«Τρομοκρατία στην κάλπη. Έρχεται αποχή άνω του 60%, τινάζοντας στον αέρα το πολιτικό σύστημα». Αυτός ήταν ένας από τους χαρακτηριστικούς τίτλους στα ελληνικά ΜΜΕ, περίπου ένα μήνα πριν από τις ευρωεκλογές. Όσο πλησίαζαν οι εκλογές, οι προβλέψεις για αύξηση ρεκόρ της αποχής πολλαπλασιάζονταν, με τους δημοσκόπους να επαναλαμβάνουν τον μαγικό αριθμό «60», ως το πιθανότερο ποσοστό όσων δεν θα ψηφίσουν. Τελικά, οι εκτιμήσεις τους λειτούργησαν ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Η συμμετοχή στις ευρωεκλογές ήταν λίγο πάνω από 41%, το χαμηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί ποτέ σε εκλογές στην Ελλάδα, ενώ σε απόλυτους αριθμούς ψήφισαν μόνο περίπου τέσσερα εκατομμύρια ψηφοφόροι - ελάχιστα περισσότεροι από όσους ψήφισαν στις βουλευτικές εκλογές του 1958. Το σοκ της αποχής ερμηνεύτηκε με διάφορους τρόπους μετά τις ευρωεκλογές: αδιαφορία για μια διαδικασία που οι πολίτες δε θεωρούσαν ότι είχε σημαντικό πολιτικό διακύβευμα, καθώς η Ν.Δ. είχε λάβει σαφή κυβερνητική εντολή στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2023.
Άλλωστε, στον προεκλογικό διάλογο, ελάχιστη συζήτηση έγινε για τον προσανατολισμό της Ευρώπης, ενώ οι αντιπαραθέσεις των κομμάτων περιορίστηκαν σε εσωτερικής κατανάλωσης ζητήματα: Ποιος μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα την οικονομία, την ακρίβεια, τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης. Θέματα δημοκρατίας, δικαιοσύνης, κοινωνικών δικαιωμάτων και ατομικών ελευθεριών δε φάνηκαν να συγκινούν ιδιαίτερα το εκλογικό ακροατήριο. Μια άλλη ερμηνεία για την υψηλή αποχή ήταν η κόπωση από τις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, αφού είχαν προηγηθεί διπλές βουλευτικές εκλογές, αυτοδιοικητικές εκλογές, αλλά και οι εσωτερικές εκλογές στον ΣΥΡΙΖΑ, που και αυτές μονοπώλησαν για μεγάλο διάστημα το πολιτικό ενδιαφέρον. Όμως, η κυρίαρχη ερμηνεία είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή κρίση απονομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος, αφού όλα τα μεγάλα κόμματα εξουσίας έχασαν ψηφοφόρους, είτε προς την αποχή είτε προς άλλα μικρότερα κόμματα. Σύμφωνα με την εταιρεία δημοσκοπήσεων Public Issue, 1 στους 3 που ψήφισαν τη Ν.Δ. στις βουλευτικές εκλογές του Μαΐου του 2023, δεν πήγαν καν στις κάλπες των ευρωεκλογών, ενώ το ίδιο έκαναν οι 4 στους 10 ψηφοφόρους τους ΣΥΡΙΖΑ.
Αποδοκιμασία της κυβέρνησης, αλλά χωρίς κέρδος για την αντιπολίτευση
Η απώλεια ψήφων και ποσοστών για τη Ν.Δ. δε μεταφράστηκε σε κέρδη για το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τον ΣΥΡΙΖΑ, που υποχώρησε κάτω από τα ποσοστά των βουλευτικών εκλογών, αλλά ούτε και για τους σοσιαλδημοκράτες του ΠΑΣΟΚ, που είχαν μεν μια μικρή άνοδο σε ποσοστά (12,79% από 11,84%), αλλά έχασαν περίπου 100.000 ψήφους. Η απογοήτευση από τη Ν.Δ. διοχετεύθηκε κυρίως στην αποχή και σε μικρότερο βαθμό σε ακροδεξιά σχήματα, προϊδεάζοντας για μια στροφή του κυβερνώνοντος κόμματος σε πιο συντηρητικές - εθνικιστικές θέσεις. Ο πρωθυπουργός έσπευσε να πει ότι η πτώση των ποσοστών ήταν «ψήφος διαμαρτυρίας για την ακρίβεια», αντικαθιστώντας υπουργούς που διαχειρίστηκαν το θέμα του πληθωρισμού, όμως ήδη δυναμώνουν οι φωνές εντός της κυβέρνησης που υποστηρίζουν το άνοιγμα στη «δεξιά της δεξιάς».
