«Είναι επικίνδυνο για τη δημοκρατία να υπονομεύεται η εκτελεστική εξουσία από ναζί»

Τις τελευταίες εβδομάδες έχει ξεσπάσει στη Γερμανία ένα σκάνδαλο με αστυνομικούς ειδικής μονάδας που συμμετείχαν σε ομαδικό τσατ οργανωμένων ακροδεξιών, στο οποίο διακινούνταν επίσης υλικό παιδικής πορνογραφίας.

Στην Ελλάδα η δράση ακροδεξιών στοιχείων στην Αστυνομία είναι κοινό μυστικό – τόσο κοινό, που τείνει να μην εντυπωσιάζει κανέναν. Ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και ο αυταρχισμός αποτελούν συχνό φαινόμενο. Πολλά όργανα της τάξης διέπονται από τοξική αρρενωπότητα και ομοφοβία. Εχουν τη βεβαιότητα ότι επιτρέπεται κάθε αυθαιρεσία χωρίς λογοδοσία. Πεποίθησή τους, η εξαίρεση από τον νόμο. Η κατάσταση αυτή ενισχύεται από κεντρικές επιλογές της πολιτικής ηγεσίας, ενώ δεν γίνεται ούτε λόγος για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Η κοινωνία συνηθίζει σε μια Αστυνομία που δεν είναι στην υπηρεσία της, αλλά στέκεται απέναντί της τιμωρητικά.

Ο Ντάνιελ Λόικ, καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ, σκιαγραφεί με σαφήνεια το πρόβλημα που αποκαλύφθηκε στη Γερμανία, τις διαστάσεις του και τους τρόπους αποτελεσματικής αντιμετώπισής του, στη συνέντευξη που έδωσε στον Χάνινγκ Φόιγκτς της εφημερίδας «Frankfurter Rundschau» (18/6/2021).

● Κύριε Λόικ, έχουμε πάλι ένα σκάνδαλο με την Αστυνομία στο κρατίδιο της Εσης. Αποκαλύφθηκαν ακροδεξιά ομαδικά τσατ όπου εμπλέκονται 49 αστυνομικοί. Τι σκέφτεστε εσείς ως πολίτης γι’ αυτό;

Μου είναι όλο και πιο δύσκολο να μη γίνω κυνικός. Θύματα και οργανώσεις έχουν επισημάνει εδώ και δεκαετίες ότι στην Αστυνομία υπάρχουν ακροδεξιοί και ρατσιστές, οπότε δεν εκπλήσσομαι. Ωστόσο, μια τέτοια είδηση δεν με αφήνει βεβαίως αδιάφορο. Πόσο μάλλον που τώρα το ζήτημα έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, τόσο ποσοτικές, όσο και ποιοτικές, γιατί μιλάμε για μια μονάδα ειδικών αποστολών, με βαρύ οπλισμό. Οι συμμετέχοντες στα τσατ είναι προφανώς καλά δικτυωμένοι, οργανωμένοι και ιδεολογικά κατασταλαγμένοι.

● Και ως φιλόσοφος και κοινωνιολόγος;

Δεν χρειάζεται καμιά περίτεχνη φιλοσοφική ανάλυση για να καταλάβει κανείς ότι αυτά τα ομαδικά τσατ ανακαλύφθηκαν τυχαία και άρα προφανώς υπάρχουν κι άλλα. Δεν πρόκειται για 50 μεμονωμένα περιστατικά, μιλάμε για ένα δίκτυο ακροδεξιών. Δεύτερον, εξίσου απειλητικό με αυτούς τους ναζί είναι και το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο ευδοκιμούν και το οποίο τους καλύπτει. Τρίτον, οι αστυνομικοί αυτοί φυσικά και δεν απεκδύονται τις πολιτικές τους πεποιθήσεις στην καθημερινότητα της δουλειάς τους. Είναι επικίνδυνο για τη δημοκρατία να υπονομεύεται η εκτελεστική εξουσία από ναζί.

Είναι επίσης εξαιρετικά επικίνδυνο για τους ανθρώπους που έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με τους αστυνομικούς αυτούς, κυρίως για τους μετανάστες, τους έγχρωμους, τους άστεγους, τους τοξικοεξαρτημένους. Για τους ανθρώπους αυτούς οι ακροδεξιοί αστυνομικοί αποτελούν άμεση σωματική απειλή. Αυτή τη φορά οι εμπλεκόμενοι ανήκουν κυρίως στη μονάδα ειδικών αποστολών.

● Είναι ιδιαιτέρως μεγάλο το πρόβλημα στις ειδικές μονάδες;

Και μόνο ο όρος «μονάδες ελίτ» παραπέμπει σε ένα συγκεκριμένο πνεύμα του ανήκειν, σε μια ιδέα επίλεκτων. Σημαντική είναι επίσης η σύνδεση με τον ανδρισμό και τα όπλα. Στις μονάδες αυτές επικρατεί η πεποίθηση ότι αποτελούν το τελευταίο τάγμα που θα σώσει τη Γερμανία από ακραίους κινδύνους. Ολα αυτά είναι βεβαίως ισχυρός μαγνήτης για ακροδεξιούς άντρες.

● Θα μπορούσε στις ειδικές μονάδες να καλλιεργηθεί η ιδέα ότι είναι υπεράνω του νόμου;

Είναι γενικευμένο το πρόβλημα στην Αστυνομία: συχνά το κράτος δικαίου αντιμετωπίζεται ως εμπόδιο στη δουλειά, γιατί οι αστυνομικοί χρειάζεται συνέχεια να ακολουθούν κανόνες και να συντάσσουν αναφορές. Στις ειδικές μονάδες επικρατεί επιπλέον μια φαντασία κατάστασης εξαίρεσης. Γιατί σε μια κατάσταση εξαίρεσης επιτρέπονται όλα προκειμένου να διαφυλαχτεί η ισχύουσα τάξη.

● Ποιες είναι οι δομικές αιτίες αυτών των προβλημάτων στην Αστυνομία […];

Σε ολόκληρο τον κόσμο, η Αστυνομία έχει διαφορετικές παραδόσεις. Στη Γερμανία, όπου η Αστυνομία υπάγεται στο εκάστοτε κρατίδιο, παρατηρούμε τοπικές διαφορές. Υπάρχουν όμως και πράγματα που χαρακτηρίζουν την Αστυνομία παντού, όπως ότι είναι αυταρχικά δομημένη, ότι προάγει την ισχυρή ταύτιση των υπαλλήλων με τις μονάδες τους και ότι επικρατεί το ιδεώδες του ανδρισμού. […]

● Από τότε που αποκαλύφθηκε το σκάνδαλο «NSU 2.0» (ύπαρξη ακροδεξιών στοιχείων μέσα στην Αστυνομία) δρομολογήθηκαν μεταρρυθμίσεις. Μήπως χρειάζονται χρόνο για να έχουν αποτέλεσμα;

Φυσικά και χρειάζονται χρόνο οι μεταρρυθμίσεις. Πιστεύω όμως ότι έχει ήδη φανεί πως τα βήματα που έγιναν ήταν πολύ διστακτικά και δεν θα οδηγήσουν σε πραγματικές αλλαγές. Εδώ μιλάμε για οργανωμένους ναζί στην Αστυνομία. Αυτοί δεν πρόκειται να ενσωματωθούν με σεμινάρια κατά του ρατσισμού και με μερικές αλλαγές στον τρόπο αντιμετώπισης των εσωτερικών κρίσεων. Χρειάζονται δομικές αλλαγές κι αυτό σημαίνει ότι η Αστυνομία πρέπει να υπόκειται πολύ εντονότερα στον έλεγχο της κοινωνίας των πολιτών. Συνολικά πρέπει να μειωθεί η επιρροή της Αστυνομίας στην κοινωνία και να ενισχυθούν οι λιγότερο αυταρχικές δομές.

● Δεν πρέπει να προσπαθήσει η Αστυνομία να προσελκύσει ανθρώπους με δημοκρατικό φρόνημα;

Σίγουρα. Αλλά αυτή η στρατηγική έχει τα όριά της. Μελέτες από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι οι έγχρωμοι αστυνομικοί δεν φέρονται απαραιτήτως λιγότερο ρατσιστικά σε έγχρωμους ανθρώπους κι αυτό γιατί οι ίδιοι υιοθετούν τη νοοτροπία της Αστυνομίας ή νιώθουν την πίεση να μην υστερούν απέναντι στους λευκούς συναδέλφους τους. Στο Βερολίνο βλέπουμε ότι η Αστυνομία προσπαθεί να προσελκύσει περισσότερους μετανάστες ως υπαλλήλους, αυτό όμως δεν λύνει το πρόβλημα των φυλετικών διακρίσεων εκ μέρους των οργάνων της.

● Και πώς θα φτάσουμε στην καρδιά του προβλήματος;

Υπάρχει από παλιά το αίτημα να υπόκειται η Αστυνομία σε αυστηρότερο έλεγχο, όπως λ.χ. με την ίδρυση ανεξάρτητων Γραφείων Παραπόνων ή με μια καθολική υποχρέωση επίδειξης των διακριτικών. Θα έπρεπε όμως να επικρατήσει μια διαφορετική οπτική: να μειωθεί η χρηματοδότηση της Αστυνομίας, διότι είναι ένας θεσμός τον οποίον δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε, όπως έχει αποδειχτεί.

Τα χρήματα που θα περισσέψουν θα μπορέσουν έπειτα να διατεθούν σε θεσμούς κοινωνικής συμμετοχής: στην υγεία, τη στέγαση, την πρόληψη χρήσης ναρκωτικών. Προσωπικά, σε μια δημοκρατική κοινωνία δεν βλέπω κανέναν λόγο ύπαρξης για βαριά οπλισμένες ειδικές μονάδες ή για όργανα όπως η Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος, που λειτουργούν συνωμοτικά.

● Μετάφραση και πρόλογος από το «Σημείο για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς». Στο «Σημείο» έχουμε ανοίξει ήδη την κουβέντα για τον εκδημοκρατισμό της Ελληνικής Αστυνομίας.