Διδάγματα εικοσαετίας από τη μεγάλη διεύρυνση της Ε.Ε.

Παρ’ όλη την ευφορία και τις εικόνες για τα βιβλία της Ιστορίας, υπήρχαν τότε, όπως και τώρα, πολλοί κριτικοί που αισθάνονται επιβεβαιωμένοι από τις εξελίξεις αυτών των τελευταίων είκοσι ετών, και δημόσιες συζητήσεις όπως και πλήθος δημοσιευμάτων ασχολούνται αυτές τις ημέρες με τις επιπτώσεις και τα διδάγματα από την προς Ανατολάς μεγάλη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης την 1η Μαΐου 2004, που φέρεται να υπήρξε μια καθοριστική ημερομηνία για αυτήν, καθώς ο αριθμός των μελών της αυξανόταν τότε ξαφνικά κατά δέκα χώρες – σε 25.

Και από αυτές τις δέκα, οι οκτώ προέρχονταν είτε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία Πολωνία, Σλοβακία, Τσεχία), είτε από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας (Σλοβενία), οι δύο άλλες ήταν ουδέτερες (Κύπρος και Μάλτα), ενώ ακολούθησαν αργότερα η Βουλγαρία και η Ρουμανία το 2007 –με καθυστέρηση λόγω ελλείψεων στο δικαστικό σύστημα– και η Κροατία εντάχθηκε ως πλήρες μέλος στην Ε.Ε. το 2013.

Παρά τις πολιτικές διαφορές των τελευταίων χρόνων, για παράδειγμα με την Πολωνία και την Ουγγαρία, που κατευθύνθηκαν σε –μάλλον απροσδόκητες για τους υποστηρικτές των τότε εντάξεων– αμφιλεγόμενες και επικρινόμενες ως αντιευρωπαϊκές πολιτικές, η προς Ανατολάς διεύρυνση της Ε.Ε. θεωρείται σήμερα επιτυχία – και επιχείρημα για την ταχεία αποδοχή άλλων χωρών, όπως εκείνη, η αμφισβητούμενη από πολλούς, για την Ουκρανία.

Σύμφωνα με το φημισμένο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Συγκρίσεων στη Βιέννη (WIIW), από οικονομική άποψη, έκτοτε τα πράγματα βελτιώνονται και συνεχίζουν να βελτιώνονται για τις χώρες της ανατολικής διεύρυνσης της Ε.Ε., με τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής να έχουν παρουσιάσει αισθητή διαφορά.

Μια από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Αυστρίας και της Κεντρικής Ευρώπης, με παραρτήματα σε αυτές τις χώρες, η Raiffeisen, υπολόγισε πρόσφατα ότι η οικονομική παραγωγή της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Σλοβακίας, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβενίας είναι τώρα περίπου 8,7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) της Ε.Ε. και η οικονομική τους ισχύς υπερβαίνει σημαντικά αυτή της Ολλανδίας.

Το WIIW αναφέρει ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Πολωνίας το 1990 ήταν περίπου τόσο υψηλό όσο αυτό της Νότιας Αφρικής, της Βραζιλίας, της Βόρειας Μακεδονίας και της Τουρκίας – αλλά τα επόμενα χρόνια η Πολωνία ξεπέρασε όλες αυτές τις οικονομίες, ενώ για το 2024 προβλέπεται ανάπτυξη κατά μέσο όρο 2,5% για τις χώρες της Ε.Ε. της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, με τη Ρουμανία να φτάνει το 3% και την Κροατία το 2,9%, μεταξύ άλλων μέσω κεφαλαίων από το Ταμείο Ανάκαμψης της Ε.Ε. Από αυτά τα στοιχεία προκύπτει ότι εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη να καλυφθούν οι στερήσεις από οικονομική άποψη, καθώς, σύμφωνα με τη Eurostat για το 2022, ενώ το επίπεδο τιμών στην Αυστρία ήταν 109,6 μονάδες, βρισκόταν περίπου στις 59,3 στη Ρουμανία, 60,7 στην Πολωνία, 67,7 στην Ουγγαρία και 78,8 στη Λιθουανία. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σύμφωνα με την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης, αυξήθηκε από 52 σε 89 στη Λιθουανία, από 51 σε 79 στην Ουγγαρία και από 63 σε 76 στη Ρουμανία, ωστόσο στην Αυστρία η αγοραστική δύναμη ήταν 124.

Το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Συγκρίσεων στη Βιέννη εξακολουθεί να βλέπει την ανάγκη για μεταρρύθμιση στον οικονομικό τομέα, καθώς και στην καταπολέμηση της διαφθοράς και, επίσης υπάρχει επείγουσα έλλειψη εργαζομένων λόγω της μετανάστευσης. Ηδη με τις κοσμογονικές αλλαγές το 1989, ξεκίνησε έντονη μετανάστευση από αυτές τις χώρες, ιδίως από τη Βουλγαρία, τη Λετονία και τη Λιθουανία (περίπου 16%) και, επιπλέον, μειώθηκαν οι γεννήσεις.

Διαπιστώνει ακόμη πως η σχετικά αυξανόμενη ευημερία στις χώρες-μέλη της Ε.Ε. από την Ανατολική Ευρώπη μπορεί επίσης να αποδοθεί στα χρήματα από τις Βρυξέλλες, τα οποία δεν αντικατοπτρίζονται πάντα πολιτικά, καθώς η Ουγγαρία, αλλά και η Πολωνία έχουν επικριθεί επανειλημμένα για παραβιάσεις του κράτους δικαίου. Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπαν, για παράδειγμα, εκφράζεται συνεχώς κατά της Ε.Ε. και μπλοκάρει σημαντικές αποφάσεις, παρόλο που η ίδια η χώρα του επωφελείται πολύ από τα χρήματα των Βρυξελλών. Αυτό οδήγησε ακόμη και σε διαμάχη μεταξύ των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε.: τον Μάρτιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μήνυσε την Επιτροπή της Ε.Ε. για την αποδέσμευση 10,2 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ουγγαρία, όταν προηγουμένως τα κεφάλαια είχαν δεσμευτεί στη διαμάχη για την ανεξαρτησία της ουγγρικής Δικαιοσύνης.

Η προσφυγική κρίση και οι πολιτικές συζητήσεις που προέκυψαν επέτειναν επίσης τις λανθάνουσες τάσεις προς την ξενοφοβία και τα αντίστοιχα πολιτικά στρατόπεδα στην Ε.Ε. Ο φόβος της «υπερβολικής μετανάστευσης» ήταν ήδη ένα ζήτημα κατά τη διάρκεια της διεύρυνσης – τότε αφορούσε ακόμα ανθρώπους από τις νέες χώρες της Ε.Ε., με τα παλιά κράτη της Ε.Ε. να έχουν τότε το δικαίωμα να κλείσουν τις αγορές εργασίας τους σε άτομα από τα νέα κράτη μέλη για έως και επτά χρόνια. Η Μεγάλη Βρετανία άνοιξε αμέσως την αγορά εργασίας της, γι’ αυτό περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι ήρθαν εκεί από την Πολωνία μέσα σε λίγα χρόνια – και αυτή η συνεχής μετανάστευση ήταν πιθανώς καθοριστικός παράγοντας στο δημοψήφισμα για την αποχώρηση αυτής της χώρας από την Ε.Ε.

Είκοσι χρόνια μετά τη μεγάλη διεύρυνση του 2004, οι επόμενες υποψήφιες προς ένταξη χώρες έχουν πλέον προσδιοριστεί και οι συζητήσεις βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη, με την Ε.Ε. να διεξάγει ενταξιακές διαπραγματεύσεις με το Μαυροβούνιο από το 2012, ενώ η Ουκρανία, η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Γεωργία, η Μολδαβία, η Βόρεια Μακεδονία, η Σερβία και η Τουρκία έχουν επίσης καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη στην ΕΕ – ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις με την Τουρκία έχουν ανασταλεί εδώ και χρόνια.

Πριν από μια νέα διεύρυνση, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει ακόμα να κάνει κάποιες προετοιμασίες, δηλώνει ο επίτροπος Προϋπολογισμού, ο Αυστριακός Γιοχάνες Χαν, σημειώνοντας ότι η ένταξη της Ουκρανίας θα μπορούσε να απαιτήσει 20% υψηλότερο προϋπολογισμό για τη διεθνή κοινότητα χωρίς αλλαγή των κανόνων χρηματοδότησης, αλλά αυτό θα ήταν το μικρότερο από τα προβλήματα.

Ο ίδιος βλέπει αλλού το μεγαλύτερο πρόβλημα: «Πώς παίρνουμε αποφάσεις, πώς διασφαλίζουμε το κράτος δικαίου; Πώς θα ενώσουμε τον μεγάλο αγροτικό τομέα της Ουκρανίας με τη γεωργία μας; Ανεξάρτητα από το αν η Ουκρανία και οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα ενταχθούν στην Ε.Ε., οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες στην Ενωση» αναφέρει, υποστηρίζοντας από την πλευρά του αποφάσεις της πλειοψηφίας αντί της ομοφωνίας στην εξωτερική πολιτική.