Η πρώην «κυβερνώσα» αριστερά ηττημένη και διασπασμένη - Μικρή άνοδος του ΚΚΕ
Η εικόνα της ελληνικής Αριστεράς, την επόμενη των ευρωεκλογών είναι αποκαρδιωτική. Όλα τα κόμματα που προέρχονται από τον ΣΥΡΙΖΑ - που είχε κυβερνήσει με ποσοστό 36% στις εκλογές του 2015 και είχε χάσει από τη Ν.Δ. το 2019, διατηρώντας όμως ισχυρό ποσοστό 31%, δεν υπερβαίνουν αθροιστικά το 20%. Ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ, με νέο αρχηγό τον Στέφανο Κασσελάκη, ο οποίος διαδέχθηκε τον Αλέξη Τσίπρα, το Σεπτέμβριο του 2023, όχι μόνο δεν κατάφερε να ανεβάσει τα ποσοστά του από την οδυνηρή ήττα των βουλευτικών εκλογών, αλλά υποχώρησε ακόμα χαμηλότερα. Το νεοσύστατο κόμμα της Νέας Αριστεράς, που δημιούργησαν βουλευτές και πρώην υπουργοί της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, οι οποίοι διαφώνησαν με τον Κασσελάκη, συγκέντρωσε μόλις 2,45%, χωρίς να κατορθώσει να εκλέξει ευρωβουλευτή. Το εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό πυροδότησε νέες έριδες, καθώς τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ κάλεσαν εκ νέου τους πρώην συντρόφους τους να παραδώσουν τις βουλευτικές τους έδρες. Εκτός ευρωβουλής έμεινε και το ΜέΡΑ25 του πρώην υπουργού Οικονομικών του ΣΥΡΙΖΑ Γιάνη Βαρουφάκη, μολονότι βελτίωσε ελαφρώς τα ποσοστά του σε σύγκριση με τις βουλευτικές εκλογές. Μόνος κερδισμένος είναι το ΚΚΕ, που βελτίωσε αισθητά τα ποσοστά του σε σχέση με τις βουλευτικές εκλογές, αν και είχε πτώση σε απόλυτους αριθμούς, λόγω της μεγάλης αποχής.
Το σενάριο πάντως που συζητιέται πιο έντονα στον απόηχο των ευρωεκλογών είναι η πιθανότητα δημιουργίας ενός μετώπου της κεντροαριστεράς, με τις δημοσκοπήσεις να εμφανίζουν τους ψηφοφόρους θετικούς σε μια συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ-ΠΑΣΟΚ.
Συνέντευξη Γιάννη Μαυρή - πολιτικός επιστήμονας, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας δημοσκοπήσεων Public Issue
Τα συμπεράσματα των ευρωεκλογών για την Ελλάδα και την Ευρώπη
«Η συζήτηση που γίνεται σήμερα, βεβιασμένα και υπό συνθήκες πανικού, για ανασύνταξη της κεντροαριστεράς, είναι και απολίτικη και ανιστόρητη».
