Στις 28 Ιουλίου 1914 ξεκίνησε επίσημα ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος· η καταστροφική αυτή ενδοευρωπαϊκή σύγκρουση που άφησε 8.000.000 νεκρούς και άλλους 21.000.000 τραυματίες, γκρέμισε τέσσερις αυτοκρατορίες και μετέτρεψε την Ευρώπη σε ένα απέραντο πεδίο θανάτου, απελπισίας και αμφισβήτησης των παραδοσιακών αξιών. Με την αφορμή αυτής της -μάλλον ξεχασμένης- επετείου θα περιηγηθούμε σε πτυχές της ιστορίας του Μεγάλου Πολέμου 1914-1918 μέσα από 10+3 τίτλους κόμικς.
1. Aces High | ΗΠΑ, 1955
Το Aces High κυκλοφόρησε για μόλις 5 τεύχη, από τον Μάρτιο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1955. Ειδική θεματική του, οι εναέριες μάχες των δύο Παγκόσμιων Πολέμων. Τα διπλάνα του Α’ Π.Π. με τους φοβερούς πιλότους τους είχαν ήδη εμφανιστεί σε τεύχη των εκδόσεων EC. Αγαπημένος χαρακτήρας, ο θρυλικός Γερμανός άσος Μάνφρεντ φον Ριχτχόφεν (γνωστός και ως «Κόκκινος Βαρόνος»). Το 1955, η EC προχώρησε στην έκδοση του Aces High, με σκοπό να καταγραφούν τα κατορθώματα και άλλων πιλότων που έδρασαν στους ευρωπαϊκούς αιθέρες κατά τα έτη 1914-1918.
2. The Victor | Ην. Βασίλειο, 1961-1992
Για περισσότερες από τρεις δεκαετίες ο εκδοτικός οίκος D.C.Thomson εξέδιδε το εβδομαδιαίο περιοδικό The Victor, φτάνοντας τα 1.657 τεύχη. Τις ιστορίες που κοσμούσαν το οπισθόφυλλο μονοπωλούσαν τα αιματηρά πεδία μάχης του Β’ Π.Π., ωστόσο αρκετά συχνά το περιοδικό εστίαζε και στους ήρωες του Μεγάλου Πολέμου. Οπως στο Ace of Aces, για τα κατορθώματα του Καναδού πιλότου «Billy» Bishop, θρύλου των αιθέρων, ο οποίος πέτυχε 72 καταρρίψεις εχθρικών διπλάνων. Ή στο Insall’s Epic Patrol, για την περιπέτεια ενός 21χρονου Γάλλου υπολοχαγού της 11ης Μοίρας των Βασιλικών Εναέριων Σωμάτων, ο οποίος στις 7/11/1915 απέκρουσε μόνος του μια λυσσαλέα γερμανική επίθεση.
3. Charley’s War | Ην. Βασίλειο, 1979-1985
Η σειρά «Charley’s War» δημοσιευόταν στο εβδομαδιαίο περιοδικό Battle Picture Weekly μεταξύ 1979 και 1985. Τα πρώτα 199 τεύχη περιλάμβαναν ιστορίες από τον Β’ Π.Π. Ομως με το τεύχος #200 εγκαινιάστηκε η νέα σειρά με επίκεντρο τον Μεγάλο Πόλεμο. Το Charley’s War (σε σενάριο Pat Mills και σχέδιο Joe Colquihoun) αφηγείται την ιστορία του Charley Bourne, ενός 16χρονου ιδεαλιστή που ξεγέλασε τις στρατιωτικές αρχές για να καταταχθεί. Ο Charley υπήρξε ένας από τους πολλούς εθελοντές που συμμετείχαν το 1916 στο φιάσκο της Μάχης του Somme.
