Το μεγαλύτερο εργοστάσιο θανάτου που δημιούργησαν οι Γερμανοί ναζί κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, το στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπίρκενάου, σύμβολο του Ολοκαυτώματος των Εβραίων, επισκέπτεται σήμερα η καγκελάριος Μέρκελ, ακολουθώντας τα βήματα των προκατόχων της Χέλμουτ Κολ και Χέλμουτ Σμιτ.
«Η ανάμνηση των εγκλημάτων και ο φόρος τιμής δεν σταματούν ποτέ»
Η καγκελάριος κατά την επίσκεψή της ανέφερε ότι η μνήμη των ναζιστικών εγκλημάτων είναι αναπόσπαστη από τη γερμανική ταυτότητα και υπογράμμισε ότι «η εκφορά των ονομάτων των εγκληματιών και ο φόρος τιμής στα θύματα είναι μία ευθύνη που δεν σταματά ποτέ. Αυτό δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Και είναι αναπόσπαστο από την χώρα μας. Η συναίσθηση αυτής της ευθύνης είναι τμήμα της εθνικής μας ταυτότητας».
Σημείωσε ότι η επίσκεψή της έρχεται σε μια περίοδο όπου ανεβαίνουν ο αντισημιτισμός και ο ιστορικός αναθεωρητισμός και δεσμεύθηκε πως η Γερμανία δεν θα ανεχθεί τέτοια φαινόμενα.
«Αισθάνομαι βαθιά ντροπή για αυτά τα βάρβαρα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από Γερμανούς» είπε απευθυνόμενη και σε επιζήσαντες από το Άουσβις.
«Τίποτε δεν μπορεί να φέρει πίσω τους ανθρώπους που δολοφονήθηκαν εδώ. Τίποτα δεν μπορεί να αναστρέψει τα εγκλήματα» υπογράμμισε.
Από την πλευρά του, ο Πολωνός πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι δήλωσε ότι δεν πρέπει να ξεχαστεί η ιστορία του στρατοπέδου, λέγοντας ότι είναι καθήκον να θυμόμαστε τις ωμότητες που διαπράχθηκαν εκεί για χάρη των θυμάτων.
«Αν η μνήμη φύγει, είναι σαν να βλάπτουμε για δεύτερη φορά τους ανθρώπους που πέρασαν μέσα από την κόλαση εκεί, που πέρασαν μέσα από απίστευτο πόνο», είπε ο Μοραβιέτσκι. «Πρέπει να φροντίσουμε τη μνήμη σαν να φροντίζαμε τα θύματα. Αυτό είναι που μπορούμε να κάνουμε για αυτά», είπε ο Πολωνός πρωθυπουργός.
Η Άγκελα Μέρκελ, εκτός από τον Πολωνό πρωθυπουργό, συνοδεύεται από έναν πρώην κρατούμενο και εκπροσώπους εβραϊκών οργανώσεων. Η επίσημη αφορμή είναι τα 10χρονα του Ιδρύματος Άουσβιτς-Μπιρκενάου, που δραστηριοποιείται για τη διατήρηση του χώρου, στον οποίο βρίσκεται το πρώην στρατόπεδο εξόντωσης. Η καγκελάριος έρχεται με μια υπόσχεση: η Γερμανία θα χρηματοδοτήσει το Ίδρυμα με 60 εκατομμύρια ευρώ, καθώς, λόγω των μηδενικών επιτοκίων, δεν επαρκούν οι πόροι του.
Η έμπρακτη αλληλεγγύη προς τον εβραϊσμό και η μνήμη ως προειδοποίηση για το όσα φριχτά διέπραξε η ναζιστική Γερμανία ανήκουν στον πυρήνα της θητείας της ως καγκελαρίου. Πέντε φορές η Μέρκελ επισκέφθηκε το Μνημείο Ολοκαυτώματος στο Γιαντ Βασέμ. Το 2009, μαζί με τον Μπάρακ Ομπάμα επισκέφθηκε το στρατόπεδο εξόντωσης στο Μπούχενβαλντ, το 2013 μαζί με επιζώντες το Νταχάου, και πάλι το 2015, 70 χρόνια από την απελευθέρωσή του. Αλλά ποτέ δεν είχε επισκεφθεί το Άουσβιτς. Όπως και οι προκάτοχοί της, η καγκελάριος θα εκφωνήσει ομιλία στο πλαίσιο της επίσημης εκδήλωσης για τα 10χρονα του Ιδρύματος, λίγα μόνο μέτρα από τη «ράμπα διαλογής» των Εβραίων που έρχονταν με τραίνα.
