Από την πρωτότυπη και γοητευτική ιστορία που γράφουν οι ανθρώπινες γλώσες, του Νίκολας Οστλερ, μέχρι την σχέση φιλοσοφίας και μαθηματικών του Τζιάν Κάρλο Ρότα, την Φιλοσοφία της βιολογίας του Peter Godfrey-Smith, την Επιγενετική Επανάσταση που κατάφερε σταδιακά να αλλάξει την αντίληψή μας για τη δομή και τη συμπεριφορά της ζωής στη Γη, της Νέσα Κάρεϊ και το Περί φιλοσόφων και τρελών των Richard Askay και Jensen Farguhar.
ΛΟΓΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ - Η ιστορία των γλωσσών
μτφρ. Ν. Κούτρας - επιμ. Π. Κριμπάς
εκδ. «Polaris», σελ. 765
Στην εισαγωγή του βιβλίου ο συγγραφέας προχωρά στην εξής διαπίστωση:
«Μέχρι σήμερα δεν είχε δοθεί αρκετό βάρος στην ανάπτυξη, την εξέλιξη και την κατάρρευση των γλωσσικών κοινοτήτων στο χρόνο, ούτε και στις πληροφορίες που αυτές μπορούν να παράσχουν για τα είδη των κοινωνιών που μιλούσαν αυτές τις γλώσσες».
Και αυτό το μεγάλο γνωσιακό κενό επιχειρεί να καλύψει με το πολυσέλιδο αλλά απολαυστικό βιβλίο του.
Ο Οστλερ ανέλαβε συνειδητά ένα παράτολμο συγγραφικό εγχείρημα: να παρουσιάσει τόσο τη γένεση και τη δυναμική των μεγάλων ανθρώπινων γλωσσών όσο και την επιρροή που αυτές άσκησαν στη διαμόρφωση της ιστορίας των ανθρώπινων κοινωνιών-πολιτισμών.
Δεδομένου μάλιστα ότι η ιστορία των γλωσσών είναι επίσης και ιστορία των ομιλητών τους, στις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης θα ανακαλύψει όχι μόνο την ιστορική ανασυγκρότηση των μεγαλύτερων ανθρώπινων γλωσσών για τις οποίες διαθέτουμε επαρκείς γραπτές μαρτυρίες, αλλά και τη συγκλονιστική ιστορία της εξάπλωσης, της ακμής και της παρακμής των χρηστών τους, την ιστορία δηλαδή των γλωσσικών κοινοτήτων.
Το «Λογοκρατορίες» είναι ένα μοναδικό βιβλίο επειδή σε αυτό επιχειρείται για πρώτη φορά μια συστηματική και συνολική ανασυγκρότηση της περίπλοκης και αξιοθαύμαστα δυναμικής ιστορίας των μεγαλύτερων ανθρώπινων γλωσσών, σε συνδυασμό με το πώς αυτές διαμόρφωσαν τον επικοινωνιακό ιστό και τα πολιτισμικά και κοινωνικά ήθη των ανθρώπινων κοινοτήτων που τις μιλούσαν.
Ο συγγραφέας, επιφανής Βρετανός γλωσσολόγος, μας αποκαλύπτει τις εντυπωσιακές καινοτομίες στην παιδεία, τον πολιτισμό και τη διπλωματία που καθιερώθηκαν από τους ομιλούντες π.χ. τη σουμερική και τις διάδοχες γλώσσες στη Μέση Ανατολή· εξερευνά την εκπληκτική αντοχή της κινεζικής γλώσσας διαμέσου είκοσι αιώνων εισβολών· χαρτογραφεί την πρόοδο της σανσκριτικής από τη βόρεια Ινδία προς την Ιάβα και την Ιαπωνία· αναλύει τον υπερήφανο σολιψισμό της ελληνικής· περιγράφει τις επίπονες διαδικασίες που γέννησαν τις γλώσσες της σύγχρονης Ευρώπης⋅ τέλος, αποτιμά κριτικά την παγκόσμια αλλά ίσως πρόσκαιρη εξάπλωση της αγγλικής.
Η πρωτοτυπία και η μεγάλη γοητεία του βιβλίου του Οστλερ συνίσταται στο ότι διερευνά όχι την ιστορία που γράφουν τα μεγάλα πολιτικά, πολεμικά και οικονομικά συμβάντα αλλά αυτήν που γράφουν οι ανθρώπινες γλώσσες, δηλαδή οι γλωσσικές κοινότητες.
Αλλά και η απόδοσή στην ελληνική είναι ένας μεταφραστικός άθλος, που επιτεύχθηκε χάρη στις επίπονες προσπάθειες του μεταφραστή Νικόλαου Κούτρα και του επιστημονικού επιμελητή Παναγιώτη Κριμπά.
≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈
«Μαθηματικά και φιλοσοφία»
Το χρονικό μιας παρανόησης
μτφρ.-επιμ. Γ.Λ. Ευαγγελόπουλος, Κ. Λερούνης,
επίμετρο Δ. Χριστοπούλου
εκδ. «Ευρασία», σελ. 112
Η σχέση των φιλοσόφων με τα μαθηματικά είναι όχι μόνο στενότατη αλλά και πανάρχαια, αρκεί να αναλογιστεί κανείς τη σημασία που απέδιδαν στα μαθηματικά οι πυθαγόρειοι και οι πλατωνιστές.
Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του μικρού σε έκταση αλλά περιεκτικότατου σε ιδέες βιβλίου ήταν η ανάγκη να παρουσιαστεί με τρόπο συστηματικό ένα πολύ διάσημο κείμενο του πρωτοπόρου ερευνητή των εφαρμοσμένων μαθηματικών και της συνδυαστικής, Τζιάν-Κάρλο Ρότα (1932-1999).
Στο κείμενο αυτό, που γράφτηκε το 1990, ο Ρότα ασκεί δριμύτατη κριτική στους Αγγλοσάξονες θετικιστές φιλοσόφους, οι οποίοι με το να «παπαγαλίζουν τη γλώσσα, τη μέθοδο και τα αποτελέσματα των μαθηματικών» όχι μόνο βλάπτουν ανεπανόρθωτα το φιλοσοφικό γνωστικό εγχείρημα, αλλά και παρανοούν τα μαθηματικά.
Η αφελής προσπάθεια εφαρμογής της αξιωματικής μεθόδου ή της μαθηματικής Λογικής, αλλά και ευρύτερα η μαθηματικοποίηση των φιλοσοφικών προβλημάτων είναι, κατά τη γνώμη του, όχι μόνο μάταιη (γνωσιολογικά), αλλά και εντελώς αυθαίρετη (λογικά).
Οπως πολύ εύστοχα επισημαίνει: «Ενώ τα μαθηματικά αρχίζουν με έναν ορισμό, η φιλοσοφία τελειώνει με έναν ορισμό». Με άλλα λόγια, κάθε προσπάθεια να ορίσουμε ένα φιλοσοφικό πρόβλημα με μαθηματική αυστηρότητα και ακρίβεια είναι καταδικασμένη σε αποτυχία επειδή παραβλέπει την ουσιαστική διαφορά -γνωσιακή και μεθοδολογική!- που υπάρχει μεταξύ της μαθηματικής και της φιλοσοφικής προσέγγισης των προβλημάτων.
Οσο παραγωγική και επιτυχής είναι η γραμμική αξιωματική μέθοδος των μαθηματικών για την περιγραφή των μαθηματικών αντικειμένων τόσο παραπλανητική είναι η αναγωγή των πολύπλοκων φιλοσοφικών αντικειμένων σε ορισμένες (εκ φύσεως;) ταυτολογικές μαθηματικές οντότητες.
Εξάλλου, για το ακανθώδες και δυσεπίλυτο φιλοσοφικό ερώτημα αν οι μαθηματικές ιδέες επινοούνται ή ανακαλύπτονται, ο Ρότα θεωρεί ότι πιθανότατα θα παραμείνει αναπάντητο εσαεί, χωρίς αυτό να επηρεάζει στο ελάχιστο την πρόοδο των μαθηματικών!
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι η εξαιρετική ελληνική μετάφραση αυτού του κείμενου συμπληρώνεται με δύο εκτενή κείμενα, το «αντί προλόγου», που έγραψε ο Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, και το «επίμετρο» της Δήμητρας Χριστοπούλου.
Με τα κείμενά τους διαφωτίζουν, με τρόπο συμπληρωματικό, τις ιστορικές, φιλοσοφικές και επιστημονικές προϋποθέσεις των προκλητικών ιδεών που διατυπώνει ο Ρότα σε αυτό το πολυσυζητημένο δοκίμιο.
≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ
μτφρ. Γιώργος Μαραγκός
εκδ. «ΠΕΚ», σελ. 320
Το ότι όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι, από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Καρτέσιο και από τον Καντ μέχρι τον Χάμπερμας, ασχολήθηκαν με τη φιλοσοφική συστηματοποίηση των επιστημονικών γνώσεων της εποχής τους για την έμβια κατάσταση είναι κάτι λίγο-πολύ γνωστό.
Λιγότερο γνωστό είναι το ότι πολλές εξελίξεις στη Βιολογία δρομολογήθηκαν για να διαφωτίσουν με τρόπο επιστημονικό κάποια δυσαπάντητα, επί αιώνες, φιλοσοφικά-γνωσιολογικά ερωτήματα.
Στον τόπο μας έχουν γραφτεί και μεταφραστεί πολλά αξιόλογα βιβλία σχετικά με τις εκρηκτικές θεωρητικές και τεχνολογικές εξελίξεις στις επιστήμες της ζωής.
Ομως, μέχρι σήμερα, δεν υπήρχε μια πλήρης, έγκυρη και συστηματική παρουσίαση της φιλοσοφίας των βιολογικών επιστημών.
Το βιβλίο του Peter Godfrey-Smith που μόλις κυκλοφόρησε -άριστα μεταφρασμένο- από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης θεωρείται διεθνώς μία από τις καλύτερες εισαγωγές στη φιλοσοφία της Βιολογίας που κυκλοφορούν διεθνώς.
Η φιλοσοφία της Βιολογίας αναδύθηκε ως επιμέρους αλλά αυτόνομο γνωστικό πεδίο της φιλοσοφίας της επιστήμης μόλις κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960, θέτοντας ως στόχο να αποσαφηνίσει το αντικείμενο μελέτης, την ιδιαίτερη μέθοδο, αλλά και τις γνωσιολογικές προϋποθέσεις ή τις συνέπειες των ταχύτατα αναπτυσσόμενων βιολογικών επιστημών.
Για παράδειγμα, πώς οι νέες επιστημονικές ανακαλύψεις διαφωτίζουν δύσκολα ερωτήματα όπως: τι είναι ζωή και ποια φυσικά αντικείμενα πρέπει να θεωρούνται ζωντανά;
Τι είναι ένα βιολογικό είδος και με ποιους εξελικτικούς μηχανισμούς προέκυψε;
Πώς μπορεί να προέκυψε η νοημοσύνη και η συνείδηση στον φυσικό κόσμο από κάποιους τυχαίους και μη συνειδητούς βιολογικούς μηχανισμούς;
Διαφέρει και σε τι το ανθρώπινο είδος από τους άλλους έμβιους οργανισμούς;
Στόχος του βιβλίου είναι να προσφέρει μια σφαιρική και εύληπτη παρουσίαση των προσεγγίσεων της βιολογίας σε αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα, καθώς και την επιστημολογική αποτίμηση αυτών των απαντήσεων.
Πράγματι, οι αναγνώστες θα βρουν πλούσιο υλικό για να σκεφτούν την ευρύτερη σημασία των βιολογικών ανακαλύψεων, από την αρχαιότητα έως τον 18ο αιώνα, από τον Δαρβίνο μέχρι και την ανάδυση της μοριακής βιολογίας· τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στη βιολογία και στη φυσική, με ιδιαίτερη αναφορά στον προβληματισμό για το τι θεωρείται στις βιολογικές επιστήμες γενίκευση, νόμος, μηχανισμός· την πολυδιάστατη πολυπλοκότητα των έμβιων συστημάτων: από τη μοριακή σύσταση των κυττάρων έως τους πολυκύτταρους οργανισμούς, τους πληθυσμούς και τις κοινωνίες.
Ο συγγραφέας Peter Godfrey-Smith, διακεκριμένος καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Κέντρο Μεταπτυχιακών Σπουδών του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (CUNY) και καθηγητής Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, υποστηρίζει μεταξύ άλλων:
«Η προσπάθεια να κατανοηθεί η απέραντη ποικιλία και το κάλλος των έμβιων μορφών συμβάλλει ουσιαστικά στην αυτοσυνειδησία μας, σε ένα έργο εσαεί εν εξελίξει».
≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈
Η ΕΠΙΓΕΝΕΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Σύγχρονη βιολογία και η αντίληψή μας περί
γενετικής, ασθενειών και κληρονομικότητας
εκδ. «Ροπή», σελ. 335
Ολοι γνωρίζουμε ότι στη διπλή έλικα του DNA βρίσκονται κωδικευμένες οι γενετικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες για τη φυσιολογική λειτουργία ενός οργανισμού, όμως το μόριο αυτό είναι εξαιρετικά αδρανές και «αυτιστικό»: μόνο όταν βρεθεί στο κατάλληλο μικροπεριβάλλον και με τη βοήθεια μιας σειράς διαφορετικών μορίων καταφέρνει να «εκφραστεί».
Σε αυτό το σημείο υπεισέρχονται οι λεγόμενοι επιγενετικοί μηχανισμοί τροποποίησης της έκφρασης των γονιδίων.
Για παράδειγμα, η μεθυλίωση, η προσθήκη δηλαδή μιας ομάδας μεθυλίου σε μία από τις τέσσερις βάσεις του DNA, έχει ως αποτέλεσμα την «αποσιώπηση» του μεθυλιωμένου γονιδίου.
Με άλλα λόγια, η μεθυλίωση καθιστά τα γονίδια ανενεργά, ενώ ό,τι αφαιρεί τη μεθυλική ομάδα επανενεργοποιεί το γονίδιο.
Ετσι, η επιγενετική τα τελευταία είκοσι χρόνια κατάφερε σταδιακά να αλλάξει την αντίληψή μας για τη δομή και τη συμπεριφορά της ζωής στη Γη.
Το νέο αυτό ερευνητικό πεδίο εξηγεί γιατί η χαρτογράφηση του γενετικού κώδικα δεν αρκεί για να καθορίσουμε το πώς ένας οργανισμός αναπτύσσεται ή δρα.
Επιπλέον, μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς δημιουργείται η ασύλληπτη βιοποικιλότητα που παρατηρούμε.
Το βιβλίο της Νέσα Κάρεϊ αποτελεί μια απλή και κατανοητή εισαγωγή στην επιγενετική, καθώς παρουσιάζει όχι μόνο την εικοσαετή πορεία αυτού του πεδίου αλλά και τα τελευταία ευρήματα και καινοτομίες.
Η συγγραφέας, που θεωρείται κορυφαία ερευνήτρια της επιγενετικής, παρουσιάζει τις ανακαλύψεις και τις εφαρμογές της επιγενετικής προσέγγισης και τη δυνατότητά της, στο άμεσο μέλλον, να βελτιώσει τόσο την υγεία όσο και την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ροπή», ένα νέο εκδοτικό εγχείρημα από τη Θεσσαλονίκη, χάρη στο οποίο ήδη κυκλοφορούν μια σειρά από αξιόλογα επιστημονικά βιβλία.
Βιβλία που επιλέχθηκαν όχι μόνο για την αναγνωρισμένη διεθνώς επιστημονική τους αξία, αλλά και επειδή διευκολύνουν τη δημιουργική αλληλεπίδραση μεταξύ των φυσικών επιστημών και των άλλων γνωστικών κλάδων, όπως π.χ. της φιλοσοφίας, της θεολογίας και των καλών τεχνών.
≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈
Περί φιλοσόφων και τρελών
Ενα ψυχογράφημα για τους Μ. Χάιντεγγερ, Μένταρντ Μπος και Σίγκμουντ Φρόυντ
μτφρ.-επίμετρο Χλόη Κολύρη
εκδ. «Μελάνι», σελ. 232
Ο Richard Askay, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ, και ο Jensen Farquhar, επιφανής ψυχοθεραπευτής και φιλόσοφος, συνεργάζονται εδώ και πολλά χρόνια για να διαφωτίσουν με τα εργαλεία της ψυχανάλυσης ένα επίμονο ιστορικό και ιδιωτικό αίνιγμα: τον περιπλεγμένο βρόχο ιστορίας-φιλοσοφίας-τρέλας στη ζωή και τη σκέψη του Μάρτιν Χάιντεγκερ.
Tην άνοιξη του 1946, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ -για πολλούς ο μεγαλύτερος φιλόσοφος του 20ού αιώνα- υπέστη νευρικό κλονισμό κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του από την Επιτροπή Αποναζιστικοποίησης που διερευνούσε τη φύση και το εύρος της ανάμειξής του στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα πριν και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Εισήχθη στο Ψυχιατρικό Σανατόριο της Βάδης και υπεβλήθη σε θεραπεία από τον ψυχίατρο-ψυχαναλυτή δρα Βίκτορ φον Γκεμπσάτελ.
Για πρώτη φορά στη ζωή του ο κραταιός και διάσημος καθηγητής καλείται να αντιμετωπίσει μια συγκεκριμένη διαδικασία όπου εκ των πραγμάτων θα τεθεί αντιμέτωπος και με την εφαρμογή της δικής του διδασκαλίας, αλλά και με την Ψυχολογία και την Ψυχιατρική, τις οποίες μέχρι τότε δεν είχε σε μεγάλη υπόληψη.
Αυτό το ιστορικό γεγονός αποτελεί την πρώτη συνάντηση, έστω και υπό ιδιότυπες ιστορικές συνθήκες, δύο πολύ σημαντικών θεωριών του εικοστού αιώνα: της ψυχανάλυσης με τον υπαρξισμό.
Μέσα από αυτήν την εκ των πραγμάτων αντιπαράθεση της υπαρξιακής φιλοσοφίας με την ψυχανάλυση και την ψυχιατρική αναδύεται η φιλοσοφική φυσιογνωμία του Μάρτιν Χάιντεγκερ.
Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, οι συγγραφείς προσπαθούν να διερευνήσουν, μέσα από μια ταυτόχρονα θεατρική, ιστορική και φιλοσοφική ανασυγκρότηση της ζωής και της σκέψης του Μάρτιν Χάιντεγκερ, το αν, και ενδεχομένως το πώς, υπεισέρχεται η τρέλα -άλλοτε ανατρεπτικά και άλλοτε γονιμοποιητικά- στη φιλοσοφική σκέψη ενός κορυφαίου στοχαστή του 20ού αιώνα.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας