Οι αμφίρροπες εκλογές και η πολυσυλλεκτική Βουλή

Στους δρόμους της Λισαβόνας επικρατεί μια αίσθηση πολιτικής ματαιότητας για τις πρόωρες εκλογές της 30ής Ιανουαρίου. «Προκήρυξαν εκλογές που δεν ήταν αναγκαίες και τώρα θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να σχηματίσουν κυβέρνηση» ή «μια τρύπα στο νερό είναι αυτή η κάλπη», έλεγαν ψηφοφόροι σε ρεπορτάζ της Publico γι’ αυτή την αναμέτρηση, που όχι μόνο δεν θα οδηγήσει σε μια αυτοδύναμη κυβέρνηση, αλλά προμηνύει μια Βουλή ακόμη πιο κατακερματισμένη από αυτή που διαλύθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, απαιτώντας έτσι νέες και ακόμη πιο δύσκολες συμμαχίες.

Οι δημοσκοπήσεις βρίσκουν τους Σοσιαλιστές (PS) του πρωθυπουργού Αντόνιο Κόστα και τους Σοσιαλδημοκράτες (PSD) του πρώην δημάρχου Πόρτο Ρούι Ρίο σχεδόν ισόπαλους και μια πλειάδα μικρών κομμάτων να παίζουν ξανά τον ρόλο ρυθμιστή με πρώτο το ακροδεξιό Chega! (Φτάνει!) του Αντρέ Βεντούρα, που κάνει τη μεγάλη έκπληξη διεκδικώντας ακόμη και την τρίτη θέση (με 6%-8%) από το Μπλόκο της Αριστεράς. Οσο για την Ενωτική Δημοκρατική Συμμαχία των Κομμουνιστών με τους Πράσινους (CDU) φέρεται να έχει μειώσει τις δυνάμεις της από το 6% στο 4,5%.

Ως την προηγούμενη εβδομάδα ο μέσος όρος των δημοσκοπήσεων έφεραν τον Κόστα να προηγείται με 38% έναντι 30% του Ρούι Ρίο. Ωστόσο τις τελευταίες ημέρες η διαφορά μειώθηκε σε λιγότερο από μία μονάδα, ενώ δημοσκόπηση της Aximage έδωσε για πρώτη φορά προβάδισμα στους Σοσιαλδημοκράτες με 34,4% έναντι 33,8% των Σοσιαλιστών, επιβεβαιώνοντας ξανά την απόλυτη επικράτηση του δικομματισμού.

Οι προτάσεις δεν φαίνεται να είναι το καίριο ζήτημα αυτής της εκλογικής μάχης. Ο Κόστα υπόσχεται ανάμεσα στα άλλα αύξηση του κατώτατου μισθού από τα 705 στα 900 ευρώ και σταδιακή θέσπιση της τετραήμερης εβδομάδας εργασίας. Ο Ρούι Ρίο επικεντρώνει στην αφαίμαξη της μεσαίας τάξης από την κυβέρνηση και δεσμεύεται για μειώσεις φόρων. Αλλά εκείνο που περισσότερο απασχόλησε την καμπάνια (και τους πολίτες) είναι η κυβερνησιμότητα, καθώς όποιος κι αν κερδίσει θα χρειαστεί να κάνει δύσκολες (ή και απίθανες) συμμαχίες.

Ο Κόστα εστίασε την καμπάνια του στη «σταθερότητα», με εκείνον εγγυητή της και ζητώντας από τους ψηφοφόρους την απόλυτη πλειοψηφία, ώστε να αποφευχθεί μια κρίση σαν κι αυτήν που ξέσπασε τον περασμένο Οκτώβριο· τότε που η περίφημη geringonça του, η συμμαχία που από το 2015 είχε με το Κομμουνιστικό Κόμμα και το Μπλόκο της Αριστεράς (ΒΕ) κατέρρευσε, όταν αυτά τα δύο κόμματα καταψήφισαν τον προϋπολογισμό του 2022, οδηγώντας έτσι στην προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Γι’ αυτό και στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας δεν έλειψαν οι επιθέσεις προς τους δύο αριστερούς πρώην συμμάχους του. Μάλιστα, ώς τις αρχές της προηγούμενης εβδομάδας, δήλωνε σχετικά με μια συμφωνία με την Αριστερά πως «δεν είναι στιγμή για εικασίες, γιατί αυτοί που δεν στήριξαν τους προϋπολογισμούς μας μπορεί να μην είναι διατεθειμένοι να επαναλάβουν μια συμμαχία».

Απαραίτητες οι νέες συμμαχίες

Ωστόσο το σενάριο της αυτοδυναμίας έχει προ πολλού αποκλειστεί, αφού θα χρειαζόταν ποσοστό τουλάχιστον 41%, κάτι που ακόμη και στις καλύτερες δημοσκοπικές στιγμές τους δεν κατάφεραν οι Σοσιαλιστές. Μετά δε και την αντιστροφή της εκλογικής τάσης που σημείωσαν οι τελευταίες δημοσκοπήσεις, ο Κόστα αναγνώρισε πως «φαίνεται ότι στους Πορτογάλους δεν αρέσει η αυτοδυναμία» ανοίγοντας έτσι την πόρτα σε έναν πιθανό διάλογο. «Ποτέ δεν απέρριψα έναν διάλογο με το Μπλόκο της Αριστεράς», δήλωσε σε συνέντευξή του στο καθολικό ραδιόφωνο Renascença, απαντώντας στην ουσία στο κάλεσμα της υποψήφιας του ΒΕ Καταρίνα Μάρτινς, η οποία την Κυριακή ζήτησε από το Σοσιαλιστικό Κόμμα να «δουλέψουμε πάνω σε ατζέντα μέτρων και στόχων» για τη νέα κυβέρνηση.

Οι εναλλακτικές δυνατότητες συνεργασίας των Σοσιαλιστών δεν φαντάζουν πολλές. Ο Κόστα έχει απορρίψει πρόταση των Σοσιαλδημοκρατών να υπογράψουν συμφωνία τα δύο μεγάλα κόμματα για να κυβερνήσει εκείνο που θα λάβει το μεγαλύτερο ποσοστό, ώστε να μη χρειάζεται να στηρίζονται «στα άκρα». Και το ΡΑΝ, κόμμα που προασπίζεται τα δικαιώματα των ζώων, από δυνητικός εταίρος του Κόστα βρέθηκε να συνομιλεί με τον Ρούι Ρίο, θέτοντας ωστόσο ως απαράβατο όρο για κάποια συνεργασία τον αποκλεισμό των ακροδεξιών του Βεντούρα από αυτήν.

Δύσκολες συμμαχίες θα χρειαστεί και ο Ρούι Ρίο, αν αναδειχθεί πρώτος. Οι παραδοσιακοί του σύμμαχοι του CDS-Λαϊκού Κόμματος κινδυνεύουν να μείνουν εκτός Βουλής. Στην καμπάνια του ο ηγέτης του PSD βεβαίωνε πως δεν θέλει το ακροδεξιό Chega! στην κυβέρνηση, παρότι έχει συμμαχήσει μαζί του στις Αζόρες. Από την πλευρά του ο Βεντούρα με ούριο άνεμο στα πανιά του θέτει ως όρο για συνεργασία τη συμμετοχή του κόμματός του στο υπουργικό συμβούλιο.

Πολλά θα κριθούν από την αποχή, λένε οι δημοσκόποι. Στις βουλευτικές του 2019, η συμμετοχή μετά βίας ξεπέρασε το 48%. Στις προεδρικές του Ιανουαρίου του 2021, όταν ο Μαρσέλο Ρεμπέλο ντε Σόουζα επανεκλέχτηκε ως πρόεδρος η συμμετοχή δεν έφτασε στο 40%. Εκτιμάται πως σε αυτή την αναμέτρηση η ψήφος των αναποφάσιστων και όσων βρίσκονται σε καραντίνα (και θα μπορούν να ψηφίσουν την τελευταία μόνο ώρα πριν κλείσουν οι κάλπες, μεταξύ 6 και 7 το απόγευμα της Κυριακής) φτάνει στο 15%-20% του εκλογικού σώματος και θα είναι καταλυτική για τη διαμόρφωση των κοινοβουλευτικών ισορροπιών.

Με τις οριακές διαφορές ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα, όλα είναι ανοιχτά. Πόσο μάλλον όταν οι δημοσκοπήσεις διαψεύδονται συχνά, όπως έγινε στις δημοτικές του Σεπτεμβρίου όταν οι Σοσιαλιστές που φέρονταν να προηγούνται με μεγάλη διαφορά έχασαν τελικά τον δήμο της Λισαβόνας. Για πολλούς αυτό ήταν το πρώτο σημάδι ότι πλέον έχει έρθει «το τέλος του σοσιαλιστικού κύκλου». Ο Αντόνιο Κόστα δεν σχολιάζει αυτές τις εκτιμήσεις ούτε μιλά για τη φθορά που φαίνεται να έχει το κόμμα του στις δημοσκοπήσεις. Επιμένει πως «οι εκλογές κερδίζονται την ημέρα των εκλογών». Και ο Ρούι Ρίο ανταπαντά πως «Ο Κόστα θα χάσει με αξιοπρέπεια».