Από τη Χιλή έως το Λίβανο: Το νέο παγκόσμιο κίνημα διαμαρτυρίας

Αυτή την εβδομάδα είναι η Βολιβία, την περασμένη η Χιλή, στις αρχές του μήνα το Εκουαδόρ. Το Χονγκ Κονγκ φλέγεται εδώ και μήνες, ενώ στον Λίβανο η κατάσταση παραμένει εκρηκτική. Στη Βαρκελώνη οι συγκρούσεις ξεπέρασαν κάθε όριο, ενώ η Γκρέτα Τούνμπεργκ έχει εμπνεύσει εκατομμύρια μαθητές να βγαίνουν στους δρόμους κάθε εβδομάδα.

Τι συμβαίνει και ξαφνικά παρατηρούμε μία γενική ανάφλεξη σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη με κοινωνικά αιτήματα και πολιτικά προτάγματα;

Οι δυναμικές, πολυάριθμες και αρκετές φορές συγκρουσιακές διαδηλώσεις έχουν πολλαπλασιαστεί τους τελευταίους μήνες. Η καθεμία έχει διαφορετική αφορμή, όμως δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν ότι οι υποβόσκουσες αιτίες ενδέχεται να είναι κοινές.

Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος έχουν, γενικά, επιδεινώσει τις ανισότητες ανάμεσα στις χώρες, όμως δεν έχουν όλες οι διαμαρτυρίες οικονομικό πρόταγμα.

Παράλληλα, τα διαδικτυακά μέσα έχουν κάνει τους ανθρώπους να έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των παγκόσμιων ανισοτήτων.

Οικονομικές ανισότητες και διαφθορά

Σε τουλάχιστον τέσσερις χώρες οι εκρηκτικές διαδηλώσεις σχετίζονται με οικονομικά ζητήματα.

Οι κυβερνήσεις σε Χιλή και Εκουαδόρ έχουν προκαλέσει την οργή των πολιτών τους προσπαθώντας να ανεβάσουν τα εισιτήρια στα μέσα μεταφοράς, αλλά και να σταματήσουν την επιδότηση για καύσιμα.

Πολλά χιλιόμετρα μακριά, στον Λίβανο, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι βρίσκονται εδώ και ημέρες στους δρόμους της πρωτεύουσας (και όχι μόνο) στις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που έχει γνωρίσει η χώρα εδώ και δεκαετίες.

Άνθρωποι όλων των ηλικιών και θρησκειών ενώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν κατά τις οικονομικής κρίσης και της διαφθοράς που μαστίζουν τη χώρα.

Αντίστοιχοι παράγοντες έβγαλαν τους πολίτες του Ιράκ στους δρόμους στις αρχές του Οκτώβρη σε εξίσου αιματηρές διαδηλώσεις.

Στην Κολομβία, οι κινητοποιήσεις έχουν προκαλέσει παράλυση τους τελευταίους μήνες, λόγω των διεκδικήσεων για την εκπαίδευση, τις μεταφορές και κυρίως για την κοινωνική κατάσταση στη χώρα, της οποίας η τραγική εικόνα μεταφράζεται στους 155 δολοφονημένους ηγέτες κοινωνικών κινημάτων στο πρώτο οκτάμηνο του 2019, όπως αναφέρεται σε έκθεση του Ινστιτούτου Μελετών για την Ανάπτυξη, την Ειρήνη (Indepaz). Μέσα σε αυτό το ζοφερό πλαίσιο, οι Κολομβιανοί προσέρχονται στις κάλπες την ερχόμενη Κυριακή για να εκλέξουν τις τοπικές και περιφερειακές Αρχές, τρία χρόνια μετά την υπογραφή της ειρήνης με τους αντάρτες των FARC. Εκλογές που εκφράζονται φόβοι ότι θα διεξαχθούν εν μέσω πολιτικής βίας και νοθείας, την ώρα που εξακολουθούν να βρίσκονται εν δράσει πέντε ένοπλες ομάδες στη χώρα.

Στην Αϊτή, την φτωχότερη χώρα στην αμερικανική ήπειρο, δεν αποτελεί είδηση πως οι δρόμοι βράζουν. Η οικονομική κατάσταση και η πολιτική κρίση, με την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, έχει οδηγήσει τον κόσμο σε κινητοποιήσεις εναντίον του προέδρου Ζοβενέλ Μοΐζ. Η αποτυχία του διαλόγου, λόγω άλυτων διαφορών του προέδρου με την αντιπολίτευση, έχει ξαναβγάλει τον κόσμο στους δρόμους και η πρωτεύουσα Πορτ-ντε-Πρενς βρίσκεται ξανά στις φλόγες.

Σε όλες τις περιπτώσεις οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν επιδείξει υπέρμετρο ζήλο, έχουν χρησιμοποιήσει βία και πραγματικά πυρά, ενώ ο κατάλογος των νεκρών είναι μακρύς.

