Το εμπάργκο και οι συνέπειές του για τον λαό της Βόρειας Κορέας

Η οικονομία της Βόρειας Κορέας υποφέρει από δεκαετίες διεθνών κυρώσεων, οι οποίες εντατικοποιήθηκαν μετά τις δύο πυρηνικές δοκιμές του 2006 και του 2009 και την επιβολή δέσμης εκτεταμένων οικονομικών και εμπορικών μέτρων από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Υπολογίζεται ότι το πυρηνικό οπλοστάσιο της χώρας διαθέτει 10 με 16 όπλα, τα οποία περιλαμβάνουν 6 με 8 κεφαλές πλουτωνίου και 4 με 8 κεφαλές εμπλουτισμένου ουρανίου.

Αν και οι πληροφορίες δεν είναι εύκολο να διασταυρωθούν, μια μελέτη που δημοσίευσε το Ινστιτούτο ΗΠΑ-Κορέας του τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου του John Hopkins (2015) υποστηρίζει ότι η Βόρεια Κορέα διαθέτει πυραύλους ικανούς να πλήξουν με πυρηνικές κεφαλές στόχους σε Νότια Κορέα και Ιαπωνία.

Τον Ιανουάριο του 2016 η Βόρεια Κορέα προχώρησε σε νέα πυρηνική δοκιμή και ανακοίνωσε ότι διαθέτει πλέον βόμβα υδρογόνου.

Αν και δεν μπορεί να εξακριβωθεί εάν όντως επρόκειτο για δοκιμή βόμβας υδρογόνου, στις 12 Ιανουαρίου η Βουλή των Αντιπροσώπων στις ΗΠΑ ενέκρινε, με 418 ψήφους υπέρ και δύο κατά, την απόφαση HR 757 βάσει της οποίας οι Ηνωμένες Πολιτείες επιβάλλουν νέες κυρώσεις κατά της Βόρειας Κορέας.

Το 2013 οι ήδη υπάρχουσες κυρώσεις διευρύνθηκαν με την επιβολή νέων, αυτή τη φορά από την Ευρωπαϊκή Ενωση και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ως αποτέλεσμα της πυρηνικής δοκιμής της 12ης Φεβρουαρίου 2013.

Τον Μάρτιο της ίδιας χρόνιας η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοινώνει οικονομικές κυρώσεις στην Τράπεζα Εξωτερικού Εμπορίου της Κορέας, παγώνοντας έτσι κάθε χρηματική συναλλαγή με οποιαδήποτε εταιρεία ή οργανισμό αμερικανικών συμφερόντων.

Τα μέτρα αυτά ήρθαν να συμπληρώσουν τις προηγούμενες κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη χώρα από μεμονωμένα κράτη (Ολλανδία, Ελβετία, Αυστραλία, Μεγάλη Βρετανία, Καναδά και Ιαπωνία), αλλά και οικονομικά μέτρα που πλήττουν έμμεσα τα συμφέροντα της Βόρειας Κορέας.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Banco Delta Asia στο Μακάο, την οποία τον Σεπτέμβριο του 2005 οι ΗΠΑ κατηγόρησαν για ξέπλυμα χρήματος και διακίνηση πλαστού χρήματος υπέρ της Βόρειας Κορέας και της επέβαλαν οικονομικές κυρώσεις.

Το Μακάο, θορυβημένο από τη μαζική φυγή κεφαλαίων που ακολούθησε, διέταξε ανεξάρτητη έρευνα και πάγωσε 24 εκατομμύρια δολάρια που ανήκαν σε λογαριασμούς συμφερόντων της Βόρειας Κορέας.

Αν και η ανεξάρτητη έρευνα που έγινε από την εταιρεία Ernst &Young και από τις αρχές του Μακάο δεν βρήκε στοιχεία που να αποδεικνύουν ξέπλυμα χρήματος, η τράπεζα παραμένει μέχρι σήμερα στη μαύρη λίστα, χωρίς δικαίωμα να κάνει συναλλαγές σε δολάρια, προκαλώντας έτσι σημαντικό πλήγμα στην ήδη τραυματισμένη οικονομία της Βόρειας Κορέας.

Τον Ιανουάριο του 2015 οι ΗΠΑ διεύρυναν τις κυρώσεις που έχουν ήδη επιβάλει ψηφίζοντας μια σειρά νέων μέτρων εναντίον δέκα αξιωματούχων της χώρας και τριών εταιρειών ως αντίποινα για τις υποτιθέμενες διαδικτυακές επιθέσεις και απειλές της Βόρειας Κορέας ενάντια στη Sony.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι κατηγορίες αυτές δεν αποδείχθηκαν, ενώ υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι οι επιθέσεις στη Sony έγιναν από πρώην στελέχη της εταιρείας και όχι από κύκλους της Βόρειας Κορέας.

Η «ελίτ» και οι άλλοι

Ολες οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη χώρα υποτίθεται ότι στοχεύουν στο πυρηνικό και στρατιωτικό πρόγραμμα της Βόρειας Κορέας και πλήττουν τα συμφέροντα της στρατιωτικής και πολιτικής ελίτ.

Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει συντάξει κατάλογο με συγκεκριμένα είδη τα οποία θεωρούνται πολυτελείας και η χώρα δεν μπορεί να τα εισαγάγει.

Αν και αυτά περιλαμβάνουν από αυτοκίνητα και πούρα μέχρι κραγιόν, το Ψήφισμα 2094 του Συμβουλίου Ασφαλείας διευκρινίζει ότι ο κατάλογος με τα πολυτελή είδη που απαγορεύονται δεν είναι εξαντλητικός.

Με άλλα λόγια, το τι τελικά θεωρείται προϊόν πολυτελείας το ορίζει η κάθε χώρα που θα επιβάλλει τις κυρώσεις χωριστά.

Αυτή η ευελιξία σημαίνει ότι πρακτικά τα πάντα μπορούν να θεωρηθούν «πολυτέλεια» και το τι θα απαγορευτεί εξαρτάται από το πόση αυστηρότητα θα επιδείξει η κάθε κυβέρνηση έναντι της Βόρειας Κορέας.

Το αποτέλεσμα είναι αρκετές χώρες, είτε ανεξάρτητα είτε υπό την πίεση των ισχυρών συμμάχων τους, να σταματήσουν κάθε εμπορική δραστηριότητα με τη Βόρεια Κορέα, διακόπτοντας ακόμα και τις εισαγωγές ειδών πρώτης ανάγκης.

Οι κυρώσεις του 2016 από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και δεν απαγορεύουν την ανθρωπιστική βοήθεια από μη κυβερνητικές αμερικανικές οργανώσεις, προβλέπουν ότι απαιτείται έγκριση από το αμερικανικό Τμήμα Εμπορίου για την αποστολή αγροτικών προϊόντων, φαρμάκων και τεχνολογίας στη Βόρεια Κορέα.

Ακόμα όμως και αν εγκριθεί η αποστολή φαρμάκων και φαγητού στη χώρα, οποιοδήποτε άλλο προϊόν, όπως για παράδειγμα ανταλλακτικά -απαραίτητα σε ιατρικά μηχανήματα- ή προϊόντα υγιεινής και αναλώσιμα δεν μπορούν να εισαχθούν.

Το ψήφισμα HR 757 επίσης προβλέπει ότι η λίστα με τα προϊόντα που τελικά μπορούν να εξαιρεθούν (φαγητό και φάρμακα) είναι απλώς συμβουλευτική, κάτι που σημαίνει ότι οι αρχές των ΗΠΑ μπορούν ανά πάσα στιγμή να αρνηθούν την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας χωρίς να χρειάζεται να δώσουν περισσότερες εξηγήσεις.