Νωρίτερα, πραγματοποιήθηκε τελετή μνήμης στο κεντρικό τμήμα του στρατοπέδου, στον λεγόμενο Μαύρο Τοίχο, που ήταν τόπος εκτέλεσης. Για τους Πολωνούς, ένας τόπος συναισθηματικά φορτισμένος. Μετά την τελετή, η καγκελάριος θα περιηγηθεί το Μπιρκενάου, που ανήκει στο στρατόπεδο εξόντωσης. Όταν το 2015, η καγκελάριος επισκέφθηκε το Νταχάου έκανε λόγο για ένα «χωρίς προηγούμενο απάνθρωπο και ζοφερό κεφάλαιο της γερμανικής ιστορίας». «Τόποι όπως αυτός προτρέπουν τον καθένα να βοηθήσει, ώστε να μην ξανασυμβεί αυτό που έγινε εδώ, να μην επιτρέψουμε με την αδιαφορία μας, ή ακόμη χειρότερα με την επιδοκιμασία μας, άνθρωποι να αδικούνται, να καταπιέζονται, να καταδιώκονται και τελικά να τρέμουν για τη ζωή τους».
Έκτοτε, η πολιτική κατάσταση στη Γερμανία έχει αλλάξει. Μόλις πριν από δύο μήνες, δυο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από ακροδεξιό, που ήθελε να εισβάλει σε κατάμεστη συναγωγή στην πόλη Χάλε, χωρίς να το κατορθώσει. «Ήταν καθαρά θέμα τύχης ότι δεν ακολούθησε αιματοκύλισμα. Η επίσκεψη Μέρκελ στο Άουσβιτς αποτελεί ένδειξη ιδιαίτερης αλληλεγγύης προς τους επιζώντες της αποτρόπαιης πράξης», αναφέρεται σε ανακοίνωση της Διεθνούς Επιτροπής Άουσβιτς.
Πρώτοι διδάξαντες Χέλμουτ Σμιτ και Χέλμουτ Κολ
«Στην πραγματικότητα ο τόπος εδώ επιβάλλει τη σιωπή. Αλλά είμαι σίγουρος ότι ο γερμανός καγκελάριος σε έναν τέτοιον τόπο δεν επιτρέπεται να σιωπήσει». Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε την ομιλία του στο Άουσβιτς ο Χέλμουτ Σμιτ. Ήταν μια κρύα και σκοτεινή ημέρα του Νοεμβρίου του 1977. Για πρώτη φορά ένας γερμανός καγκελάριος επισκέπτονταν το στρατόπεδο εξόντωσης πάνω από 1,5 εκατομμυρίου Εβραίων. Ο Χέλμουτ Σμιτ, που ήταν τότε 58 χρονών, είχε υπηρετήσει ο ίδιος ως στρατιώτης στη Βέρμαχτ κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έκανε αναφορά μεταξύ άλλων στην Πολωνία, «η οποία βίωσε το μεγαλύτερο πόνο» και μίλησε για ευθύνη και ενοχή. Η πολωνική τηλεόραση μετέδιδε ζωντανά την ομιλία του.
Το Άουσβιτς για έναν ανώτατο γερμανό κυβερνητικό αξιωματούχο παραμένει πάντα μια δύσκολη και «λεπτή» περπατησιά στην ιστορία. 12 χρόνια μετά τον Χέλμουτ Σμιτ, ακολούθησε και ο Χέλμουτ Κολ. Και πάλι ήταν μια σκοτεινή μέρα του Νοεμβρίου. Εκείνες τις ημέρες, έπεσε το Τείχος του Βερολίνου και η Γερμανία είχε πλημμυρίσει από χαρά. Ο Κολ διέκοψε την επίσκεψή του στη Βαρσοβία, επέστρεψε στη Βόννη, μετά στο Βερολίνο, και στη συνέχεια έφυγε και πάλι στην Πολωνία, επισκεπτόμενος μεταξύ άλλων και το Άουσβιτς. Τις μέρες που προηγήθηκαν, είχε κάνει λόγο στο προεδρείο του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος για ένα «τεράστιο ναρκοθετημένο πεδίο».
Ήδη από τότε, του ήταν πολύ σημαντικό να γίνει το Άουσβιτς τόπος μνήμης. Λόγω των ιστορικών γεγονότων με την πτώση του Τείχους, η γερμανική αντιπροσωπεία μετακινήθηκε με πούλμαν και η επίσκεψη συντομεύθηκε, με τον τύπο να κάνει λόγο για μια επίσκεψη «ταχύτητας» «από άσκηση καθήκοντος», μια επίσκεψη χωρίς ομιλία. Τα σχόλια δεν ελάμβαναν υπόψη τους το πώς ο ίδιος ο Κολ ένιωσε την επίσκεψη. Μιλώντας λίγες ημέρες αργότερα και πάλι στο προεδρείο του CDU, περιέγραψε τον κόμπο στο λαιμό του, όταν ένας άνδρας εξιστορούσε πως είδε εκεί για τελευταία φορά τη μητέρα του και τη γυναίκα του. Ο τότε καγκελάριος επισκέφτηκε και το κελί θανάτου του Μαξιμίλιαν Κόλμπε, πολωνού Φραγκισκανού μοναχού, που επέλεξε ο ίδιος το θάνατο, για να σώσει τη ζωή ενός επίσης Πολωνού οικογενειάρχη. «Δεν χρειάζεται κανείς οδηγό για να αντιληφθεί ότι εδώ το απίστευτο είχε γίνει πραγματικότητα».
