άλλο χωρίς σκλαβιά, είχε αφόρητο στερητικό σύνδρομο) πέρασε ένα σωρό μεταρρυθμίσεις που υποβάθμιζαν εκ νέου τους μαύρους σε... όχι σκλάβους, αλλά σίγουρα ανθρώπους τουλάχιστον κατώτερης κατηγορίας, με διαχωρισμούς παντού, περιστολή δικαιωμάτων και στοχευμένη καταστολή. Ετσι, το Juneteenth έπαψε να αποτελεί γιορτή και μετατράπηκε σε αφορμή για νέους αγώνες: το 1865 κερδίσαμε την ελευθερία μας, το 1915 την ξαναχάνουμε μέσα από τα χέρια μας;

Ετσι συνεχίστηκε η ιστορία για τον επόμενο μισό αιώνα, μέχρι την κορύφωση και τη δικαίωση των νέων αγώνων για τα Πολιτικά Δικαιώματα. Μέσα στην εποχή του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, της Ρόζα Παρκς και του Μάλκολμ Χ, η 19η Ιουνίου ήταν ένα άτυπο ραντεβού για συνωμοτικές συναντήσεις, διαδηλώσεις, μοιράσματα κειμένων, αφισοκολλήσεις.

Μέχρι και την περασμένη δεκαετία, λευκοί Αμερικανοί όλων των ηλικιών δήλωναν σε διάφορες δημοσκοπήσεις άγνοια για το περιεχόμενο αυτής της αγωνιστικής επετείου· μια άγνοια που ίσως δεν οφείλεται στην έλλειψη παιδείας γενικά και αόριστα, αλλά στη διαχρονική άρνηση της λευκής Αμερικής να παραδεχτεί ανοιχτά τα εγκλήματα του παρελθόντος και να ζητήσει ειλικρινή συγγνώμη γι’ αυτά. Η ιστορία της σκλαβιάς πάντα θα φέρνει τους λευκούς σε αμηχανία. Ετσι, το Juneteenth σήμερα έχει τον ρόλο μιας άβολης υπενθύμισης αυτού του ζητήματος-ταμπού και μιας πολύ καλής αφορμής για νέους αγώνες.

● Μόλις πέρυσι, τέτοιες μέρες, η κυβέρνηση Μπάιντεν έγινε η πρώτη στην ιστορία των ΗΠΑ που αναγνώρισε τη 19η Ιουνίου ως εθνική αργία. Είχε προηγηθεί, την προηγούμενη χρονιά, μία απίστευτη προσβολή της επετείου από τον Ντόναλντ Τραμπ στο πλαίσιο προεκλογικής του ομιλίας, ανήμερα του Juneteenth. Δεν είμαι καθόλου βέβαιος αν η μετατροπή της επετείου σε εθνική αργία θα βοηθήσει σε μια γόνιμη ιστορική κουβέντα ή θα δώσει ένα βολικό «συγχωροχάρτι» στους λευκούς που αρνούνται να μιλήσουν για τη σκλαβιά. Σε κάθε περίπτωση, καλή 19η Ιουνίου σε όλες και όλους που μας αρρωσταίνει κάθε σκλαβιά, σε κάθε γωνιά της Γης, από τα ξεχασμένα βάθη της ιστορίας μέχρι και σήμερα.