● Ποιο θεωρείτε το βασικό μήνυμα των ευρωεκλογών στην Ελλάδα;
Οι ευρωεκλογές στην Ελλάδα αποκαλύπτουν μια ανοιχτή κρίση των κομμάτων της διακυβέρνησης, ειδικά εκείνων που διαχειρίστηκαν τις πολιτικές των μνημονίων την τελευταία 15ετία: Νέα Δημοκρατία, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ. Σε σύγκριση με τις βουλευτικές εκλογές του Μαΐου του 2023, που είναι και οι πιο ενδεικτικές, τα τρία κόμματα έχουν χάσει αθροιστικά πάνω από δύο εκατομμύρια ψήφους, εκ των οποίων το ενάμιση εκατομμύριο κατευθύνθηκε στην αποχή. Στην ουσία, πάνω από τους 7 στους 10 ψηφοφόρους της νέας αποχής προέρχονται από τα τρία μεγάλα κόμματα.
Πρόκειται για μια καθαρή αποδοκιμασία και των τριών κομμάτων και έχει προκαλέσει κλυδωνισμούς. Βλέπουμε πώς αυτό αποτυπώνεται στο κυβερνών κόμμα, με έναν βιαστικό ανασχηματισμό, αλλά και με τις αντιδράσεις από το εσωτερικό της Νέας Δημοκρατίας, από τις άλλες τάσεις που υπάρχουν στο κόμμα - Καραμανλή, Σαμαρά κ.λπ. Αντίστοιχα, βλέπουμε να εκδηλώνεται η κρίση στον ΣΥΡΙΖΑ και στο ΠΑΣΟΚ. Υπάρχει μια κινητικότητα που είναι ένδειξη αυτής της ανοιχτής κρίσης εκπροσώπησης
Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι από αυτήν την κρίση δεν επωφελείται η Αριστερά. Ακόμα και το ΚΚΕ, ενώ σημείωσε άνοδο σε ποσοστά, οι απώλειές του σε ψήφους αντιστοιχούν σε 14% των ψηφοφόρων του στις βουλευτικές του Μαΐου. Επίσης, έχουμε αποτυχία και των μικρότερων εξωκοινοβουλευτικών σχηματισμών, που χάνουν πάνω από το ένα τρίτο της επιρροής τους, όπως και την αποτυχία της διάσπασης του ΣΥΡΙΖΑ, της Νέας Αριστεράς, που δεν κατορθώνει να εξασφαλίσει εκπροσώπηση στο ευρωκοινοβούλιο.
● Που οφείλεται η αποτυχία της Αριστεράς να καρπωθεί την αποδοκιμασία των ψηφοφόρων στα κυρίαρχα κόμματα;
Δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς την Ιστορία. Η αποτυχία αυτή έχει μια ιστορικότητα και η ερμηνεία της κατά τη γνώμη μου είναι πολύ απλή. Έχει να κάνει με την εγκατάλειψη των λαϊκών στρωμάτων από την Αριστερά. Στην μεταπολίτευση, το ΠΑΣΟΚ ήταν το κόμμα που εκπροσώπησε, σε μεγάλο βαθμό και για αρκετές δεκαετίες, τα λαϊκά στρώματα. Αυτή η σχέση εκπροσώπησης ήρθε σε ρήξη με τα λαϊκά της στηρίγματα, το 2010, με την υπαγωγή της χώρας στη μνημονιακή κηδεμονία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Οδήγησε στην κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, του οποίου η εκλογική επιρροή έκτοτε δεν ανέκαμψε ποτέ. Αυτή τη σχέση εκπροσώπησης διαδέχεται ο ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος μετά την μετάλλαξή του το 2015, μπαίνει κατά τη γνώμη μου σε μια διαδικασία φθίνουσας πορείας, που εκδηλώνεται και το 2019 με την επιστροφή της Νέας Δημοκρατίας στη διακυβέρνηση, αλλά κυρίως με την κατάρρευση του Μαΐου του 2023. Ο ΣΥΡΙΖΑ σήμερα έχει μόλις το ένα τρίτο της εκλογικής επιρροής που είχε το 2019. Έχουμε μια ασταμάτητη φθίνουσα πορεία, η οποία δεν επηρεάστηκε από την αλλαγή της ηγεσίας. Κι αυτό έχει να κάνει και με τη συζήτηση που γίνεται σήμερα, βεβιασμένα και υπό συνθήκες πανικού, για ανασύνταξη της κεντροαριστεράς, η οποία είναι κατά τη γνώμη μου και απολίτικη και ανιστόρητη.
● Γιατί τότε το κεντροαριστερό μέτωπο προβάλλεται ως απάντηση και στην άνοδο της ακροδεξιάς και στην μονοκρατορία της, φθίνουσας μεν, κυρίαρχης δε δεξιάς;
Πρέπει να δούμε πρώτα ποιος ευθύνεται για την επιστροφή της Νέας Δημοκρατίας. Θυμίζουμε ότι η Ν.Δ. στις εκλογές του 2012 είχε καταρρεύσει, είχε πάρει το χαμηλότερο ποσοστό που έχει πάρει κόμμα της Δεξιάς από τον μεσοπόλεμο. Από το 1926. Μάλιστα και τώρα, η κατάρρευση της Ν.Δ. είναι ποσοτικά το πιο σημαντικό αποτέλεσμα των ευρωεκλογών. Έχουμε κατάρρευση της Ν.Δ., αλλά και κατάρρευση των κομμάτων της Κεντροαριστεράς, ακριβώς επειδή τα κόμματα αυτά συγκλίναν στις μνημονιακές πολιτικές. Δεν έχουν να προτείνουν κάτι διαφορετικό και αυτό τα έχει ωθήσει σε μια κρίση, η οποία κατά τη γνώμη μου είναι δομική και αδύνατον να ξεπεραστεί. Από αυτή την άποψη, είμαστε μπροστά σε πολύ σημαντικές εξελίξεις, όπου η πιθανότητα μιας ανασύνθεσης, από τα πάνω της Κεντροαριστεράς, σαν κι αυτή που επιχειρείται, νομίζω ότι έχει πολύ μικρές δυνατότητες να πετύχει.
● Πώς ερμηνεύετε τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών συνολικά για την Ευρώπη;
Οι τρεις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις του ευρωκοινοβουλίου, που στην ουσία συναποφασίζουν, διατηρούν την πλειοψηφία. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Φιλελεύθεροι (που έχουν υποστεί και τις μεγαλύτερες απώλειες), ουσιαστικά διατηρούν αθροιστικά το 55% των εδρών. Η άνοδος της Ακροδεξιάς, που κυρίως εκφράζεται από τις δύο ευρωομάδες «Ταυτότητα και Δημοκρατία» - στο οποίο ανήκει το κόμμα της Λεπέν και η Λέγκα του Σαλβίνι, και η ομάδα Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών, στην οποία είναι ενταγμένο το κόμμα της Μελόνι και άλλα μικρότερα ακροδεξιά κόμματα, όπως η Ελληνική Λύση στην Ελλάδα και το ΕΛΑΜ στην Κύπρο, αθροιστικά εμφάνισαν μια άνοδο, αλλά όχι τόσο θεαματική. Μαζί αθροίζουν 141 έδρες, κάτι λιγότερο από 20% του εκλογικού σώματος. Όσο είναι περίπου και τα κόμματα στα δεξιά της Νέας Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Βέβαια, μπορεί να αθροίσει κανείς σε αυτά και τις έδρες της ΑFD στη Γερμανία και του Fidesz στην Ουγγαρία. Μπορούμε επομένως να πούμε ότι η συνολική άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων στο Ευρωκοικονοβούλιο κυμαίνεται στο 23% - 25%, παρόλα αυτά είναι κατακερματισμένη. Ίσως ήταν υπερβολική η εκτίμηση και η κινδυνολογία για την άνοδο της Ακροδεξιάς, που είναι βεβαίως υπαρκτό φαινόμενο, όχι μόνο στην ευρωπαϊκή, αλλά και στη διεθνή πολιτική σκηνή, στις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική. Δεν είναι όμως αυτό το κυρίαρχο ζήτημα σήμερα.
Σε επίπεδο χωρών, σαφώς και έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία η άνοδος της Ακροδεξιάς, όπως στη Γαλλία και στη Γερμανία. Όμως, η γενική εικόνα στο επίπεδο του Ευρωκοινοβουλίου δεν είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτή που ήταν μέχρι χθες.
