Νέες θερινές βιβλιοπροτάσεις

Τα τρία βιβλία που προτείνουμε σήμερα απευθύνονται σε διανοητικά ανήσυχους και απαιτητικούς αναγνώστες. Πρόκειται για ένα απολαυστικό μυθιστόρημα και δύο δοκίμια -ένα αμιγώς επιστημονικό και ένα φιλοσοφικό-, τα οποία ωστόσο συνδέονται μεταξύ τους με ένα αδιαφανές πνευματικό νήμα. Τρία πολύ καλογραμμένα κείμενα που εξετάζουν από διαφορετικές οπτικές γωνίες τη σημερινή ανθρώπινη κατάσταση και διαφωτίζουν την τρέχουσα ανθρωπογενή πλανητική κρίση.

Στη λίμνη της Γενεύης, το 1816, η δεκαενιάχρονη Μέρι Σέλεϊ γράφει το περίφημο μυθιστόρημα «Φράνκενσταϊν, ή ο σύγχρονος Προμηθέας», την ιστορία του Βικτόρ Φράνκενσταϊν, ενός επιστήμονα που δημιούργησε εργαστηριακά μια τερατώδη μορφή ζωής. Πρόκειται για την πρώτη νεωτερική και ρομαντική εκδοχή του αρχαιότατου μύθου της δημιουργίας ανθρωπόμορφων τεχνημάτων, δηλαδή ανδροϊδών από τον άνθρωπο.

Στην εποχή της κυριαρχίας της αυτοματοποίησης, της Ρομποτικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης το τρομολαγνικό μυθιστόρημα της Μέρι Σέλεϊ μοιάζει να είναι πιο προφητικό από ποτέ. Ωστόσο δύο αιώνες μετά τη συγγραφή της κλασικής μυθιστορίας της Μέρι Σέλεϊ, η πρωτότυπη και πολυγραφότατη Βρετανίδα συγγραφέας Τζάνετ Γουίντερσον μάς προσφέρει την εκσυγχρονισμένη, μετανεωτερική εκδοχή της κλασικής ιστορίας του Φράνκενσταϊν. Το «Frankissstein» είναι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά της, που κυκλοφορεί υπέροχα μεταφρασμένο από τον Γ.-Ι. Μπαμπασάκη στη σειρά σύγχρονων μυθιστορημάτων «Aldina» των εκδόσεων Gutenberg.

Πρόκειται για μια επίκαιρη, δυστοπική και ενίοτε ξεκαρδιστική λογοτεχνική παρουσίαση των τεχνολαγνικών μυθευμάτων των σύγχρονων Φράνκενσταϊν, οι οποίοι επιζητούν την αθανασία μέσω της τεχνολογικής υπέρβασης των διαχρονικών ανθρώπινων βιολογικών ορίων και των ήδη ξεπερασμένων απαγορευτικών ηθικών περιορισμών της νεωτερικής εποχής.

Στις σελίδες αυτού του εντυπωσιακά καλογραμμένου μυθιστορήματος παρουσιάζονται και αποδομούνται τα πιο αισιόδοξα τεχνολογικά σενάρια που στις μέρες μας προβάλλονται συστηματικά από τα ΜΜΕ. Τα φουτουριστικά σενάρια δηλαδή για την επικείμενη μαγική-τεχνολογική έξοδο από τη γεωπολιτική, οικολογική και βαθύτατα ανθρωπιστική κρίση της Ανθρωπόκαινου εποχής. Με τρόπο άμεσο και βιωματικό η συγγραφέας αποκαλύπτει σε αυτό το μυθιστόρημα τα ατομικά και τα συλλογικά εξουσιαστικά κίνητρα όσων υποστηρίζουν τέτοια σενάρια «σωτηρίας», δείχνοντας ότι δεν πρόκειται καθόλου για αθώες επινοήσεις επιστημονικής φαντασίας, αλλά, αντίθετα, για τα κυρίαρχα ιδεολογήματα που αποβλέπουν στην ολοκληρωτική διαχείριση των μαζών από μια νέα τεχνοκρατική ελίτ.

Την αυγή της τρίτης χιλιετίας μια σειρά από νέες τεχνολογίες -Τεχνητή Νοημοσύνη, Βιοπληροφορική, Γενετική Μηχανική, Νευροτεχνολογία- στοχεύουν προγραμματικά όχι τόσο σε επιμέρους «βελτιωτικές» επεμβάσεις, αλλά και στο συνολικό ανασχεδιασμό της ανθρώπινης φύσης. Ωστόσο η υλοποίηση στην πράξη της πολυπόθητης «μετα-ανθρώπινης κατάστασης» προϋποθέτει αφενός την απανθρωποίηση της πολιτικής συνολικά και αφετέρου την αποβιολογικοποίηση της ανθρώπινης κατάστασης.

Αυτή η διττή και φαινομενικά παράδοξη μετανεωτερική επιταγή «λύνεται» αν αναλογιστούμε τον αξιοθρήνητα παθητικό και στρεβλό τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονες κοινωνίες οικειοποιούνται την εκρηκτική ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης, αλλά και το πώς διαχειριζόμαστε τις ιδιαίτερα ανατρεπτικές εφαρμογές της νέας τεχνολογίας.

Από τον Frankenstein στον… Frankissstein

Ποτέ άλλοτε στην ανθρώπινη ιστορία δεν φαίνεται τόσο ρεαλιστική η προοπτική υλοποίησης του προαιώνιου ονείρου της επίτευξης της αθανασίας μέσω της τεχνολογικής υπέρβασης των βιολογικών μας ορίων. Διόλου περίεργο λοιπόν που με το «Frankissstein» η Τζάνετ Γουίντερσον θέλησε να αναδείξει τις συλλογικές ηθικοπολιτικές αλλά και τις ατομικές ψυχολογικές συνέπειες της κυρίαρχης βιοπολιτικής επιταγής στην εποχής μας: το να καταφεύγουμε δηλαδή στις εντυπωσιακές κατακτήσεις της τεχνοεπιστήμης όχι τόσο για να διατηρήσουμε ή να βελτιώσουμε, αλλά για να υπερβούμε την... «ανθρώπινη κατάσταση».

Τι θα συμβεί όταν ο άνθρωπος δεν θα είναι πλέον το πιο νοήμον ον στον πλανήτη και τι σχέση θα έχουμε με τα υπερνοήμονα τεχνητά όντα που θα δημιουργήσουμε στο μέλλον; Αυτά τα βασανιστικά ερωτήματα επιχειρεί να διερευνήσει το τελευταίο μυθιστόρημα της Τζάνετ Γουίντερσον, στο οποίο υιοθετεί μια απρόσμενη οπτική γωνία για να προβάλει τα τυπικά θέματα-προβλήματα όλων των έργων της: τη σημασία της έμφυλης ταυτότητας, της γλώσσας, των ορίων της ελευθερίας βούλησης στη χειραγώγηση της κοινωνικής ζωής και της φύσης ανθρώπων.

Πράγματι σε αυτό το γοητευτικό βιβλίο είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικές οι προσεγγίσεις της συγγραφέως για μια σειρά από καινοφανή προβλήματα, όπως π.χ. αν η διεμφυλικότητα είναι έμφυτη ή επίκτητη και πόσο ψυχοφυσικά επωφελής ή ηθικά αποδεκτή είναι η δυνατότητα των ενήλικων ίντερσεξ (διαφυλικών ατόμων) να υποβάλλονται σε χειρουργικές επεμβάσεις επαναπροσδιορισμού φύλου.

Ετσι, όπως στα προηγούμενα πολυβραβευμένα έργα της, και σε αυτό το φαινομενικά φουτουριστικό -αλλά επίκαιρο όσο ποτέ!- μυθιστόρημα αποτυπώνονται τα προσωπικά ομοφυλοφιλικά-λεσβιακά βιώματα και οι σοβαροί κοινωνικοί προβληματισμοί της Βρετανίδας συγγραφέως, η οποία γεννήθηκε το 1959 στο Μάντσεστερ.

Αν αναζητάτε έναν πρόσκαιρο αλλά επιστημονικά έγκυρο απολογισμό τού πού ακριβώς βρίσκονται σήμερα οι έρευνες των βιοεπιστημών σχετικά με τις μικροδομές και τις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος, αλλά και ποιες ιατρικές-θεραπευτικές τεχνικές θα προκύψουν στο άμεσο μέλλον από τις πιο πρόσφατες και ιδιαίτερα εντυπωσιακές κατακτήσεις, τότε το «Αθέατο σώμα» του Ντάνιελ Ντέιβις, που κυκλοφόρησε πρόσφατα άψογα μεταφρασμένο και επιμελημένο από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, είναι ένας ρεαλιστικός και αξιόπιστος οδηγός για τις αδιανόητες μέχρι χθες εφαρμογές της μεγάλης βιοεπιστημονικής επανάστασης που συντελείται στις μέρες μας.

Γραμμένο από έναν διάσημο ανοσολόγο και βραβευμένο συγγραφέα επιστημονικών βιβλίων, «Το αθέατο σώμα» καταφέρνει να παρουσιάσει με τρόπο γοητευτικό και εύληπτο το πώς οι πρόσφατες γνωστικές και επεμβατικές δυνατότητες έγιναν εφικτές χάρη στην ανάδυση των νέων ιδιοφυών τεχνολογιών. Το βιβλίο εστιάζει σε έξι σημαντικές ανακαλύψεις στον τομέα έρευνας της ανθρώπινης βιολογίας, οι οποίες αφορούν έξι ευρύτερα αλλά αποφασιστικά ερευνητικά αντικείμενα: την οργάνωση και τη λειτουργία του μεμονωμένου κυττάρου, το έμβρυο, τα όργανα και τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος, τον εγκέφαλο, το μικροβίωμα και το γονιδίωμα.

Πρόκειται για ένα καλογραμμένο βιβλίο τόσο για την ήδη συντελούμενη γνωστική και τεχνολογική επανάσταση όσο και για τις επικείμενες βιοϊατρικές καινοτομίες που από κοινού διαφωτίζουν την ασύλληπτη πολυπλοκότητα και τις απρόσμενες ιαματικές δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος. Η επίγνωση αυτών των πρωτοφανών δυνατοτήτων προσφέρει πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία την ικανότητα να αντιμετωπίζουμε κάποια πολύ καυτά θέματα που αφορούν την υγεία, την ανάπτυξη κατά την παιδική ηλικία, τις φυσιολογικές γνωσιακές και σωματικές ικανότητές μας.

Νέες επιστημονικές κατακτήσεις και πρωτοφανείς βιοϊατρικές πρακτικές θα μας επιτρέψουν στο άμεσο μέλλον, όχι απλώς να κατανοούμε καλύτερα, αλλά και να επεμβαίνουμε και να επηρεάζουμε κατά βούληση σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής μας. Επιστημονικές εξελίξεις που, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, θα αλλάξουν ριζικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και οι οποίες θα μας επιβάλλουν να έρθουμε αντιμέτωποι με επιλογές μέχρι πρότινος αδιανόητες, τις ατομικές και συλλογικές συνέπειες των οποίων ακόμη δεν τις κατανοούμε επαρκώς.

Τέλος, δύο λόγια για τον συγγραφέα. ο Daniel M. Davis είναι καθηγητής Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και διευθυντής Ερευνών του Συνεργατικού Κέντρου Ερευνας της Φλεγμονής (MCCIR) στο ίδιο πανεπιστήμιο. Διδάκτορας φυσικής από το Πανεπιστήμιο του Strathclyde στη Γλασκόβη, ασχολήθηκε για πρώτη φορά με το ανθρώπινο ανοσιακό σύστημα ως μεταδιδακτορικός υπότροφος στο Πανεπιστήμιο Harvard. Μέλος της βρετανικής Ακαδημίας Ιατρικών Επιστημών από το 2011, έχει δημοσιεύσει πάνω από 130 πρωτότυπες ερευνητικές εργασίες, μεταξύ των οποίων και άρθρα στα περιοδικά Nature, Science και Scientific American. Από τις εκδ. ΠΕΚ έχει μεταφραστεί και το προηγούμενο πολύ αξιόλογο βιβλίο του «Η κομψή θεραπεία: Δαμάζοντας τις φυσικές άμυνες του ανθρώπινου οργανισμού».

Για τον κορυφαίο εν ζωή Ιταλό πολιτικό φιλόσοφο και διεθνώς αναγνωρισμένο για την πρωτοτυπία και τη ριζοσπαστικότητα της σκέψής του αναλυτή της νεωτερικής και μετανεωτερικής πνευματικής παράδοσης, «η αποφασιστική πολιτική σύγκρουση, η οποία διέπει κάθε άλλη σύγκρουση είναι, στον πολιτισμό μας, εκείνη μεταξύ της ζωότητας και της ανθρωπινότητας», όπως γράφει στο «Το ανοιχτό», ένα πολύ πυκνό σε φιλοσοφικές έννοιες και νέες πολιτικές προσεγγίσεις δοκίμιο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κυαναυγή πολύ καλά μεταφρασμένο και επιμελημένο από τον Παναγιώτη Τσιαμούρα, έμπειρο μεταφραστή και σχολιαστή του Ιταλού στοχαστή.

Σε αυτό το μικρό κείμενο ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν προσπαθεί να αναδείξει την επιτακτική, κυριολεκτικά ζωτική σημασία που έχει σήμερα η γνωσιολογική αμφισβήτηση και η πολιτική αναθεώρηση των παγιωμένων -τόσο πολιτισμικά όσο και κοινωνικά- διακρίσεων μεταξύ του μη ανθρώπινου και του ζωικού από το ανθρώπινο. Διακρίσεις που υποτίθεται ότι επιβάλλονται από τη ριζικά διαφορετική υπόσταση και τη μοναδική φυσική κατάσταση του ανθρώπινου είδους.

Εντούτοις σε αυτό το απαιτητικό αλλά ιδιαιτέρως διαφωτιστικό κείμενο ο Αγκάμπεν επιμένει για τη σημασία που έχει «να εργαστούμε πάνω σε αυτές τις διαιρέσεις, να αναρωτηθούμε με ποιον τρόπο -στον άνθρωπο- ο άνθρωπος χωρίστηκε από τον μη άνθρωπο και το ζωικό από το ανθρώπινο, είναι ζήτημα περισσότερο επιτακτικό και επείγον από το να τοποθετηθούμε σχετικά με τα μεγάλα ζητήματα, τις λεγόμενες ανθρώπινες αξίες και ό,τι αποκαλούμε ανθρώπινα δικαιώματα».

Μια ριζικά διαφορετική προσέγγιση της ζωής -ανθρώπινης και μη- που διαφωτίζει τη θεμελιώδη έννοια της «γυμνής ζωής», την οποία ο Αγκάμπεν είχε παρουσιάσει αναλυτικά στο προηγούμενο βιβλίο του «Homo sacer». Για τον Αγκάμπεν η μεταφυσική έννοια της «γυμνής ζωής» σε συνδυασμό με τη νομική έννοια και την πολιτική πρακτική της «κατάστασης εξαίρεσης» αποτελούν τα δύο βασικά στοιχεία του τρόπου με τον οποίο συγκροτείται και αναπαράγεται η κυρίαρχη βιοπολιτική εξουσία.

Στο πολύ ενδιαφέρον φιλοσοφικό δοκίμιο «Το ανοιχτό», ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν ανοίγει διάλογο όχι μόνο με τη μεταφυσική του Martin Heidegger, αλλά και με την ποίηση του Ράινερ Μαρία Ρίλκε και συγκεκριμένα με την όγδοη ελεγεία που επίσης μεταφράσθηκε στα ελληνικά για τις ανάγκες του κειμένου. Τέλος, πολύ διαφωτιστικά είναι τα δύο εκτενή επίμετρα που έγραψε ο μεταφραστής του κειμένου, Παναγιώτης Τσιαμούρας, ως συνοδευτικά κείμενα που συμβάλλουν στην κατανόηση των πρωτότυπων ιδεών του Αγκάμπεν.