Ο σύγχρονος «Δρόμος του Μεταξιού» ανταγωνίζεται το δολάριο

Αρκετά χρόνια πριν, πίσω στο 2001, ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν ξεδίπλωσε πρώτη φορά το όραμά του περί μιας «Μείζονος Ευρώπης», όπως ονομάζει τα σχέδιά του για τη δημιουργία μίας ζώνης ελεύθερου εμπορίου που θα εκτείνεται από τη Λισαβόνα έως το Βλαδιβοστόκ. Κοντολογίς, από τον Ατλαντικό έως τον Ειρηνικό ωκεανό.

Βυθισμένη σε προβληματισμούς για αναταράξεις στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, αλλά και σε μια διάχυτη καχυποψία για τις συνέπειες των ρωσικών σχεδίων στην ίδια τη συνοχή της, η Ε.Ε. τον αγνόησε, με πρώτο τον μεγαλύτερο ευρωπαϊκό εμπορικό εταίρο της Ρωσίας: τη Γερμανία. Η ιδέα φαίνεται, αντίθετα, ότι αποτέλεσε «τροφή» για το Πεκίνο και για τον φιλόδοξο στρατηγικό σχεδιασμό ενός νέου «Δρόμου του Μεταξιού», ως σύγχρονη και εξελιγμένη εκδοχή της ιστορικής εμπορικής οδού.

Το 2013 ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ανακοίνωσε κι επίσημα την πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ενας Δρόμος» (OBOR), που θα ξεκινά από την Κίνα και σταδιακά θα την ενώσει με την υπόλοιπη Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική.

Για την ακρίβεια, πρόκειται για μία διπλή και με πολλές διακλαδώσεις διαδρομή: τη χερσαία «Οικονομική Ζώνη του Δρόμου του Μεταξιού» και τον «Θαλάσσιο Δρόμο του Μεταξιού του 21ου αιώνα».

Προς το παρόν, ο σχεδιασμός αφορά ένα -ακόμη ανολοκλήρωτο- δαιδαλώδες δίκτυο υφιστάμενων και μη υποδομών (αυτοκινητοδρόμους, σιδηροδρομικές γραμμές υψηλής ταχύτητας, λιμάνια, αεροδρόμια, ενεργειακούς αγωγούς και καλώδια οπτικών ινών), που πρακτικά θα φέρει κοντά διαφορετικές χώρες, ηπείρους και οικονομίες και θεωρητικά θα τις εντάξει σε ένα κοινό πλαίσιο, το οποίο θα μπορούσε συν τω χρόνω να ξεπεράσει το στενά εμπορικό.

Οχι τυχαία, πολλοί αναλυτές χαρακτηρίζουν την OBOR ως την κινεζική ανταπάντηση στις συμφωνίες TTP (Συνεργασία των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού, από την οποία εξαιρείται το Πεκίνο) και TTIP (η... μυστικοπαθής Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων με την Ε.Ε.), με τις οποίες η Ουάσινγκτον επιδιώκει να χαλυβδώσει τόσο την οικονομική (με το δολάριο ως αδιαμφισβήτητο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα) όσο και τη γεωπολιτική ισχύ της.

Πολλοί χρηματοδότες

Χρηματοδοτικός μοχλός στο φιλόδοξο αυτό σχέδιο -με στρατηγικό επίκεντρο την Ευρασία- δεν είναι ένας, αλλά πλέον αρκετοί. Από τα τέλη του 2014 έχει ενεργοποιηθεί το κρατικό κινεζικό Ταμείο για τον Δρόμο του Μεταξιού (Silk Road Fund), με αρχικό κεφάλαιο 40 δισ. δολάρια.

Στα μέσα Ιανουαρίου έπιασε κι επίσημα δουλειά και η Ασιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών-AIIB, με βασικό μέτοχο το Πεκίνο και άλλα 57 κράτη-μέλη, και από τις πέντε ηπείρους, απουσών των ΗΠΑ φυσικά, αλλά με τη συμμετοχή ορισμένων εκ των σημαντικότερων συμμάχων τους, όπως της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Στο μεσοδιάστημα πήρε σάρκα και οστά και η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα-NDB: το... αντι-ΔΝΤ των χωρών BRICS (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία, Ν.Αφρική), που έχει έδρα τη Σανγκάη, άρχισε ήδη να διαθέτει πιστώσεις από το αρχικό κεφάλαιο των 50 δισ. δολ., ετοιμάζεται εντός του 2016 να προχωρήσει σε έκδοση ομολόγων στην Κίνα και πλέον εξετάζει ακόμη και τη δημιουργία ενός δικού του οίκου αξιολόγησης, κόντρα στο αμερικανικό «μονοπώλιο» των Μοody’s, S&P και Fitch.

Το αποτέλεσμα μέσα στα δύο χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την ανακοίνωση της OBOR, αναφέρει σε πρόσφατη έκθεσή της η λονδρέζικη Grisons Peak (εταιρεία επενδυτικής τραπεζικής), είναι μία κατακόρυφη αύξηση στον δανεισμό -είτε επίσημο, είτε με κρατική στήριξη- από την Κίνα προς την υπόλοιπη Ασία, κατά μήκος του νέου «Δρόμου του Μεταξιού».

«Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν μια σαφή στροφή προς την Ασία, με την Ινδονησία, το Πακιστάν, την Ινδία, τη Σρι Λάνκα, το Βιετνάμ και την Καμπότζη να βρίσκονται στο Top 20 των παραληπτών», δηλώνει στους «Financial Times» ο Χένρι Τίλμαν, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Grisons Peak.

Ως συμπληρωματικοί εξάλλου «κρίκοι» στην OBOR λειτουργούν τόσο ο Σινο-πακιστανικός Οικονομικός Διάδρομος (CPEC, κομβικός στα μετ’ εμποδίων σχέδια για την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου μεταξύ Ιράν-Πακιστάν, με τον οποίο θα παρακάμπτονται τα Στενά της Μάλακα και η Νότια Σινική Θάλασσα, όπου κλιμακώνονται οι εντάσεις με τις ΗΠΑ), όσο και ο Οικονομικός Διάδρομος Μπανγκλαντές-Κίνας-Ινδίας-Μιανμάρ (BCIM, που θα λειτουργήσει ως «γέφυρα» μεταξύ του Πεκίνου και του αντίπαλου περιφερειακού δέους, του Νέου Δελχί).

Σε αυτό το πολυσχιδές γεωπολιτικό «παζλ» προστίθενται εν τω μεταξύ ολοένα και περισσότερα κομμάτια, πλην όμως αγνώστου ακόμη συνοχής. Το ρωσικό Ταμείο Αμεσων Επενδύσεων (RDIF) έχει π.χ. ήδη έλθει σε συμφωνία συνεργασίας με το Ταμείο για τον Δρόμο του Μεταξιού και την Οικονομική Εταιρεία Ανάπτυξης Υποδομών της Ινδίας.

Παράλληλα, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σανγκάης-SCO (μία οικονομικο-πολιτικο-στρατιωτική ένωση μεταξύ Κίνας, Ρωσίας, Καζακστάν, Κιργιζίας, Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν) διευρύνεται, δίνοντας καθεστώς παρατηρητή στο Πακιστάν και στην Ινδία, ενώ ο δρόμος έχει πλέον ανοίξει και για το Ιράν.

Οικονομικοδιπλωματικά ανοίγματα επιχειρεί και η Ευρασιατική Οικονομική Ενωση (μία ρωσική εκδοχή της Ε.Ε., μεταξύ Ρωσίας, Λευκορωσίας, Αρμενίας, Κιργιζίας και Καζακστάν), μέσα από συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με την Ινδία, το Ιράν, το Βιετνάμ, την Αίγυπτο, μέχρι και το λατινοαμερικάνικο μπλοκ της Μερκοσούρ.

Διάδρομος

Ταυτόχρονα, το Ιράν και η Ρωσία προωθούν έναν μεταφορικό διάδρομο από τον Περσικό κόλπο και τον Κόλπο του Ομάν μέχρι την Κασπία θάλασσα και τον Βόλγα ποταμό, ενώ η Ινδία εξετάζει σχέδιο επενδύσεων έως και 20 δισ. δολ. στην ενεργειακή βιομηχανία και σε λιμάνια του Ιράν.

Τα πρώτα, εν τω μεταξύ, ταξίδια του Κινέζου προέδρου Τζινπίνγκ στο εξωτερικό για το 2016 ήταν σε τρία κράτη-κλειδιά της ευρύτερης περιοχής: τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο και το Ιράν. Ηταν η πρώτη επίσημη επίσκεψή του στη Μέση Ανατολή από την ανάληψη των θεσμικών καθηκόντων του (το 2013).

Και μέσα από το πλήθος των συμφωνιών που υπεγράφησαν στη διάρκειά της -μεταξύ αυτών και με το Συμβούλιο Συνεργασίας των Αραβικών Χωρών του Κόλπου (GCC) για προώθηση εντός του έτους μίας ολοκληρωμένης συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών- το Πεκίνο εκδήλωσε εμπράκτως το στρατηγικό ενδιαφέρον του για την επίσης στρατηγικής σημασίας περιοχή.

Παρ’ όλα αυτά, ο «Δρόμος του Μεταξιού» κάθε άλλο παρά στρώνεται με ρόδα. Κατά μήκος του, οι προκλήσεις, τα εμπόδια και οι παγίδες διαρκώς καραδοκούν.

Από τα εσωτερικά προβλήματα της Κίνας (οικονομική ανισότητα, ανθρώπινα δικαιώματα και αυτονομιστικά κινήματα, π.χ. των μουσουλμάνων Ουιγούρων στη βορειοδυτική επαρχία Σιντζιάνγκ) και την κλιμακούμενη ένταση στη Νότια Σινική Θάλασσα -απόρροια του στρατηγικού «μετατοπίσματος» των ΗΠΑ, υπό την ηγεσία του απερχόμενου προέδρου Ομπάμα, στην Ασία- έως το ντόμινο αποσταθεροποίησης στη Μέση Ανατολή, τον Καύκασο και την Ουκρανία, την ώρα που το ΝΑΤΟ αφήνει το αποτύπωμά του στη ρωσική γεωγραφική «γειτονιά».

Οχι τυχαία, η Κίνα έχει αφήσει ασαφή τη διάρκεια, τους ακριβείς στόχους και την έκταση της OBOR. Σε κάθε περίπτωση, ως χρονικό ορίζοντα αναλυτές δείχνουν έως το 2022: διάστημα κατά το οποίο αναμένεται να παραμείνει στο «τιμόνι» της Κίνας ο σήμερα 62χρονος Τζινπίνγκ.