4. C’était la guerre des tranchées | Γαλλία, 1982
Ο σπουδαίος σχεδιαστής Jacques Tardi έχει καταπιαστεί όσο κανένας άλλος δημιουργός κόμικς με την εμπειρία του Α’ Π.Π. Το «Ηταν ο πόλεμος των χαρακωμάτων» θεωρείται το σημαντικότερο αντιπολεμικό έργο του. Βασισμένος στις διηγήσεις του βετεράνου παππού του και σε συνεργασία με τον ιστορικό Jean-Pierre Verney, ο Tardi έστησε μια έξοχη αφήγηση μέσα από τις εμπειρίες ενός Γάλλου πεζοπόρου στρατιώτη. Στις σελίδες του κόμικς αναβιώνει το πολυεθνικό περιβάλλον του πολέμου με φόντο τα ερείπια των γαλλικών χωριών.
5. White Death | Σκοτία, 1998
Παίρνοντας ως έμπνευση το γεγονός ότι πάνω από 60.000 Ιταλοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους από τεχνητές χιονοστιβάδες κατά την εκστρατεία του 1916, ο συγγραφέας Robbie Morrison και ο καλλιτέχνης Clarlie Adlard δημιούργησαν το White Death. Μια οδυνηρή ιστορία της πάλης ενός ανθρώπου με τη συνείδησή του, με φόντο το χιονισμένο σκηνικό των βουνών Τρεντίνο, Ντολομίτε και Καπορέτο. Η τεχνική κιμωλίας-πάνω-σε-γκρίζα-επιφάνεια κρίθηκε εξαιρετική για την αναπαράσταση του χιονισμένου τοπίου, δημιουργώντας ένα λευκό βασίλειο του θανάτου.
6. La Grande Guerre 2 τόμοι | Γαλλία 2007, 2008
Το δίτομο κόμικς του Philippe Glagowski αφηγείται την ιστορία του Α’ Π.Π. από τον σπινθήρα που πυροδότησε τη μπαρουταποθήκη της Ευρώπης (δολοφονία αρχιδούκα Φερδινάνδου στο Σαράγεβο) μέχρι την Ανακωχή του 1918. Μια εκπληκτική αφήγηση, μέσα από τρομερές μάχες, προσωπικά δράματα και αποτυχημένες προσπάθειες για μια ειρήνη που άργησε πολύ να έρθει.
7. Ypres 1916-1918, Henry’s notebook | Γαλλία, 2013
Στον ίδιο δημιουργό ανήκει και το Ypres 1916-1918, αφιερωμένο στα βρετανικά στρατεύματα του Α’ Π.Π. Ο Glogowski βασίστηκε στο σημειωματάριο ενός λοχία του βρετανικού στρατού, ο οποίος συμμετείχε στις μάχες της βελγικής πόλης Ιπρ, στη δυτική Φλάνδρα. Το έργο πραγματεύεται τα θέματα της ανθρωπιάς, της φιλίας, της αλληλεγγύης, όπως και τα ζητήματα του θάρρους και του φόβου σε συνθήκες εκμηδενιστικής βίας.
8. To End All Wars | Διεθνές, 2014
Η επετειακή έκδοση της Soaring Penguin Press για τα 100 χρόνια από την έναρξη του Α’ Π.Π. αποτελεί μια ανθολογία 26 αυτοτελών ιστοριών κόμικς, από ισάριθμους δημιουργούς διαφόρων εθνικοτήτων. Καθεμία από τις ιστορίες έχει να πει κάτι διαφορετικό. Κοινή συνισταμένη, η αντίθεση στον σοβινισμό και στα κυρίαρχα πατριωτικά αφηγήματα. Στην ανθολογία ξεδιπλώνονται ποικίλες πτυχές του πολέμου: από τα θαλάσσια μέτωπα και τα χαρακώματα μέχρι τα μετόπισθεν, με τις τεράστιες απώλειες σε αμάχους.