Με άλλα λόγια το ποια προϊόντα θα εξαιρεθούν εξαρτάται από το πώς οι υπάλληλοι των αμερικανικών υπηρεσιών θα ερμηνεύσουν τις νέες κυρώσεις.

Οπως είναι αναμενόμενο, οι ελλείψεις που προκαλούν οι κυρώσεις πλήττουν πρώτα από όλα τον χώρο της υγείας, όπου φάρμακα πρώτης γραμμής και μηχανήματα απαραίτητα για διαγνωστικές εξετάσεις δεν μπορούν να εισαχθούν στη χώρα ή καθυστερούν για πάρα πολλούς μήνες, κρατώντας πίσω τρέχοντα προγράμματα αντιμετώπισης σοβαρών ασθενειών που πλήττουν τη δημόσια υγεία.

Ενα από τα όπλα των διεθνών οργανισμών στην αντιμετώπιση της ενδημικής φυματίωσης στη Βόρεια Κορέα ήταν η χρήση του διαγνωστικού εργαλείου GeneXpert, το οποίο κατασκευάζεται στις ΗΠΑ και χρησιμοποιείται στην ανίχνευση της πολυανθεκτικής φυματίωσης.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του 2012, σε κάθε 100.000 Βορειοκορεάτες οι 409 έπασχαν από φυματίωση. Η έγκαιρη διάγνωσή της λοιπόν είναι επιτακτική ανάγκη.

Το GeneXpert δίνει αποτελέσματα μέσα σε λίγες ώρες και όχι σε 6-8 εβδομάδες, όπως τα συμβατικά διαγνωστικά μέσα, η συμβολή του λοιπόν στην καταπολέμηση της νόσου είναι καίρια.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε ανακοινώσει ήδη από το 2013 ότι θα προχωρούσε σε δωρεά του μηχανήματος αυτού στην Πιονγιάνγκ, ενώ μέσα στο 2014 σκόπευε να δωρίσει αντίστοιχες συσκευές σε όλα τα επαρχιακά νοσοκομεία.

Και όμως, καθώς πρόκειται για προϊόν αμερικανικής εταιρείας, της Cepheid Inc., χρειαζόταν ειδική άδεια από το αμερικανικό τμήμα εμπορίου για να εγκριθεί η εξαγωγή του στη Βόρεια Κορέα, με αποτέλεσμα ο χρόνος αναμονής να ξεπεράσει τους 12 μήνες και να χαθεί πολύτιμος χρόνος στη μάχη κατά της φυματίωσης.

Την ίδια τύχη είχαν και τα αντιφυματικά δεύτερης γενιάς, τα οποία παρασκευάζονταν σε χώρες που επέβαλλαν αυστηρές κυρώσεις όπως η Ιαπωνία και φυσικά οι ΗΠΑ.

Ενα από τα πέντε φάρμακα δεύτερης γενιάς που χρησιμοποιούνται στην καταπολέμηση της πολυανθεκτικής φυματίωσης είναι το Kanamycin A, το οποίο προμηθεύει στη Βόρεια Κορέα ο οργανισμός Global Drug Facility (GDF) που ανήκει στη διεθνή πρωτοβουλία Stop TB partnership.

Το φάρμακο αυτό όμως παρασκευάζεται στην Ιαπωνία και λόγω των κυρώσεων η χώρα αρνείται να το εξάγει στη Βόρεια Κορέα.

Το αποτέλεσμα είναι οι θεραπείες να αλλάζουν για να βρεθούν εναλλακτικά φάρμακα, κάτι που είναι ιδιαίτερα χρονοβόρο καθώς οι ειδικοί έπρεπε να αναπροσαρμόσουν πρωτόκολλα θεραπείας για χιλιάδες ανθρώπους.

Οπως μου εκμυστηρεύτηκε φίλη εργαζόμενη σε ευρωπαϊκή μη κυβερνητική οργάνωση, κινδύνευαν να χάσουν ό,τι με επιτυχία έχτιζαν με κόπο τόσα χρόνια στο μέτωπο της φυματίωσης.

Και το πρόβλημα φυσικά δεν περιορίζεται στα ειδικευμένα φάρμακα. Περιλαμβάνει χειρουργικά αναισθητικά, κοινά αντιβιοτικά, γυναικολογικά φάρμακα, ανταλλακτικά ιατρικών μηχανημάτων, χημικά απαραίτητα στις εργαστηριακές εξετάσεις, που πλέον δεν μπορούν να εισαχθούν επειδή κάποιο από τα συστατικά τους ανήκει στη λίστα των απαγορευμένων ή καθυστερούν, με ανυπολόγιστες συνέπειες για τη δημόσια υγεία, λόγω ειδικών αδειών και εγκρίσεων που πρέπει να δοθούν από αμερικανικές αρχές.

Σουρεαλισμός

Ο αμερικανικός νόμος απαιτεί ότι κάθε προμηθευτής ή πωλητής ενός προϊόντος (φαρμάκου, χημικού, μηχανήματος - είτε αυτοκινήτου είτε ενός απλού κομπιούτερ), του οποίου το 10% (ή περισσότερο) έχει αμερικανική προέλευση, πρέπει να εξασφαλίσει άδεια και έγκριση από την κυβέρνηση των ΗΠΑ για να το εξάγει σε οποιαδήποτε χώρα.

Επομένως όχι μόνο φάρμακα που παρασκευάζονται από αμιγώς αμερικανικές εταιρείες δεν μπορούν να μπουν στη Βόρεια Κορέα, αλλά ακόμα και ένα προϊόν που παράγεται στην Ινδία κατά 90% χρειάζεται άδεια από το αμερικανικό υπουργείο εάν ένα κομμάτι του προέρχεται από αμερικανική εταιρεία.

Και φυσικά δεν χρειάζεται να αναφερθεί κανείς στο πόσο εύκολο είναι μια υπερδύναμη να επιβάλει σε μια μικρή αδύναμη χώρα τι είδους κυρώσεις θα ενεργοποιήσει και πόσο αυστηρά θα τις τηρήσει, όταν η Βόρεια Κορέα προσπαθήσει να περάσει τον σκόπελο των ΗΠΑ ή της Ιαπωνίας και να εισάγει είδη ανάγκης και πρώτες ύλες από τρίτες χώρες.

Και αυτό φυσικά δεν ισχύει μόνο για τα φάρμακα και τα ιατρικά μηχανήματα, αλλά και για την εισαγωγή τεχνολογίας που θα επέτρεπε τη μηχανογράφηση και εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών, για την εισαγωγή ανταλλακτικών που θα επιδιόρθωναν τα γερασμένα αγροτικά μηχανήματα, για την εισαγωγή λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.

Καμιά φορά οι απαγορεύσεις που φέρνουν οι κυρώσεις αγγίζουν τα όρια του σουρεαλισμού.

Ακόμα και η δωρεά παιδικών παιχνιδιών, όπως είναι για παράδειγμα οι μπάλες ποδοσφαίρου, θεωρείται παραβίαση των κυρώσεων, καθώς τα αθλητικά είδη περιλαμβάνονται στις λίστες με τα απαγορευμένα αντικείμενα πολυτελείας που όριζε το Ψήφισμα 1874 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Ετσι το φθινόπωρο του 2013 το φορτίο μιας αμερικανικής φιλανθρωπικής οργάνωσης κατασχέθηκε και καταστράφηκε, ενώ ο επικεφαλής βρέθηκε να αντιμετωπίζει κατηγορίες για λαθρεμπόριο: το έγκλημα ήταν ότι η οργάνωση είχε συγκεντρώσει 1.000 μπάλες ποδοσφαίρου με σκοπό να τις δωρίσει σε δύο ορφανοτροφεία της χώρας.

Σε άλλη περίπτωση, τον Ιούνιο του 2012, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έβγαλε μια αυστηρή ανακοίνωση καταδικάζοντας τη Βόρεια Κορέα, επειδή η τελευταία επιχείρησε να εισαγάγει, εκτός από αυτοκίνητα και αλκοόλ, μεταχειρισμένα πιάνα που προορίζονταν για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Το ότι βγήκε ολόκληρη ανακοίνωση επειδή η χώρα προσπάθησε να εισαγάγει εκπαιδευτικά πιάνα δεύτερης χρήσης είναι ενδεικτικό της λογικής των κυρώσεων, όπως τις αντιλαμβάνεται το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Ο οικονομικός αποκλεισμός επίσης από τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και η αδυναμία να πραγματοποιούν τραπεζικές συναλλαγές λειτουργούν ιδιαίτερα αποτρεπτικά για πολλές μεγάλες εταιρείες, που θα μπορούσαν να εισαγάγουν τεχνολογία ή να προχωρήσουν σε συμφωνίες με βορειοκορεατικές επιχειρήσεις για την ανάπτυξη νευραλγικών τομέων της χώρας.

To 2013 και το 2014 ήταν ίσως οι χειρότερες χρονιές για τις μη κυβερνητικές οργανώσεις και τους διεθνείς οργανισμούς.

Οι κυρώσεις εναντίον της Τράπεζας Εξωτερικού Εμπορίου της Βόρειας Κορέας είχαν αποτέλεσμα να μην υπάρχει δυνατότητα καμίας συναλλαγής και να μην μπορούν οι οργανώσεις να φέρουν χρήμα στη χώρα για να πληρώσουν μισθούς και υποχρεώσεις.

Ακόμα και το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων του ΟΗΕ επηρεάστηκε σε σημείο που αναγκάστηκε να κλείσει πέντε από τα εφτά εργοστάσια παραγωγής θρεπτικών μπισκότων για τη θεραπεία του υποσιτισμού, από τα οποία εξαρτιόνταν πάνω από μισό εκατομμύριο παιδιά.

Παράλληλα οι διεθνείς οργανισμοί χρειάζονταν ειδικές άδειες για να μπορέσουν να φέρουν στη χώρα αυτοκίνητα ή ακόμα και ηλεκτρονικούς υπολογιστές και οι πολύμηνες καθυστερήσεις συχνά οδηγούσαν στην ακύρωση ή στην ξαφνική διακοπή πολλών ανθρωπιστικών επεμβάσεων.

Οι περισσότερες ευρωπαϊκές τράπεζες αρνούνταν να μεταφέρουν χρήματα στην Τράπεζα Εξωτερικού Εμπορίου, ακόμα και όταν η Ε.Ε. δεν είχε ανακοινώσει κυρώσεις για τις συναλλαγές αυτές.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι ευρωπαϊκές μη κυβερνητικές οργανώσεις στέρεψαν από μετρητά και πολλές αναγκάστηκαν είτε να μειώσουν το προσωπικό τους είτε να ακυρώσουν προγράμματα.

Το ερώτημα λοιπόν που παραμένει είναι σε τι αποσκοπούν οι συνεχόμενες κυρώσεις, εφόσον και το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας αναπτύσσεται και οι μοναδικοί που πλήττονται είναι οι απλοί πολίτες.

Ισως στο φαντασιακό των δυτικών δυνάμεων η εξαθλίωση του λαού μέσω των εκδικητικών κυρώσεων της Δύσης και του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να προκαλέσει κάποιο εσωτερικό ρήγμα και αναστάτωση που ενδεχομένως να οδηγήσει σε αλλαγή καθεστώτος.

*Δημοσιογράφος. Εχει συνεργαστεί με υπηρεσίες του ΟΗΕ και ΜΚΟ στη ΝΑ Ασία και την υποσαχάρια Αφρική. Εζησε δύο χρόνια στην Πιονγιάνγκ, την πρωτεύουσα της Βόρειας Κορέας, από το 2013 ώς το 2015, ενώ στο παρελθόν είχε επισκεφτεί τη χώρα άλλες δύο φορές.