Αλλάζοντας το παρελθόν

Λένε πως το μόνο που μπορούμε να αλλάξουμε είναι το παρελθόν μας. Να το κριτικάρουμε, να το επαναξιολογήσουμε, να αναθεωρήσουμε τις συνέπειες που (πιστέψαμε πως) επέφερε στο «μέλλον», να αναστοχαστούμε πάνω στον τρόπο που το αντιληφθήκαμε. Ο μόνος τρόπος για να το δοκιμάσουμε είναι να το θυμηθούμε. Να βάλουμε κάτω τα κομμάτια του και να προσπαθήσουμε να τα ξανασυναρμολογήσουμε. Ισως τότε να αλλάξει η εξωραϊσμένη εικόνα που είχαμε δώσει στο παζλ και να αρχίσει να παίρνει νέες μορφές, πιο καθαρές, για το τι τελικά προκάλεσε αυτό το παρελθόν στο σήμερα και τι είναι ικανό να συνεχίσει να προκαλεί όσο μένει ανεξερεύνητο και εξιδανικευμένο.

Ενα μικρό τμήμα μόνο αυτού του παρελθόντος αλλά πολύ μεγάλο για τις επιπτώσεις του στον πολιτικό βίο αυτής της χώρας, στην κουλτούρα της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης, στην εξέλιξη του Τύπου και των media, στις ανθρώπινες σχέσεις και την προϊούσα αποξένωση και διάρρηξη του κοινωνικού ιστού εξετάζει εν τη γενέσει του ο Φώτης Πεχλιβανίδης σε περίπου πενήντα μονοσέλιδες ιστορίες που φιλοτεχνήθηκαν από το 1992 ώς το 1994 και δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» στο ένθετο «Η ζωή είναι εδώ» που διηύθυνε τότε ο Φώτης Γεωργελές, μετέπειτα διευθυντής της Athens Voice στην οποία ο Πεχλιβανίδης είναι καλλιτεχνικός διευθυντής εδώ και περίπου είκοσι χρόνια.

Οι δύο τελευταίες ιστορίες μάλιστα βλέπουν το φως για πρώτη φορά καθώς, όπως σημειώνει ο δημιουργός τους, «είναι αδημοσίευτα για λόγους που δεν γνωρίζω. Ναι, υπήρχε και τότε λογοκρισία, πιο χαμηλής έντασης, ας πούμε…».

Το «Ενα Καινούργιο Χθες» (εκδόσεις Τόπος, 108 σελίδες) όμως δεν αποτελεί μια απλή συλλογή αναδημοσίευσης αυτού του υλικού, αλλά κάθε ιστορία του Πεχλιβανίδη συνοδεύεται από το αντίστοιχο εξώφυλλο της «Ελευθεροτυπίας» στην οποία περιεχόταν η ιστορία, ώστε το αναγνωστικό κοινό να μπορεί να την εντάξει στα συμφραζόμενα της εποχής της και παράλληλα να θυμηθεί τα γεγονότα και τα πρόσωπα που απασχολούσαν την κοινή γνώμη, τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων στη ΔΕΗ, τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη, τις κόντρες του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με τον Μιλτιάδη Εβερτ, τον Αντώνη Σαμαρά και τον Στέφανο Μάνο, τα διαδοχικά σκάνδαλα, την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου. «Πολιτική πορνογραφία θα ονόμαζα τα θέματα που διατρέχουν αυτά τα κόμικς-στριπς, μιας και αφορούν τους κάλπηδες πολιτικούς και τα παράσιτά τους: επικοινωνιολόγους, διαφημιστές, image makers, δημοσιογράφους (με εξαιρέσεις φυσικά), επαγγελματίες παπαρολόγους γενικώς, αλλά και τη διεφθαρμένη ελίτ, που τους κουμαντάρει σαν μαριονέτες στη σκηνή ή καλύτερα σαν «αντιπάλους» στη σκακιέρα, απέναντι στο αποχαυνωμένο πόπολο. Κυρίαρχο ρόλο, επίσης, παίζει η τηλεόραση με τους κλόουν πρωταγωνιστές της, σε αντιστοίχιση με τα social media σήμερα.

