Τέσσερις γυναίκες

Με αφορμή την πρόσφατη Παγκόσμια Ημέρα αγώνα και αλληλεγγύης για τη γυναικεία χειραφέτηση -γιατί η 8η του Μάρτη δεν είναι μέρα για πανηγύρι- σας παρουσιάζω ένα τραγούδι που ηχογράφησε η μοναδική Νίνα Σιμόν το 1966, μέσα στην κορύφωση του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών και την πάταξη του συστημικού ρατσισμού.

Η Νίνα Σιμόν αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο τις ιστορίες τεσσάρων Αφροαμερικανίδων με διαφορετικό υπόβαθρο, αλλά ουσιαστικά κοινή μοίρα: μια γυναίκα καταδικασμένη στον ρόλο της νοικοκυράς, ή ίσως σκλάβα, μια μιγάδα που γεννήθηκε από βιασμό μαύρης από λευκό, μια σεξεργάτρια και μια ατίθαση, σκληρή γυναίκα που γεννήθηκε από δούλους και δεν μπορεί να ξεπεράσει την αδικία που υπέστησαν οι γονείς της, αλλά και η ίδια.

Με το τραγούδι της αυτό, η καλλιτέχνις και ακτιβίστρια στηλιτεύει δύο παράλληλες συνθήκες καταπίεσης: την καταπίεση των μαύρων από τους λευκούς και την καταπίεση των γυναικών από τους άντρες. Οπως δείχνουν οι τέσσερις ιστορίες, οι μαύρες γυναίκες υφίστανται διπλή ανισότητα.

Η Νίνα Σιμόν έτσι θίγει ένα πολύ σοβαρό ζήτημα της εποχής για το οποίο ελάχιστοι άνθρωποι μίλησαν, δηλαδή τον μισογυνισμό που υπήρχε μέσα στις τάξεις του κινήματος των Αφροαμερικανών. Διότι και οι μαύροι άντρες ήταν άντρες οι οποίοι γεννήθηκαν μέσα σε βαθιά πατριαρχικά πρότυπα, τα οποία και αναπαρήγαν.

Ενα εφάμιλλο ζήτημα έθιξε άλλοτε και ο φίλος της Νίνα Σιμόν, ο σπουδαίος συγγραφέας Τζέιμς Μπόλντουιν, ο οποίος, εκτός από πρωτοπαλίκαρο του αγώνα για την απελευθέρωση των μαύρων στις ΗΠΑ, ήταν ομοφυλόφιλος και φεμινιστής. Ο Μπόλντουιν δεν έκλεισε ποτέ τα μάτια του, ούτε το στόμα του, στον σεξισμό και στην ομοφοβία που αντιμετώπισε και από μαύρους (όπως φυσικά και από λευκούς), βοηθώντας έτσι στην αντίληψη της καταπίεσης ως μιας πολυδιάστατης, σύνθετης κατάστασης, που ξεφεύγει από τα δίπολα λευκός-μαύρος, στρέιτ-γκέι, άντρας-γυναίκα.

Μια λευκή γυναίκα και μια μαύρη γυναίκα καταπιέζονται εξίσου από την εξουσία του παντοδύναμου λευκού στρέιτ άντρα, όμως η μαύρη γυναίκα καταπιέζεται και από τον -καταπιεζόμενο φυλετικά, αλλά καταπιεστή ως προς το φύλο- μαύρο στρέιτ άντρα. Μια τρανς γυναίκα, πάλι, καταπιέζεται και από τους τέσσερις, κι αν είναι μαύρη, ακόμα περισσότερο. Προσθέστε στην εξίσωση το εξαιρετικά σημαντικό ταξικό κριτήριο -γιατί σαφώς οι φτωχοί καταπιέζονται από τους πλούσιους- και καταλαβαίνετε πόσο σύνθετη υπόθεση είναι η πλήρης ισότητα που οραματιζόμαστε.

Σας παραθέτω τους στίχους του τραγουδιού, το οποίο μπορείτε να ακούσετε σκανάροντας το QR code.

Το δέρμα μου είναι μαύρο

τα χέρια μου είναι μακριά

τα μαλλιά μου είναι ατίθασα

η πλάτη μου είναι γερή

αρκετά γερή για να αντέχει τον πόνο

που μου προκαλούν ξανά και ξανά.

Πώς με λένε;

Το όνομά μου είναι θεία Σάρα

Το όνομά μου είναι θεία Σάρα

Το δέρμα μου είναι κίτρινο

τα μαλλιά μου είναι μακριά

ακροβατώ ανάμεσα

σε δυο κόσμους.

Ο πατέρας μου ήταν πλούσιος και λευκός

βίασε τη μητέρα μου αργά ένα βράδυ.

Πώς με λένε;

Το όνομά μου είναι Σαφρόνια

Το όνομά μου είναι Σαφρόνια

Το δέρμα μου είναι σκούρο

τα μαλλιά μου είναι όμορφα

οι γλουτοί μου σε προσκαλούν

το στόμα μου είναι σαν κρασί.

Ποιανού κοριτσάκι είμαι;

Οποιου έχει τα λεφτά να πληρώσει.

Πώς με φωνάζουν;

Το όνομά μου είναι Γλύκα

Το δέρμα μου είναι καφέ

το ύφος μου είναι σκληρό.

Θα σκοτώσω την πρώτη μητέρα που θα δω μπροστά μου*.

Η ζωή μου είναι πολύ δύσκολη.

Κουβαλάω απίστευτη πίκρα

γιατί οι γονείς μου ήταν σκλάβοι.

Πώς με λένε;

Το όνομά μου είναι Πίτσιζ!

*Ο πολύ σκληρός αυτός στίχος, που είμαι σίγουρος ότι σας «χτύπησε» στο μάτι, είναι αναφορά στον κεντρικό χαρακτήρα του βιβλίου «Beloved» της σπουδαίας μαύρης φεμινίστριας Τόνι Μόρισον: μια σκλάβα που, αφού επιβιώνει από φρικτά βασανιστήρια και συστηματικούς βιασμούς από τους αφέντες της, σκοτώνει τη μικρή κόρη της για να μη βιώσει κι αυτή τα ίδια βασανιστήρια από τους ίδιους αφέντες.