Έξι χρόνια αργότερα ο Χέλμουτ Κολ επέστρεψε στο Άουσβιτς. Ήταν Ιούλιος του 1995. Τέσσερις εβδομάδες πριν, είχε επισκεφθεί την Ιερουσαλήμ. Με τον τότε υπουργό Εξωτερικών της Πολωνίας Βλάντισλαβ Μπαρτοζέφσκι, που από τον Σεπτέμβριο του 1940 μέχρι τον Απρίλιο του 1941, ήταν κι αυτός κρατούμενος στο στρατόπεδο εξόντωσης, κατέθεσαν μαζί στεφάνι στο διεθνές μνημείο στο Μπιρκενάου. Στο βιβλίο επισκεπτών, ο Κολ έγραφε για τον πόνο, τα δάκρυα και το θάνατο «που κάνουν τον επισκέπτη να χάνει τη φωνή του».
Η τραγική ιστορία του Άουσβιτς - Μπιρκενάου
Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων δεν είναι γνωστός με βεβαιότητα. Ομως, οι ιστορικοί εκτιμούν ότι ανέρχεται σε 1.100.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, κατά την περίοδο 1940-1945. Το ένα εκατομμύριο ήταν Εβραίοι. Οι υπόλοιποι, κυρίως μη Εβραίοι Πολωνοί, Τσιγγάνοι και σοβιετικοί αιχμάλωτοι.
Το στρατόπεδο του Άουσβιτς βρίσκεται στην πόλη Οσβιέτσιμ της Πολωνίας, σε απόσταση 50 χιλιομέτρων δυτικά της Κρακοβίας και απέχει τρία χιλιόμετρα από το στρατόπεδο του Μπίρκενάου. Η οικοδόμησή του άρχισε το 1941 και το 1942 έγινε ο κατεξοχήν τόπος εξόντωσης των Εβραίων, στο πλαίσιο εφαρμογής της «τελικής λύσης». Περιελάμβανε τέσσερις θαλάμους αερίων και τέσσερις φούρνους κρεματόρια.
Οι περισσότεροι Εβραίοι που έφθαναν με τρένα στο Μπίρκενάου, στα βαγόνια μεταφοράς των ζώων, κατευθύνονταν στους θαλάμους αερίων, έπειτα από επιλογή στο σημείο άφιξης. Μόνο όσοι ήταν ικανοί για να εργαστούν ως σκλάβοι, παρέμεναν προσωρινά στη ζωή.
Στις 27 Ιανουαρίου 1945, 7.500 κρατούμενοι που είχαν παραμείνει στο στρατόπεδο, απελευθερώθηκαν από τον Ερυθρό Στρατό.
Πριν φύγουν, οι ναζί φρόντισαν να καταστρέψουν το εργοστάσιο και πολλά από τα κτίρια του συμπλέγματος που απλωνόταν σε μία έκταση 42 τετραγωνικών χιλιομέτρων και περιελάμβανε τρία στρατόπεδα, εν μέρει κτισμένα από τους ίδιους τους κρατούμενους.
Από το 1947, ο χώρος, σύμβολο της μεγαλύτερης ανθρώπινης βαρβαρότητας, έχει ανακηρυχθεί εθνικό μνημείο της Πολωνίας και περιλαμβάνει μουσείο υπό την αιγίδα διεθνούς επιτροπής. Ο χώρος περιλαμβάνεται επίσης στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco.
Κατόπιν αιτήματος της πολωνικής κυβέρνησης, η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco ενέκρινε το 2007 την αλλαγή της επίσημης ονομασίας του Άουσβιτς σε «Άουσβιτς-Μπίρκενάου, γερμανικό ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης (1940-1945)».
Η Βαρσοβία ζήτησε την αλλαγή του ονόματος, για να αντιμετωπίσει την παρουσία στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, εκφράσεων όπως «πολωνικά στρατόπεδα συγκέντρωσης» που ορίζουν τα στρατόπεδα που δημιουργήθηκε από τους ναζί στο έδαφος της κατεχόμενης Πολωνίας.
Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ & Deutsche Welle