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω ποιο από τα δύο είναι χειρότερο. Φυσικά απ’ την εξίσωση δεν θα μπορούσε να λείπουν ο ερωτισμός, το φλερτ (ναι, υπήρχε κάποτε) και το σεξ, μιας και αυτό πρωταγωνιστούσε εκείνη την εποχή, σε μια χυδαία του έκφανση (από άποψη εμπορευματική), αλλά και γιατί είναι από τα αγαπημένα μου θέματα, μιας και απογυμνώνει τις σχέσεις των ανθρώπων από τα περιττά και τις συμβάσεις.

Μερικά ακόμα θέματα που παρελαύνουν είναι οι αστικές προκαταλήψεις, ο πόλεμος, η βία των μητροπόλεων, τα ναρκωτικά, η Ευρώπη, τα υπαρξιακά αδιέξοδα των νέων, η αναζήτηση νοήματος στον σύγχρονο κόσμο, η υποκρισία των ηθικολόγων και τον ψευτοοικολόγων, οι επερχόμενες τεχνολογικές κατακτήσεις-εξαρτήσεις, οι τοξικές σχέσεις των ζευγαριών, το ατέλειωτο γλεντοκόπι ενός λαού που μέσα από τις επιλογές του προετοίμαζε το δυστοπικό του μέλλον κ.ά.» επισημαίνει ο Φώτης Πεχλιβανίδης στον εκτενή πρόλογό του, περιγράφοντας τη δουλειά του τριάντα χρόνια μετά. Οταν ξεκινούσε τα κόμικς του στην «Ελευθεροτυπία» βρισκόταν στην αρχή μιας πλούσιας καριέρας, η οποία τον οδήγησε στην εικονογράφηση σε πολλά περιοδικά, παιδικά βιβλία και εξώφυλλα, στη δημιουργία κόμικς στο «Παρά Πέντε», τη «Βαβέλ», τα «Πρόσωπα» κ.ά., στη ζωγραφική, στη συνεργασία με διαφημιστικές εταιρείες, στην καλλιτεχνική διεύθυνση σειράς εντύπων («Τηλέραμα», «M2», «Madame Figaro», «Playboy», «Κλικ», «Men» κ.ά.), στον σχεδιασμό περιοδικών («Look» και «Home»), στη διδασκαλία κόμικς επί δεκαοχτώ χρόνια στον ΑΚΤΟ, σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις.

Ο δημιουργικός ενθουσιασμός του σε αυτά τα κόμικς είναι διάχυτος και πλαισιώνει ιδανικά τον εμμέσως καταγγελτικό λόγο του για όλα τα ακατανόητα που συνέβαιναν τριγύρω μας. Από την αυτονόητη αδυναμία της επεξεργασίας και της αποτίμησης των γεγονότων την ώρα που εξελίσσονται -ο καλλιτέχνης άλλωστε δεν είναι πολιτικός αναλυτής, ούτε προφήτης-, αλλά με τη βεβαιότητα ότι «κάτι δεν πάει καλά» προκύπτει το μαύρο χιούμορ που διατρέχει τα περισσότερα από τα κόμικς του Πεχλιβανίδη. Μια απόπειρα αυτοκτονίας on-camera με ένα ολοζώντανο αλαλάζον κοινό, ο ναρκισσευόμενος Τέρενς Κουίκ ως σχολιαστής της αυξανόμενης απάθειας των τηλεθεατών, ο ξεπλυμένος από τα ιδιωτικά κανάλια Νίκος Μαστοράκης, η Βίρνα και ο Γιάγκος Δράκος της «Λάμψης», ο Ευάγγελος Γιαννόπουλος και ο Βασίλης Λεβέντης ως η επιτομή του γραφικού που νομιμοποιήθηκε και έγινε κανόνας, η Κορομηλά, ο Ζαχαράτος, ο Χαρδαβέλλας και τα τσιφτετέλια στα πρωινάδικα, η ωμή βία σε ζωντανή μετάδοση, οι οκνηροί και μπουχτισμένοι τηλεθεατές που αποκοιμιούνται μπροστά στην τηλεόραση βλέποντας ειδήσεις από πολέμους, για να ξυπνήσουν σε μια λίμνη αίματος -κάποτε θα είναι το δικό τους- αποτελούν τα θέματα των ιστοριών τού «Ενα Καινούργιο Χθες».

Τότε δεν θα μπορούσε να γνωρίζει ο Πεχλιβανίδης ούτε οι αναγνώστες του ότι αυτή ήταν η απαρχή ενός μεθοδικά σχεδιασμένου και κανονικοποιημένου ωχαδερφισμού υπό τις ευλογίες των ΜΜΕ, που θα θριάμβευαν ολοκληρωτικά. Υπήρχε ακόμα μια κάποια ελπίδα ότι θα ξυπνήσουμε, θα κλείσουμε την τηλεόραση και θα αρχίσουμε να ζούμε. Αντιθέτως, καλωδιωθήκαμε ακόμη περισσότερο.

«Σήμερα δεν νομίζω ότι μας παίρνει να είμαστε και πολύ αισιόδοξοι. Υπάρχουν πολλά πράγματα με τα οποία αγανακτούμε: η αποσύνθεση των δυτικών κοινωνιών, η απάθεια, ο κυνισμός και η πολιτική διαφθορά, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η κατάσταση στις εξαθλιωμένες χώρες κι άλλα πολλά. Τα πάντα αλέθονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα καθιστούν ασήμαντα μετά από λίγο, τα πάντα μετατρέπονται σε προϊόντα. Ακόμα και οι άλλοτε ανατρεπτικές ιδεολογίες. Ακόμα και οι ζωές μας. Οι άνθρωποι από πολίτες με κριτική σκέψη μετατρέπονται σε ιδιώτες (idiots) που αποσύρονται στις προσωπικές μανίες τους, άλλοι οργανώνουν λόμπι κι άλλοι επιβιώνουν με χόμπι. Υποκαταστήσαμε τις αυθεντικές ιδέες με αυθεντικά προϊόντα. Καταντήσαμε να γίνουμε αυθεντικές απομιμήσεις του ίδιου μας του εαυτού» επισημαίνει ο Πεχλιβανίδης με προφανή απογοήτευση και χωρίς καμιά ανάγκη αυτοεπιβεβαίωσης, έστω κι αν στις ιστορίες που συνθέτουν το μωσαϊκό τού «Ενα Καινούργιο Χθες» μάς τα είχε πει όλα αυτά. Και τα είχε σχεδιάσει με τη μοναδική του ικανότητα. Γιατί εκτός από ένας δεξιοτέχνης αφηγητής σύντομων ιστοριών που ισορροπούν μεταξύ της πραγματικότητας και της μυθοπλασίας, ο Πεχλιβανίδης είναι ένας ξεχωριστός δημιουργός εικόνων.

Οπως επισήμαινε ο Χρήστος Ξανθάκης στην «Ελευθεροτυπία» το 1992, λίγο πριν ξεκινήσει η δημοσίευση των ιστοριών του Φώτη Πεχλιβανίδη, βασικές επιρροές του είναι οι καρικατούρες, ο Λούκι Λουκ και ο Αστερίξ, τα ρεαλιστικά σχέδια του Μανάρα, του Μπερνέτ και του Βαρέν, ο Ιωάννου, ο Κώστας Μητρόπουλος, ο Καλαϊτζής, ο Αρκάς, ο Αϊδίνης, ο πρόωρα χαμένος Μιχαήλ. Με τέτοιους «δασκάλους» μαθήτευσε ο Φώτης Πεχλιβανίδης για να φιλοτεχνήσει τις ιστορίες από το «Ενα Καινούργιο Χθες». Ιστορίες που αν και δημιουργήθηκαν τη δεκαετία του 1990 είναι ανατριχιαστικά επίκαιρες.

Και όπως γράφει και ο ίδιος: «Ηταν πριν 30 χρόνια, και ήταν στιγμές από το μέλλον μας. Καλώς ήρθατε στον θαυμαστό νέο κόσμο μας. Μόνο που είναι ο χθεσινός!».