Οι Σέρβοι στους δρόμους απαιτούν νέμεση και δημοκρατία

Το μεγάλο ραντεβού είναι για σήμερα, Σάββατο 15 Φεβρουαρίου, στο Κραγκούγεβατς, στην Κεντρική Σερβία. Εκεί θα συναντηθούν εκατοντάδες φοιτητές και άλλοι πολίτες από το Βελιγράδι, οι οποίοι ξεκίνησαν την Τρίτη πεζοπορία 140 χιλιομέτρων, καθώς και άλλοι από άλλες πόλεις. Οπως από το Νόβι Σαντ στον Βορρά, από όπου ξεκίνησαν όλα μετά το πολύνεκρο δυστύχημα στον σιδηροδρομικό σταθμό πριν από τρεισήμισι μήνες.

Αναμένεται να τους πλαισιώσουν χιλιάδες άλλοι πολίτες, ανάμεσά τους καθηγητές, δικηγόροι, ηθοποιοί, με τους δύο τελευταίους κλάδους να απεργούν σε ένδειξη συμπαράστασης εδώ και πάνω από μία εβδομάδα. Τους ενώνουν τα συνθήματα που επαναλαμβάνονται με ένταση το τελευταίο διάστημα: δικαιοσύνη για τα θύματα, τιμωρία των ενόχων, διαφάνεια, πάταξη της διαφθοράς, νέμεση και δημοκρατία.

Τα «Τέμπη της Σερβίας»

Το θανατηφόρο δυστύχημα που πυροδότησε το μεγαλύτερο κίνημα διαμαρτυρίας των τελευταίων δεκαετιών και ορισμένα ελληνικά ΜΜΕ παραλληλίζουν με τα δικά μας Τέμπη, συνέβη την 1η Νοεμβρίου του 2024, στις 11.52’ ακριβώς. Μόλις τρεις μήνες αφού είχε ολοκληρωθεί μετά φανών και λαμπάδων η ανακαίνιση του σιδηροδρομικού σταθμού του Νόβι Σαντ, το τσιμεντένιο γείσο μήκους 48 μέτρων που πλαισίωνε την πρόσοψη του σταθμού κατέρρευσε εντελώς ξαφνικά, καταπλακώνοντας τον κόσμο που περίμενε ή περνούσε από κάτω.

Δεκαπέντε άνθρωποι σκοτώθηκαν και άλλοι 30 τραυματίστηκαν, εκ των οποίων οι τρεις πολύ σοβαρά. Τα μικρότερα σε ηλικία θύματα ήταν δύο αδερφούλες 10 και 6 ετών. Το σοκ και την οδύνη διαδέχτηκαν σύντομα τα ερωτήματα και η οργή. Πώς είναι δυνατόν να καταρρέει ένα στέγαστρο στα καλά καθούμενα, χωρίς σεισμό ούτε καμία άλλη προφανή αιτία και μάλιστα λίγο μετά την ανακαίνιση του σταθμού; Τι δεν πήγε καλά; Ποιοι ευθύνονταν; Ο δεξιός πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς υποσχέθηκε «δικαιοσύνη» στους πολίτες που ξεκίνησαν αμέσως να διαδηλώνουν.

Στις 5 Νοεμβρίου, όμως, διαδήλωση στο Νόβι Σαντ απαντήθηκε με άγρια αστυνομική καταστολή και συλλήψεις. Εκείνο ήταν το φιτίλι που άναψε τη φλόγα ενός μαζικού κινήματος διαμαρτυρίας και αμφισβήτησης που όσο πάει και ισχυροποιείται και στο πέρασμά του έχει συμπαρασύρει πολλά κεφάλια. Ανάμεσά τους και εκείνο του πρώην πρωθυπουργού Μίλος Βούτσεβιτς, στα τέλη Ιανουαρίου.

Πάνω από 20 άλλοι, υπουργοί και κρατικοί αξιωματούχοι, είτε έχουν παραιτηθεί είτε ερευνώνται από την Εισαγγελία για ενδεχόμενες ποινικές ευθύνες. Ολα αυτά με μπροστάρηδες τους φοιτητές, ίσως λόγω του ότι πολλά από τα θύματα ήταν άτομα νεαρής ηλικίας. Βασικό σύμβολο των ακατάπαυστων διαδηλώσεων, που έχουν συμπαρασύρει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας, είναι ένα κόκκινο χέρι που αναπαριστά μια διεφθαρμένη πολιτική ηγεσία που έχει τα χέρια της βουτηγμένα στο αίμα.

Ο πρόεδρος Βούτσιτς φοβήθηκε μήπως έρθει και η δική του η σειρά. Αρχισε να μιλά για υποκινούμενες κινητοποιήσεις, ξένους δακτύλους και «πορτοκαλί επαναστάσεις» με στόχο τον ίδιο επειδή διατηρεί καλές σχέσεις με τη Ρωσία, στην οποία δεν επέβαλε ποτέ κυρώσεις, και με την Κίνα.

Ο δε μετέπειτα παραιτηθείς πρωθυπουργός Μίλος Βούτσεβιτς παραινούσε τον κόσμο που φώναζε για «έγκλημα» να μην παρασύρεται από μια «αντικινεζική υστερία». Κι αυτό λόγω του ότι το έργο της ανακαίνισης το είχαν αναλάβει δύο εταιρείες από την Κίνα, ακριβώς την περίοδο που ο Βούτσεβιτς ήταν δήμαρχος του Νόβι Σαντ.

Rafale και λίθιο

Οσο για τον Βούτσιτς, αυτόν τον υπηρέτη πολλών αφεντάδων, πάνω στην αντιδυτική του επίθεση παρέλειψε να αναφέρει ότι διατηρεί αγαστές σχέσεις με τη Δύση. Τον περασμένο Αύγουστο αγόρασε γαλλικά Rafale για να αντικαταστήσει τον απαρχαιωμένο στόλο των σοβιετικών MiGs.

Τον δε Ιούλιο, η κυβέρνησή του υπέγραψε μνημόνιο κατανόησης με την Ευρωπαϊκή Ενωση για στρατηγική εταιρική σχέση στον τομέα των βιώσιμων πρώτων υλών. Στο επίκεντρο βρίσκονται τα πλούσια σερβικά κοιτάσματα σε λίθιο, βασικό συστατικό για τις μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων, πάνω στα οποία βασίζεται μεταξύ άλλων η Ε.Ε. για την πράσινη μετάβαση.

Μέσα στο ίδιο πλαίσιο, τον Οκτώβριο, η σερβική Βουλή, στην οποία πλειοψηφεί το κυβερνών Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα του Βούτσιτς, καταψήφισε την πρόταση της αντιπολίτευσης για απαγόρευση της εξόρυξης λιθίου και βορίου λόγω των σοβαρών περιβαλλοντικών συνεπειών της.

Ετσι, άνοιξε ξανά ο δρόμος για την ενδεχόμενη επανενεργοποίηση της σύμβασης με τον αυστραλο-βρετανικό κολοσσό Rio Tinto στον οποίο είχαν δοθεί τα δικαιώματα εκμετάλλευσης σε μεταλλείο λιθίου στη Δυτική Σερβία, που είχε διακοπεί το 2021 υπό την πίεση πολυπληθών διαδηλώσεων, αλλά και για τη σύναψη πολλών άλλων παρόμοιων συνεργασιών μετά το μνημόνιο με την Ε.Ε. Γεγονός που μάλλον εξηγεί και την ασυνήθιστη ανοχή των κατά τα άλλα λαλίστατων Ευρωπαίων απέναντι στα γεγονότα που συγκλονίζουν τη Σερβία.

Οταν, λοιπόν, ο Βούτσιτς είδε ότι η κινδυνολογία του δεν έβρισκε απήχηση, επιχείρησε τον κατευνασμό. Υποσχέθηκε να απελευθερώσει όλους τους διαδηλωτές που έχουν συλληφθεί και να φροντίσει να αποσυρθούν οι εναντίον τους κατηγορίες, να αυξήσει τον προϋπολογισμό για την Παιδεία, θυσίασε σαν Ιφιγένεια τον πρωθυπουργό του και δεσμεύτηκε να δώσει στη δημοσιότητα τα έγγραφα της σύμβασης με τις κινεζικές εταιρείες. Προς το παρόν, έχει δημοσιοποιήσει μόνο έναν πολύ μικρό αριθμό.

Θολή σύμβαση με την Κίνα

Η ανακαίνιση του σιδηροδρομικού σταθμού του Νόβι Σαντ, ο οποίος κατασκευάστηκε το 1964, έγινε στο πλαίσιο της συγκοινωνιακής αναβάθμισης της δεύτερης σε μέγεθος πόλης της Σερβίας, από την οποία θα περνούσε μια νέα υπερταχεία που θα ένωνε τη Βουδαπέστη με το Βελιγράδι.

Το σχετικό μνημόνιο συνεργασίας υπογράφτηκε το 2013 ανάμεσα στη Σερβία, την Ουγγαρία και την Κίνα. Η ανακαίνιση, η οποία ξεκίνησε το 2021 και ολοκληρώθηκε το 2024, ανατέθηκε σε δύο κινεζικές εταιρείες, την China Railway International Co., Ltd και την China Communications Construction Company, Ltd.

Η ανάθεση στις δύο εταιρείες από την Κίνα, η οποία δραστηριοποιείται έντονα στη Σερβία στον τομέα των υποδομών και των εξορύξεων, προκάλεσε σκεπτικισμό σε κατοίκους και εκπροσώπους της αντιπολίτευσης σχετικά με την τήρηση των ευρωπαϊκών προδιαγραφών ασφαλείας. Κυρίως, όμως, λόγω της αδιαφάνειας του όλου πράγματος. Οπως σημειώνει ο ιστότοπος BalkanInsight που επικαλείται πληροφορίες της τοπικής ιστοσελίδας του Νόβι Σαντ 021, όλα τα έγγραφα που αφορούσαν την ανακαίνιση χαρακτηρίστηκαν απόρρητα.

Στη δε σχετική άδεια δεν αναφερόταν ποια τμήματα του σταθμού θα ανακαινίζονταν. Μετά το δυστύχημα, τόσο η κρατική εταιρεία σιδηροδρόμων της Σερβίας όσο και οι δύο εμπλεκόμενες εταιρείες έβγαλαν απλά μια ανακοίνωση στην οποία έλεγαν ότι το γείσο που κατέρρευσε δεν αποτελούσε τμήμα της ευρύτερης ανακαίνισης και είχε δεχτεί απλά την απαραίτητη συντήρηση, χωρίς περισσότερες διευκρινίσεις.

Ιφιγένειες

«Ο εκσυγχρονισμός του σταθμού στοίχισε 65 εκατομμύρια ευρώ. Και δεν μιλάμε για την εξ αρχής κατασκευή ενός νέου σταθμού, αλλά για την ανακαίνιση αυτού που ήδη προϋπήρχε», λέει στην ιστοσελίδα New Eastern Europe ο Ντέγιαν Μπούρσατς, καθηγητής στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας και Κοινωνικής Θεωρίας και κάτοικος του Νόβι Σαντ. Ο Μπούρσατς εξηγεί στη συνέχεια ότι αυτά τα υψηλά κόστη στις υποδομές είναι συνήθως αποτέλεσμα κυκλωμάτων διαφθοράς με πολλούς μεσάζοντες.

«Δυστυχήματα σαν αυτό του Νόβι Σαντ θα είχαν αποφευχθεί αν τηρούνταν οι ελάχιστοι κανονισμοί ασφαλείας, όμως η κυβέρνηση απέδειξε την ανικανότητά της», είπε στην Guardian, σε μια δήλωση που ηχεί απίστευτα οικεία, ο Ούρος Πάντοβιτς, ένας 22χρονος φοιτητής της Νομικής Σχολής του Βελιγραδίου που συμμετείχε πρόσφατα στον αποκλεισμό των βασικών οδικών αρτηριών που οδηγούν στη σερβική πρωτεύουσα.

Την ώρα μάλιστα που διογκώνεται αυτό το κίνημα για τη δημοκρατία και τη διαφάνεια, το οποίο δεν υπακούει σε κανένα κόμμα και κανέναν αρχηγό, ο Βούτσιτς συνεχίζει να θυσιάζει Ιφιγένειες προκειμένου να μην αναγκαστεί να θυσιαστεί και ο ίδιος. Οπως ο Μίλοραντ Γκρίτσιτς, δήμαρχος της πόλης Ομπρένοβατς, ο οποίος συνελήφθη πριν από λίγες μέρες μαζί με άλλα 14 άτομα με την κατηγορία της διαφθοράς.

Το αν ο Σέρβος πρόεδρος θα καταφέρει να κατευνάσει κάποια στιγμή τη λαϊκή οργή παραμένει άγνωστο και, προς το παρόν, μοιάζει αμφίβολο. Το τζίνι βγήκε από το μπουκάλι και δύσκολα θα ξαναμπεί. Αν υπάρχει ένα δίδαγμα που μπορεί να αντλήσει κάποιος από το παράδειγμα της Σερβίας, είναι ότι οι εξουσίες τρομάζουν μόνο όταν οι λαοί βγαίνουν μαζικά στους δρόμους. Με συνέχεια και συνέπεια.

Μια πόλη με μεγάλη ιστορία

Η επιλογή του Κραγκούγεβατς ως τόπου συνάθροισης για τη σημερινή μεγάλη διαδήλωση δεν έγινε τυχαία. Κρύβει πίσω της τεράστιο ιστορικό συμβολισμό. Το Κραγκούγεβατς, η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Σερβίας με πληθυσμό γύρω στους 180.000 κατοίκους, όπου παλιότερα είχε την έδρα της η Zastava, η εμβληματική αυτοκινητοβιομηχανία της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, ήταν παράλληλα η πρώτη πρωτεύουσα της νεότερης Σερβίας (1818-1841) μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς.

Στην ίδια πόλη, στις 15 Φεβρουαρίου του 1835, η σερβική Εθνοσυνέλευση ψήφισε το πρώτο Σύνταγμα της χώρας που ήταν και το πρώτο σε ολόκληρα τα Βαλκάνια. Στο Σύνταγμα εκείνο γινόταν σαφής διαχωρισμός των εξουσιών σε εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική, κάτι που ουσιαστικά διεκδικεί και σήμερα ο λαός στη Σερβία.