Επιστροφή στα ζητήματα της αυτονομίας

Εδώ και πέντε μήνες το Χονγκ Κονγκ συνταράσσεται από βίαιες διαδηλώσεις εξαιτίας του φόβου πως η Κίνα επιδιώκει να περιορίσει την αυτονομία της επαρχίας στην χειρότερη πολιτική κρίση που έχει γνωρίσει η περιοχή εδώ και είκοσι χρόνια.

Οι δυναμικές διαμαρτυρίες και η σκληρή καταστολή έχουν αρκετές ομοιότητες με τα όσα συνέβησαν τις προηγούμενες ημέρες στην Καταλονία, όπου το αίτημα για αυτονομία αναζωπυρώθηκε.

Ηγέτες, οργάνωση και social media

Σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχουν πρόσωπα που αναδεικνύονται ως ηγέτες των κινημάτων, χρησιμοποιώντας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να προωθήσουν τα μηνύματά τους.

Όμως αυτή δεν είναι η κανονικότητα, καθώς, σε σχέση με πιο παραδοσιακές μορφές κινημάτων, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου δεν υπάρχουν ξεκάθαρες ηγετικές μορφές ή ομάδες.

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί το παράδειγμα της 16χρονης Γκρέτα Τούνμπεργκ. Η επιμονή της και η υπερπροβολή των μηνυμάτων της από τα social media, αλλά και τα παραδοσιακά ΜΜΕ κινητοποίησε εκατομμύρια νεαρούς και νεαρές να βγαίνουν στους δρόμους κάθε εβδομάδα για να διαδηλώσουν κατά της κλιματικής αλλαγής.

Η κινητοποίηση μέσω των social media αποτέλεσε και ένα από τους βασικούς λόγους που το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» μεγάλωσε τόσο άμεσα και αναπάντεχα.

Οι βασικοί παράγοντες της «παγκόσμιας» διαμαρτυρίας

Τρεις είναι, όπως καταγράφει το counterfire.org οι παράγοντες στους οποίους οφείλεται η δημιουργία ενός σχεδόν παγκόσμιου κύματος διαμαρτυρίας.

Ο πρώτος είναι η γενική αποτυχία του παγκόσμιου οικονομικού μοντέλου. Οι οικονομικοί δείκτες παρουσιάζουν σημαντική στασιμότητα με τους διεθνείς οργανισμούς να κάνουν λόγο για συγχρονισμένη επιβράδυνση. Η κατάσταση αυτή έχει επηρεάσει τα πιο φτωχά στρώματα και οι νεότεροι έχουν χτυπηθεί από υψηλά ποσοστά ανεργίας και κακές εργασιακές συνθήκες.

Δεύτερον, η κυβερνητική διαφθορά καταγράφεται ως ένας από τους βασικούς λόγους που φέρνουν μεγάλες διαμαρτυρίες. Ο εναγκαλισμός του κράτους με τις οικονομικές και εταιρικές ελίτ, ιδιαίτερα στα πιο φτωχά σημεία του πλανήτη, έγινε ολοένα και πιο σφικτός στα πλαίσια της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού.

Τέλος, η απάντηση των ελίτ στην στασιμότητα και τις αναταραχές έχει υπάρξει καταστροφική. Σε διεθνές επίπεδο το ΔΝΤ και αντίστοιχοι οργανισμοί έχουν προσφέρει πικρές συνταγές λιτότητας σε πολλά κράτη και δεν δείχνουν διατεθειμένοι να πράξουν διαφορετικά. Παράλληλα, η αυξανόμενη αντιπαράθεση κρατών μέσω κυρώσεων επιφέρει σημαντικά πλήγματα στο εμπόριο, ενώ δημιουργεί περαιτέρω ενόχληση στους πολίτες. Την ίδια στιγμή μετά από τόσα χρόνια νεοφιλελεύθερων πρακτικών και, στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής, δεκαετιών εξωτερικών παρεμβάσεων και πολεμικών συγκρούσεων, έχουν καταστραφεί και έχουν υποβαθμιστεί οργανισμοί και θεσμοί εντός κοινωνιών που κάποτε προσέφεραν κάποια βοήθεια και, κατά συνέπεια, ηρεμία. Οι οργανισμοί πρόνοιας, τα πολιτικά κόμματα και οι οργανώσεις δικαιωμάτων με ελάχιστες εξαιρέσεις βρίσκονται σε στάδιο παρακμής.

Καταλήγοντας, να σημειωθεί ότι όλες οι μορφές διαμαρτυρίας έχουν διαφορετικές αιτίες, όμως τα χαρακτηριστικά και η διάρκειά τους καταδεικνύουν πως μπορεί να μη βρισκόμαστε ακριβώς σε περίοδο παγκόσμιας πολιτικής αντίδρασης, αλλά σε μία εποχή έντονης πόλωσης όπου η εμφάνιση κινημάτων αμφισβήτησης του status quo είναι πάντα πιθανή.