9. Ghosts of Passchendaele | ΗΠΑ, 2014
Η Μάχη του Passchendaele ή Γ’ Μάχη της Ιπρ (Ιούλιος-Νοέμβριος 1917), υπήρξε μία από τις φονικότερες μάχες του Μεγάλου Πολέμου. Ο Ivan Petrus αφιερώνει το τρίτο μέρος της τριλογίας του σε αυτή τη μάχη. Τα «Φαντάσματα του Passchendaele» είναι, στην κυριολεξία, μια ιστορία… λάσπης, καθώς ολόκληρο το χρονικό εκτυλίσσεται σε ένα σκηνικό λασπώδες, μια παχύρρευστη γλιτσιασμένη γη, «οργωμένη» από τις βολές του πυροβολικού. Η έρευνα του Petrus βασίστηκε σε ημερολόγια στρατιωτών και σε ιδιωτικές συλλογές.
10. Above the Dreamless Dead | Διεθνές, 2014
Εικονογραφημένη ανθολογία ποιημάτων γραμμένων στα χαρακώματα από στρατιώτες διάφορων εθνικοτήτων. Στις άθλιες συνθήκες του πολέμου, όταν δεν πάλευαν με τους αρουραίους και δεν προσεύχονταν για έναν γρήγορο θάνατο, κάποιοι στρατιώτες έγραφαν ποιήματα, τα οποία έστελναν ταχυδρομικώς στις οικογένειές τους, στην προσπάθειά τους να βρουν έναν τρόπο να εκφράσουν τα όνειρα και τους εφιάλτες τους στα κενά μεταξύ των μαχών.
11. Χαρακώματα: Ιστορίες από την Οδό Γάγγραινας | Ελλάδα, 2014
Η έκδοση των «Χαρακωμάτων» (εκδ. Jemma Press, σε κείμενα Τάσου Ζαφειριάδη και εικονογράφηση Πέτρου Χριστούλια) συνέπεσε με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξη του Α’ Π.Π. Αποτελείται από μικρές αυτοτελείς χιουμοριστικές ιστορίες που διαδραματίζονται στις γαλλικές γραμμές του Δυτικού Μετώπου. Οπως πληροφορούμαστε από το οπισθόφυλλο του κόμικς, η Οδός Γάγγραινας είναι «ένα γραφικό χαράκωμα του Δυτικού Μετώπου με μαγευτική θέα στο Υψωμα 35, ένα τυπικό μέρος για να περάσει κανείς τον Μεγάλο Πόλεμο».
12. Οι όμηροι του Γκαίρλιτς | Ελλάδα, 2020
Ο Θανάσης Πέτρου στήνει δεξιοτεχνικά την ελληνική πτυχή του Α’ Π.Π. μέσα από την περιπέτεια του Δ’ Σώματος Στρατού που το 1916, εν μέσω Εθνικού Διχασμού και προσπάθειας της Ελλάδας να παραμείνει ουδέτερη, εδρεύει στην Ανατολική Μακεδονία. Μέχρι που οι Ελληνες στρατιώτες δέχονται επίθεση από τους Βούλγαρους και, μη έχοντας το δικαίωμα να αντισταθούν, μεταφέρονται σε στρατόπεδο στο Γκαίρλιτς της Γερμανίας.
13. Mouse Trap | Ελλάδα, 2023
Στην ολιγοσέλιδη αυτοέκδοσή του, ο Θανάσης Καραμπάλιος αποδεικνύει για άλλη μια φορά την ευχέρειά του τόσο στο σχέδιο όσο και στο storytelling. Στο Mouse Trap παρουσιάζει τη φρίκη των χαρακωμάτων για όλους ανεξαιρέτως τους εμπόλεμους, μέσα από τα μάτια ενός μικρού ποντικιού. Ενός ταπεινού πλάσματος που, όσο κι αν η ζωή του δεν έχει αξία μπροστά στις ζωές εκατομμυρίων ανδρών οι οποίοι συνθλίβονται στην «ποντικοπαγίδα» του πολέμου, αγωνίζεται και αυτό για την επιβίωση.