Το ζήτημα όμως είναι ότι οι ευρωεκλογές επιταχύνουν τις πολιτικές εξελίξεις. Σίγουρα υπάρχει εικόνα αποσταθεροποίησης του πολιτικού σκηνικού. Αυτό βεβαίως όμως ξεφεύγει από το εκλογικό φαινόμενο καθεαυτό. Αφορά τις προοπτικές τις Ευρώπης, την πορεία παρακμής που υπάρχει, τον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι πολύ γενικότερο.
● Είχαμε ευρωπαϊκές εκλογές με πολύ περιορισμένη συζήτηση περί Ευρώπης. Πού το αποδίδετε;
Είναι μια συζήτηση πολύ παλιά. Από τότε που καθιερώθηκαν οι ευρωεκλογές, ήδη από τη δεκαετία του '80 όταν και τα κράτη μέλη της τότε ΕΟΚ ήταν πολύ λιγότερα, κάποιοι πολιτικοί επιστήμονες τις χαρακτήρισαν ως «εκλογές δεύτερης τάξης». Ήταν εξαρχής υποβαθμισμένος ο ρόλος των ευρωεκλογών, όχι μόνο γιατί δεν εκλέγουν κυβερνήσεις, αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα ήταν κάτι απομακρυσμένο από τους πολίτες. Στην πορεία των τελευταίων δεκαετιών, είναι προφανές ότι ο ρόλος των ευρωεκλογών ως φόρουμ συζήτησης για την Ευρώπη υποβαθμίστηκε ακόμα περισσότερο. Οι εκλογές παίζουν τον ρόλο των ενδιάμεσων εκλογών, αντίστοιχο με τον ρόλο των «interim elections» στην Αμερική. Είναι μία πρόβα για το τι θα συμβεί στις εθνικές εκλογές.
Για την Ελλάδα θυμίζω ότι τόσο η Νέα Δημοκρατία και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, όσο και τα κόμματα της αντιπολίτευσης, διεξήγαγαν προεκλογικές καμπάνιες εθνικών εκλογών. Στην ουσία, υπονόμευσαν ακόμα περισσότερο τον «ευρωπαϊκό» χαρακτήρα, εθνικοποιώντας περαιτέρω την αναμέτρηση. Πρακτικά, έχει μετεξελιχθεί αυτή η αναμέτρηση σε μια υβριδική μορφή εκλογών. Αν προηγείται των βουλευτικών εκλογών, μοιάζει περισσότερο με βουλευτικές, αν είναι μετά τις εθνικές εκλογές είναι πιο χαλαρή η ψήφος, πάντως σίγουρα δεν έχει πια μια αυτοτέλεια και ίσως δεν είχε ποτέ.
● Αυτό δεν είναι και μια αποτυχία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος να πείσει ότι οι πολίτες αποφασίζουν για το μέλλον της Ευρώπης; Μήπως επειδή γνωρίζουν ότι το Ευρωκοινοβούλιο δεν έχει καθοριστικό χαρακτήρα στις αποφάσεις;
Ξέρουμε ότι το ευρωκοινοβούλιο δεν έχει καθοριστικό χαρακτήρα. Επιπλέον, βλέπουμε πάρα πολλά φαινόμενα επιρροής ομάδων συμφερόντων (lobbying) στην ευρωπαϊκή νομοθεσία. Είναι προφανές ότι δεν έχει πείσει και αυτό αποδεικνύει και το ποσοστό της χαμηλής συμμετοχής πανευρωπαϊκά, που δεν έχει πάψει να κυμαίνεται περί το 50%, και κάπου εκεί κινήθηκε και τώρα, στο 51,5%.
*Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του προγράμματος PULSE, μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας που διευκολύνει τη διεθνή δημοσιογραφική συνεργασία και στην οποία συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα η «Εφ.Συν.». Για το ρεπορτάζ αυτό και το πρώτο μέρος του συνεργάστηκαν οι György Folk (HVG/EUrologus - Ουγγαρία και Βρυξέλλες), Carlos Sánchez (El Confidencial -Ισπανία), Petr Jedlička (Denik Referendum -Τσεχία), Justė Ancevičiūtė (Delfi-Λιθουανία), Krassen Nikolov, (Mediapool.bg -Βουλγαρία), Αφροδίτη Τζιαντζή (Εφ.Συν.- Ελλάδα)
Τι είναι το Pulse
Το PULSE - Europe beyond the beat είναι μια διασυνοριακή δημοσιογραφική πρωτοβουλία που βασίζεται σε μια «συνεργατική στο σχεδιασμό» προσέγγιση στην παραγωγή περιεχομένου. Αποτελείται από 10 σημαντικά εθνικά μέσα ενημέρωσης και τρεις διακρατικούς οργανισμούς μέσων ενημέρωσης (OBCT, n-ost, Voxeurop) που ενώνονται με στόχο να προωθήσουν μια ζωντανή ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα.
Με επικεφαλής το OBCT, ο συνεργατικός κόμβος PULSE παράγει και διανέμει δημοσιογραφικό περιεχόμενο που καλύπτει ευρωπαϊκές υποθέσεις σε καθημερινή βάση. Ένα πρόσθετο δίκτυο εξωτερικά συνεργαζόμενων ειδησεογραφικών newsrooms και ΜΜΕ συμβάλλει στην παραγωγή περιεχομένου, καλύπτοντας ουσιαστικά κάθε ευρωπαϊκή χώρα. Όλοι μαζί, αυτή η μεγάλη διεθνής αίθουσα σύνταξης ειδήσεων, καλύπτει τις ευρωπαϊκές υποθέσεις από νέες και πολλαπλές οπτικές γωνίες.
Μέσα σε δύο χρόνια, θα δημοσιευτούν πάνω από 2.000 δημοσιογραφικά θέματα (αρθρα, ρεπορταζ, έρευνες, podcasts κα), συμπεριλαμβανομένων εμπεριστατωμένων άρθρων σε διάφορες μορφές και σε τουλάχιστον 12 διαφορετικές ευρωπαϊκές γλώσσες.
Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε χώρες, περιφέρειες και κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν λάβει επαρκή δημοσιότητα ή υποεκπροσωπούνται στη Δημόσια Σφαίρα, συμπεριλαμβανομένων πχ αγροτικών περιοχών και χωρών της ΕΕ με μικρές και μεσαίες διαστάσεις.
Το πρόγραμμα PULSE δίνει τη δυνατότητα διανομής δημοσιογραφικού περιεχομένου σε τρίτους και προβλέπει τη δημιουργία 4 ανοικτών θεματικών δικτύων - στα οποία μπορούν να συμμετάσχουν όλοι οι δημοσιογράφοι του δικτύου - τα οποία θα επικεντρώνονται σε κρίσιμα θέματα όπως η διεύρυνση της ΕΕ, η Ευρώπη και η δυναμική των παγκόσμιων δυνάμεων, η πράσινη μετάβαση της ΕΕ, τα μέσα ενημέρωσης, η κοινωνία της πληροφορίας και το Κράτος Δικαίου.
Οι δραστηριότητες του PULSE χρηματοδοτούνται εν μέρει από τους οργανισμούς του δικτύου και κυρίως συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (DG CONNECT) στο πλαίσιο των δράσεων πολυμέσων μέσω της συμφωνίας επιχορήγησης LC-02772862.
Οι συμφωνίες με τον δωρητή διασφαλίζουν ότι το PULSE και τα μέλη του παραμένουν εντελώς ανεξάρτητα από οποιαδήποτε οδηγία, πίεση ή αίτημα από οποιοδήποτε θεσμικό όργανο της ΕΕ, οποιοδήποτε κράτος ή οποιοδήποτε άλλο θεσμικό όργανο ή οργανισμό σε όλα τα θέματα που αφορούν το δημοσιογραφικό περιεχόμενο που παράγεται.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας