Ο Παύλος, ο Ζακ, ο Στάθης, ο Φοίβος, ο Αμπουζίντ, ο Αλέξης, ο Αλί, ο Ισμαήλ, η Μαρία είναι μερικά από τα θύματα ρατσιστικών επιθέσεων που καταγράφηκαν σε δημόσιο χώρο στην Αθήνα από το 2011 έως το 2018.
Οι επιθέσεις εναντίον τους και εναντίον πολλών άλλων, συνολικά 50 ρατσιστικές επιθέσεις από τις περίπου 1.000 εκείνης της περιόδου στην Αθήνα, αποτυπώθηκαν στο χαρτί από το πενάκι 25 καλλιτεχνών που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ και της οργάνωσης HumanRights360.
Τα έργα κόμικς που εικονογραφούν τις φασιστικές εγκληματικές δράσεις που συμβαίνουν δίπλα μας, μπροστά στα μάτια μας, λίγα μέτρα από την εξώπορτα του σπιτιού μας, εκτίθενται στην Τεχνόπολη στην έκθεση «Βάλ' τους Χ - Ο Μαύρος Χάρτης της Αθήνας».
Η έκθεση γίνεται στο πλαίσιο της ευρύτερης εκστρατείας «Βάλ' τους Χ», που έχει στόχο να αναδείξει την τοπογραφία των επιθέσεων μέσα στην πόλη, τα φασιστικά χαρακτηριστικά τους και τις ιστορίες που κρύβονται πίσω τους, με σκοπό να μας βοηθήσει να μην ξεχάσουμε. Ενα αυτοκόλλητο με τυπωμένο το QR Code κάθε επίθεσης είναι κολλημένο στο σημείο όπου έγινε η επίθεση.
Μόλις σκαναριστεί με το κινητό οδηγεί στην ηλεκτρονική διεύθυνση του χάρτη (https://valtousx.gr), όπου υπάρχει η περιγραφή της επίθεσης και η εικόνα της. Αρκεί ένα κλικ στα σημεία του χάρτη για να συνειδητοποιήσει ο επισκέπτης ότι κάθε σημείο της πόλης μπορεί να γίνει τόπος ρατσιστικής βίας.
Τέσσερις από τις υποθέσεις που αποτυπώνονται στον χάρτη εξελίσσονται σήμερα στις δικαστικές αίθουσες (δολοφονίες Φύσσα και Λουκμάν και επιθέσεις στους Αιγύπτιους αλιεργάτες και στο «Συνεργείο»), ενώ ορισμένα θύματα (Π. Δριμυλής, Αλ. Λάζαρης, Φοίβος Δ.) έχουν ήδη έρθει αντιμέτωπα με τους χρυσαυγίτες δράστες στο δικαστήριο.
Με δεδομένο ότι το 2019 αποτελεί κομβική χρονιά για την εξέλιξη της δίκης της ναζιστικής οργάνωσης του Μιχαλολιάκου, η εκστρατεία «Βάλ' τους Χ» δείχνει τον δρόμο για μια πόλη ελεύθερη και ανοιχτή σε όλους ανεξάρτητα από το χρώμα του δέρματός τους, την καταγωγή τους, τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους, την ταυτότητα φύλου τους και τις πεποιθήσεις τους, μια πόλη απαλλαγμένη από τη φασιστική βία και απειλή.
Ο «Μαύρος Χάρτης» της Αθήνας
Ενα αυτοκόλλητο με τυπωμένο το QR Code κάθε επίθεσης είναι κολλημένο στο σημείο όπου έγινε η επίθεση. Μόλις σκαναριστεί με το κινητό οδηγεί στην ηλεκτρονική διεύθυνση του χάρτη, όπου υπάρχει η περιγραφή της επίθεσης και η εικόνα της.
Τι μας είπαν οι δημιουργοί
No Budjet Epics: Διπλός στόχος
Αν θα μπορούσα ως παρατηρητής να διακρίνω ένα χαρακτηριστικό στα δυο σκίτσα μου για την καμπάνια θα ευχόμουν να ήταν η -σε αφοπλιστικό βαθμό- αμεσότητα. Ο σκοπός μου, από τη σύλληψη ώς την τελική εκτέλεσή τους, ήταν διττός.
Αφενός, ήθελα να ταρακουνήσω (ακόμα και να ενοχλήσω) τον περαστικό, ώστε η ένταση του ερεθίσματος να είναι τέτοια που να αποτυπώσει δυναμικά την πληροφορία. Αφετέρου, ένιωθα την ανάγκη να επικοινωνήσω την ταραχή που δημιουργούσε σε εμένα η συνειδητοποίηση πως σήμερα, στον ίδιο δρόμο που περπάτησα, υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιος άνθρωπος να στοχοποιήθηκε με βάση το χρώμα, την εθνικότητα ή τη διαφορετικότητά του.
Αλέξια Οθωναίου: Ταύτιση με τα θύματα
Ο μαύρος χάρτης της Αθήνας είναι ένας χάρτης που σε οδηγεί τόσο στον τόπο όσο και στον χρόνο, σε μεταφέρει κυριολεκτικά μέσα από τις διαδρομές του αλλά και νοητά μέσα από τις ιστορίες του.
Ελπίζω πως μέσα από τα έργα μας βοηθάμε και εμείς λίγο στο να αποκτήσουν τα θύματα των ρατσιστικών επιθέσεων πρόσωπα, ώστε να μην είναι απλώς ένας ειδησεογραφικός υπέρτιτλος, αλλά υποκείμενα με τα οποία κανείς μπορεί να ταυτιστεί.
«Σαχζάτ», της Αλέξιας Οθωναίου
Πετράλωνα, Ιανουάριος 2013. Αυτοί ήταν πάνω σε ένα μηχανάκι οπλισμένοι με πτυσσόμενα μαχαίρια-«πεταλούδα». Επιτέθηκαν στον 27χρονο Σαχζάτ Λουκμάν και τον δολοφόνησαν ενώ εκείνος πήγαινε με το ποδήλατό του στη δουλειά του στη Λαϊκή.
Τον μαχαίρωσαν 7 φορές στην καρδιά, στην πλάτη και στα χέρια, και τον παράτησαν αιμόφυρτο στην άσφαλτο, όπου άφησε την τελευταία του πνοή. Στην αρχή, ισχυρίστηκαν ότι του επιτέθηκαν «δι’ ασήμαντον αφορμήν», γιατί «τους έκοψε το δρόμο με το ποδήλατο».
Θωμάς Κεφαλάς: Το πρόβλημα του ρατσισμού
Κάθε άνθρωπος αναπτύσσει τα δικά του όπλα και άμυνες απέναντι στα κακώς κείμενα. Ο δικός μου τρόπος είναι το σχέδιο. Τα δυο έργα που δημιούργησα αφορούν ένα συγκεκριμένο πρόβλημα, αυτό του ρατσισμού/φασισμού, καθώς και τα αποτελέσματα που έχουν επιφέρει δράσεις ατόμων τέτοιας ιδεολογίας.
Στην προκειμένη περίπτωση το να εικονογραφήσω τις συγκεκριμένες περιπτώσεις δολοφονικών επιθέσεων είχε ένα ειδικό βάρος για εμένα διότι έπρεπε να αποδοθούν σωστά (στον βαθμό του δυνατού) και με σεβασμό, πράγμα που πιστεύω ότι επετεύχθη στο σύνολο του αξιόλογου αυτού εγχειρήματος στο οποίο λάβαμε μέρος.
Piotr: Μοιάζουν φυσιολογικοί
Οταν σχεδίαζα τις εικόνες για τις δυο επιθέσεις, όπως συνήθως κάνω σε μια εικονογράφηση που διαφέρει από αυτά που συνήθως κάνω, ήταν να σκεφτώ σε ποιους θέλω να απευθυνθώ. Κατέληξα λοιπόν ότι δεν με ενδιαφέρει να ερεθίσω τους συνειδητοποιημένους χρυσαυγίτες που έτσι κι αλλιώς είναι μόνιμα ερεθισμένοι και δεν υπάρχει άλλος χώρος στον εγκέφαλό τους.
Αυτοί για τους οποίους προσωπικά στεναχωριέμαι είναι εκείνοι που μπορείς να συναντήσεις σε μια ευρύτερη κοινωνική συναναστροφή και, ενώ μοιάζουν απόλυτα φυσιολογικοί, σου πετούν μια φασιστική ατάκα και καταλαβαίνεις ότι την έχουν αναμασήσει από κάπου.
Αυτοί οι άνθρωποι που η συνείδησή τους είναι αδιαμόρφωτη και είναι όμως μια μεγάλη κοινωνική ομάδα, είναι το πεδίο που πρέπει να δοθεί η μάχη. Πρέπει να τους δώσεις ένα άλλο υλικό να αναμασήσουν, μήπως προλάβεις τη διαμόρφωση πιο προοδευτικών συνειδήσεων.
Pan Pan: Η ομορφιά των μεταναστών
Οσο είχα τον χώρο εργασίας μου στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα έβλεπα οικογένειες μεταναστών από την Αφρική ή την Ασία να γεμίζουν τα πεζοδρόμια με τα παιδιά τους. Την περίοδο του Μουντιάλ σε κάθε γκολ του Ιράν ή της Αιγύπτου είχαμε γιορτή στην Αχαρνών.
Το κλισέ για τα ψιλικατζίδικα των αλλοδαπών είναι αλήθεια: κόβουν πάντα απόδειξη, ακόμη και για μια τσίχλα. Δούλεψα δυόμισι χρόνια ανάμεσα σε ανθρώπους που μου
ομορφαίναν την καθημερινότητα με την ευγένεια και τη δύναμή τους.
Η εικονογράφησή μου για την περιοχή ήταν το ελάχιστο που είχα να δώσω πίσω.
Γιώργος Μπότσος: Εμείς απέναντι στον φασισμό
Είναι σημαντικό το γεγονός πως επιλέχθηκε η άμεση γλώσσα των κόμικς για μια τόσο καίρια κοινωνική παρέμβαση. Κληθήκαμε να «μεταφράσουμε» σε εικόνα τις αποτρόπαιες, εγκληματικές επιθέσεις προσεγγίζοντάς τες όχι ρεαλιστικά, αλλά μέσα από το δικό του προσωπικό ύφος ο καθένας.
Τώρα, βλέποντας τα σχέδιά μας στον χάρτη της ρατσιστικής βίας, συνειδητοποιώ πως τα ενώνει, όσο κι αν είναι τόσο διαφορετικά, η ίδια ένταση στο χρώμα και στην κίνηση, η ίδια ατμόσφαιρα συναγερμού και νιώθω πως, παρότι ο καθένας δούλεψε μόνος του, υπάρχει μια αίσθηση του «εμείς» απέναντι στην απολίτικη απάθεια που είναι το λίπασμα για να φυτρώνει πάντα ο φασισμός...
«Ήταν έγκυος», της Έφης Θεοδωροπούλου
Αγιος Παντελεήμονας, Οκτώβριος 2011. Είχε μαζί την κόρη της, νηπιακής ηλικίας, και ήταν έξι μηνών έγκυος. Πέντ’ έξι άντρες, όλοι ντυμένοι στα μαύρα, την πλησίασαν, καθώς εκείνη ετοιμαζόταν να διασχίσει το δρόμο.
Πρώτα τη ρώτησαν: «Από πού είσαι;» Είπε: «Σομαλία». «Μόλις απάντησα προσπάθησαν να μου πάρουν την κόρη μου… Με χτύπησαν στο κεφάλι με ένα ξύλο… Επεσα κάτω αιμόφυρτη».
«Μικρά Παιδιά», του Tasmar
Μηχανοκίνητο τάγμα εφόδου, αποτελούμενο από πενήντα μηχανές, στις οποίες επέβαιναν μέλη των πυρήνων Νίκαιας και Πειραιά της Χρυσής Αυγής, επιτέθηκε στο «ΣΥΝΕΡΓΕΙΟ» την ώρα που πραγματοποιούνταν μάθημα αγγλικών σε μικρά παιδιά.
Αφού έσπασαν τα πάντα, χτύπησαν και τραυμάτισαν τον εκμισθωτή του χώρου με ξύλα και σίδερα. Η καθηγήτρια των αγγλικών μαζί με κάποιους μαθητές, για να προφυλαχτούν, κλειδώθηκαν στην τουαλέτα.
Τέλος στην αδιαφορία και την απάθεια
Ο φασισμός δεν είναι μαγική εικόνα να εξαφανιστεί με ευχές. Τα ρατσιστικά εγκλήματα δεν είναι σκηνές από ταινίες βίας που θα εκλείψουν μόλις πατήσουμε το pause στις οθόνες μας. Είναι γεγονότα που κηρύσσουν δημόσια το μίσος, διαρρηγνύουν τον κοινωνικό ιστό και σημαδεύουν ανεξίτηλα τον δημόσιο χώρο.
Η δολοφονία του Αλίμ Αμπντούλ Μάναν στη διάρκεια του πογκρόμ τον Μάιο του 2011, η δολοφονία του Σαχζάτ Λουκμάν τον Ιανουάριο του 2013 και η
δολοφονία του Παύλου Φύσσα τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου είναι δολοφονίες που έγιναν σε δημόσια θέα. Το ίδιο συνέβη και με τις περισσότερες από 1.000 ρατσιστικές επιθέσεις που έχουν συμβεί από το 2011.
Ακόμα και σε όσα ρατσιστικά εγκλήματα δεν υπήρχαν αυτόπτες μάρτυρες η πόλη ήταν πάντα εκεί, παρούσα, και όλοι εμείς οι πολίτες είμαστε μάρτυρες κι ας μην ήμασταν αυτόπτες.
Τα κολλημένα qr codes στα σημεία των ρατσιστικών επιθέσεων στους δρόμους της πόλης τοπογραφούν τη ρατσιστική βία. Οχι μόνο γιατί όσο και να θέλουμε να ξεχάσουμε ή ακόμα και να αρνηθούμε τα γεγονότα που μας σημάδεψαν σαν κοινωνία δεν μπορούν να μας ξεχάσουν αυτά. Αλλά και γιατί όσο αγνοείς τον βάκιλο του φασισμού αφήνεις ανοιχτές τις πόρτες στην επιδημία.
Σε ένα μεγάλο ποσοστό επιθέσεων τα θύματα λένε «υπήρχαν μάρτυρες, αλλά δεν επενέβη κανείς». Οι εικόνες των κόμικς που εικονοποιούν αυτές τις πρώτες 50 επιθέσεις της καμπάνιας στέκονται απέναντι στην αδιαφορία και στην απάθεια. Ακόμα και απέναντι στον φόβο.
Οι εικόνες είναι οι «μάρτυρες» που επεμβαίνουν. Είναι οι εικόνες που αλλάζουν την εικόνα. Είναι όσοι και όσες πιστεύουν σε μια πόλη που σέβεται την ετερότητα και το δικαίωμα στη διαφορετικότητα. Οσοι και όσες πιστεύουν ότι ο δρόμος απέναντι στον ρατσισμό είναι μονόδρομος.
«Αλίμ», του Τάσου Αναστασίου
Πογκρόμ. Δυο άντρες με μηχανή καταδίωξαν τον Αλίμ, ο ένας από τους δυο κατέβηκε και τον μαχαίρωσε πέντε φορές. Ο 21χρονος διακομίστηκε σε νοσοκομείο όπου και διαπιστώθηκε ο θάνατός του.
Οι δράστες φώναζαν: «Οσους βρούμε σήμερα, θα σας σφάξουμε».
«Φωτιά», του Αντώνη Βαβαγιάννη
Πατήσια, Μάιος 2013. Εκαψαν το μαγαζί του Πάτρικ. Για μήνες έμπαιναν σαν νταήδες στο μαγαζί καταναλώνοντας ποτά χωρίς να πληρώνουν, γιατί «εδώ είναι η χώρα μας, δεν θα σας πληρώνουμε κιόλας».
Εβαλαν φωτιά στο «Cointreau», αν και γνώριζαν ότι στο εσωτερικό του καταστήματος υπήρχε άφθονο εύφλεκτο υλικό. Τον Πάτρικ τον απειλούσαν συνέχεια, του έλεγαν να
κλείσει το μαγαζί του, αλλιώς θα του το κάψουν.
«Να φύγεις», του Σπύρου Δερβενιώτη
Αγιος Δημήτριος, Αύγουστος 2012. Βρισκόταν μέσα στο λεωφορείο 155 περιμένοντας να ξεκινήσει, όταν μπήκαν έξι άντρες οι οποίοι φορούσαν μαύρες μπλούζες της Χρυσής Αυγής. Κρατούσαν ένα άδειο γυάλινο μπουκάλι και ένα μαχαίρι. Επιτέθηκαν στο θύμα με το μπουκάλι και του προξένησαν τραύματα στο πρόσωπο και το κεφάλι.
Αφού τον τραυμάτισαν, του είπαν: «Να φύγεις από την Ελλάδα γιατί είσαι ξένος», και αποβιβάστηκαν από το λεωφορείο.
Σπάει η σιωπή για τη δράση της Χ.Α.
Η συγκυρία είναι κρίσιμη. Μπαίνουμε, όπως όλα δείχνουν, στην τελική ευθεία για τη δίκη της Χρυσής Αυγής. Μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία με τους μάρτυρες υπεράσπισης, ακολουθούν οι απολογίες των κατηγορουμένων, πολλοί από τους οποίους δεν πάτησαν ποτέ στο δικαστήριο τα πέντε αυτά χρόνια, υπερασπιζόμενοι την πάγια απαξίωσή τους απέναντι στη δικαιοσύνη αλλά και στην ίδια τη δημοκρατία.
Η ολοκλήρωση της δίκης θα σημάνει πολλά. Η απόφαση καθαυτή θα αποτελέσει σταθμό για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα. Πρόκειται για τη σημαντικότερη δίκη του αιώνα, μια διαδικασία που ξεπερνά τα όρια της Ελλάδας, ο αντίκτυπος θα είναι -και πρέπει να είναι- τεράστιος.
Σε μια περίοδο που ολοένα και περισσότερα κράτη διολισθαίνουν στη ρητορική ακροδεξιών ηγετών, όλα τα βλέμματα θα στραφούν στην Ελλάδα. Μια τόσο σημαντική δίκη δεν έλαβε από τα ΜΜΕ την προσοχή και την κάλυψη που άρμοζε. Λίγοι και λίγες ήταν όσοι με προσήλωση μετέφεραν όσα καθημερινά συνέβαιναν στο δικαστήριο, φωτεινοί φάροι της ενημέρωσης ενάντια στον φασισμό και την απειλή απέναντι στη δημοκρατία.
Την ίδια ώρα πολλά ΜΜΕ επέλεξαν να ασχοληθούν μόνο όταν δημιουργήθηκαν εντάσεις εντός του δικαστηρίου.
Η Καμπάνια «Βάλ’ τους Χ - Ο Μαύρος Χάρτης της Αθήνας» επιχειρεί αυτή την κομβική περίοδο να σπάσει τη σιωπή και να φέρει στο προσκήνιο, ξανά, τη ρατσιστική βία που συνδέεται με τη δράση της Χρυσής Αυγής: τα πογκρόμ, τις επιθέσεις, τα μαχαιρώματα, τις απειλές.
Τα περιστατικά επιλέχθηκαν ανάμεσα στα εκατοντάδες συναφή περιστατικά βίας που συνέβησαν δίπλα μας.
Είναι υποχρέωσή μας να βοηθήσουμε ώστε να μην ξεχαστούν όλοι οι άνθρωποι που στοχοποιήθηκαν τόσο άδικα και προκλητικά, που δέχτηκαν βίαιες επιθέσεις με αφορμή τις ανθρώπινες ιδιότητές τους.
«Στην Εντατική», του Bratimoto
Γκύζη, Ιουνίος 1998. Ο Δημήτρης Κουσουρής, μέλος του Κ.Σ. της ΕΦΕΕ τότε, δέχτηκε μαζί με άλλους δυο φοιτητές επίθεση με καδρόνια από ομάδα οχτώ - δέκα μελών της Χρυσής Αυγής έξω από τα δικαστήρια της Ευελπίδων.
Έμεινε στην Εντατική για περίπου ένα μήνα.
«Ετρεξα πολύ», του Aspallax
Αττική, Δεκέμβριος 2011. Του επιτέθηκε μια ομάδα περίπου δεκαπέντε ατόμων.
«Ξαφνικά βγήκαν από το πάρκο, στην πλατεία Αττικής, και άρχισαν να χτυπάνε. Είχανε στα χέρια τους ξύλα και σίδερα. Παντού με έχουν χτυπήσει, και στο σώμα. Δεν είναι μόνο η μύτη και το κεφάλι μου… Αρχισα να τρέχω, αλλά κυλούσε πολύ αίμα. Μας κυνηγάγανε για πολλή ώρα. Ετρεξα πολύ».
«Στην καρδιά του», του Θανάση Πέτρου
Μεταμόρφωση, Σεπτέμβριος 2012. Τον ρώτησαν: «Από πού είσαι;» και τον μαχαίρωσαν στην κοιλιά και στην καρδιά. Παραλίγο να πεθάνει καθώς η μαχαιριά ήταν μόλις ένα εκατοστό από την καρδιά του.
Εκλεψαν το κινητό του και κάλεσαν τον γιατρό του, του είπαν: «Φάγαμε το μαύρο σκυλί».
«Τα χαρτιά σου», της Λουίζας Καραγεωργίου
Βικτώρια, Νοέμβριος 2012. Του ζήτησαν τα χαρτιά του και κατόπιν του επιτέθηκαν. Οι τρεις άντρες άρχισαν να τον χτυπούν με μια αλυσίδα και ρόπαλα του μπέιζμπολ.
Τον έβριζαν «βρομιάρη» και τον εγκατέλειψαν αιμόφυρτο.
«Κυνήγησαν και το παιδί», του Θανάση Πετρόπουλου
Πλατεία Αττικής, Δεκέμβριος 2013. Δέχτηκαν επίθεση με τον 9χρονο γιο του από ομάδα με πτυσσόμενα κλομπ. Τον έβαλαν να γονατίσει και του πήραν τα χαρτιά.
Το παιδί προσπάθησε να ξεφύγει, αλλά το κυνήγησαν και το χτύπησαν με το κλομπ στην πλάτη και στα πόδια.
«Θα δίνουν λογαριασμό», της Δήμητρας Νικολαΐδη
Αυτό που ήθελα να εκφράσω στην απεικόνιση των περιστατικών που ανέλαβα (την επίθεση στους Αιγύπτιους ψαράδες στο Κερατσίνι το 2012 και τον τραυματισμό του Αλί Ραχίμι το 2009) είναι, κατά κύριο λόγο, η αίσθηση της αδικίας.
Η δειλή επίθεση του οπλισμένου όχλου εναντίον ενός απροστάτευτου ανθρώπου, ο πόνος ενός ξαφνικού τραύματος στο στέρνο, τόσο κοντά στην καρδιά.
Ελπίζω τα Χ πάνω στον χάρτη της Αθήνας να μας φέρουν σε σκέψεις: πως η ρατσιστική βία είναι καθημερινή απειλή για πολλούς από τους συνανθρώπους μας, όχι κάπου μακριά, αλλά μέσα στην ίδια μας τη γειτονιά.
Πέντε εναντίον ενός, του Γιάννη Αντωνόπουλου (Jοhn Antono)
Περιστέρι, Μάιος 2013: Δύο άτομα εμφανίστηκαν ως αστυνομικοί και του ζήτησαν τα χαρτιά του. Μετά, τον έσυραν ως εδώ, όπου περίμεναν άλλα τρία άτομα, και άρχισαν όλοι μαζί να τον χτυπάνε. Ένας τον χτυπούσε με σιδερογροθιά. Ένας φίλος του τον πήγε στο νοσοκομείο σοβαρά τραυματισμένο, αλλά δεν τον βοήθησαν γιατί δεν είχε χαρτιά.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας