Μαθητές και γονείς στη δίνη των πανελλαδικών εξετάσεων

Το γεγονός ότι οι εξετάσεις στο τέλος κάθε χρονιάς προκαλούν μεγάλο άγχος στους μαθητές δεν αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία. Ελληνική πρωτοτυπία αποτελεί, ωστόσο, το ότι η κάθε γνωστική αξιολόγηση των παιδιών βιώνεται ως σοβαρή απειλή τόσο για τα ίδια όσο και από τους γονείς τους. Τα αίτια αυτής της τυπικά ελληνικής οικογενειακής «εκπαιδευτικής παραφροσύνης» είναι πολλά και σχετίζονται, αφ’ ενός, με τα πολυετή τραυματικά σχολικά βιώματα των γονιών των μαθητών και, αφ’ ετέρου, με τη δικαιολογημένη δυσπιστία και, εν πολλοίς, με τη γενικευμένη απαξίωση των μαθητών απέναντι στους εκπαιδευτικούς θεσμούς.

Και το αποτέλεσμα αυτής της διττής απαξίωσης είναι συνήθως εκπαιδευτικά καταστροφικό αφού, ως γνωστόν, το υπερβολικό άγχος ή ο πανικός κατά την περίοδο των εξετάσεων μειώνουν δραματικά τις γνωστικές-μαθησιακές ικανότητες και τις εξεταστικές επιδόσεις των περισσότερων μαθητών. Εφίδρωση και «σπασμένα νεύρα» χωρίς εμφανή αιτία, διαρκές σφίξιμο στο στομάχι και αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής, ταραχή και αϋπνία είναι μερικά από τα τυπικά συμπτώματα του προεξεταστικού άγχους και της αγωνίας που κάθε μαθητής ή μαθήτρια βιώνουν την περίοδο των εξετάσεων.

«Δεν θυμάμαι τίποτα, νιώθω απαίσια, δεν είμαι καθόλου σίγουρος ή σίγουρη ότι θα τα πάω καλά στις αυριανές εξετάσεις», ακούμε συχνά να δηλώνουν οι περισσότεροι μαθητές κατά την περίοδο των εξετάσεων. Και πράγματι, δεν είναι λίγοι οι μαθητές που αδυνατούν να αντιμετωπίσουν την ανείπωτη ψυχολογική βία των πανελλαδικών εξετάσεων.

Τι ακριβώς τους συμβαίνει και γιατί πολλοί μαθητές, παρά τις πολυετείς τους προσπάθειες, δεν καταφέρνουν να διαχειριστούν την αγωνία τους; Αραγε, υπάρχουν κάποια αντικειμενικά όρια στη συσσώρευση εξεταστικής βίας που ένα άτομο νεαρής ηλικίας μπορεί να υποστεί; Μήπως η συσσώρευση τέτοιων ψυχοφθόρων δοκιμασιών, τυπική του εκπαιδευτικού μας συστήματος, οδηγεί πολλά ιδιαίτερα προικισμένα άτομα στην αποστροφή ή και στην πλήρη απόρριψη κάθε εξεταστικής δοκιμασίας;

Πέρα από την επιτακτική ανάγκη ριζικής αναθεώρησης και εκσυγχρονισμού του παλαιολιθικού εξεταστικού μας συστήματος, υπάρχουν άραγε κάποιες άμεσα εφαρμόσιμες «πρακτικές» για τη διαχείριση από τους μαθητές των πολύ σοβαρών ψυχοσωματικών προβλημάτων που τους δημιουργούν οι πολυετείς εξεταστικές δοκιμασίες;

Οι αγχολυτικές συνταγές στη μάταιη βαθμοθηρία

Η απάντηση σε τέτοια ερωτήματα δεν είναι καθόλου προφανής, δεδομένης της ποικιλίας αντιδράσεων που παρατηρούνται. Πράγματι, από τις σχετικές ψυχολογικές έρευνες προκύπτει ότι το προεξεταστικό άγχος των μαθητών και των φοιτητών εκδηλώνεται συνήθως με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους: 1) με μεγάλη υπερένταση, 2) με έντονη ανησυχία, 3) με πιο ήρεμες και ψυχρές «ορθολογικές» αντιδράσεις, και 4) με πιο ακραίες αντιδράσεις αγωνίας ή πανικού. Βέβαια, τα όρια μεταξύ αυτών των διαφορετικών αντιδράσεων δεν είναι καθόλου σαφή και αμετάβλητα και επηρεάζονται αποφασιστικά από διάφορους υποκειμενικούς και αντικειμενικούς παράγοντες.

Για παράδειγμα, οι συγκυριακές κοινωνικές και οικογενειακές εντάσεις μπορεί να οδηγήσουν αρκετούς υποψήφιους ή υποψήφιες σε μια κατάσταση δυσδιαχείριστης ανησυχίας, ώστε να τους είναι αδύνατο να προετοιμαστούν ήρεμα και αποδοτικά, με αποτέλεσμα να παραλύουν απέναντι σε κάθε εξεταστική δοκιμασία.

Και μολονότι κάποια ελεγχόμενη υπερένταση, ανησυχία ή και περιορισμένο άγχος φαίνεται πως είναι αναγκαία για την ενεργοποίηση των διανοητικών ικανοτήτων και την κινητοποίηση μαθησιακών διεργασιών των υποψηφίων, η υπερβολική αγωνία και ο πανικός λειτουργούν μάλλον κατασταλτικά και πολύ συχνά οδηγούν σε πλήρη αποτυχία. Υπάρχει, άραγε, κάποια βέλτιστη «συνταγή επιτυχίας» -μια πολυπόθητη χρυσή τομή μεταξύ δημιουργικού άγχους και κατασταλτικού πανικού- που να εγγυάται τη μέγιστη απόδοση στις εξετάσεις με το ελάχιστο ψυχικό κόστος των υποψηφίων;

«Ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξει και να ξεπεράσει κανείς το υπερβολικό άγχος των εξετάσεων είναι να αισθάνεται καλά προετοιμασμένος», σε αυτό το κοινότοπο συμπέρασμα συγκλίνουν όλες οι σχετικές έρευνες, μία από τις σπάνιες περιπτώσεις ομοφωνίας μεταξύ των ψυχολόγων. Δυστυχώς, όπως ισχύει για όλες τις «μαγικές» συνταγές επιτυχίας, η υλοποίησή τους δεν καθόλου προφανής ή επιτεύξιμη.

Τι μπορεί να κάνει κανείς όταν, παρά την πολυετή προετοιμασία, το άγχος και ο παραλυτικός πανικός των εξετάσεων επιμένουν; Κάποιοι εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι προτείνουν, εκτός από καλό ύπνο και διατροφή, αναπνευστικές ασκήσεις χαλάρωσης των υποψηφίων. Για αυτούς τους ειδικούς, η καλή προετοιμασία για τις σχολικές εξετάσεις είναι ανάλογη της προετοιμασίας ενός αθλητή. Και δεδομένου ότι μεγάλο μέρος της αγωνίας ή του πανικού οφείλεται στο άγνωστο, καλό θα ήταν οι αγχώδεις υποψήφιοι και υποψήφιες να έχουν μια σαφή εικόνα σχετικά με το πώς ακριβώς γίνονται οι εξετάσεις και τι περίπου ερωτήσεις θα αντιμετωπίσουν.

Πάντως, το διάβασμα για το κάθε μάθημα θα πρέπει οπωσδήποτε να ολοκληρωθεί από τα μέσα της προηγούμενης ημέρας, ώστε να έχουν λίγο χρόνο για να χαλαρώσουν και να ξεκουραστούν για να διαχειριστούν τα εξαιρετικά μολυσματικά συναισθήματα του άγχους και ενδεχομένως του πανικού των εξετάσεων.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σταθούμε στον κρίσιμο ρόλο των γονιών, των πιο στενών φίλων, αλλά και του ή της συντρόφου, κατά την περίοδο των εξετάσεων. Τα αγαπημένα μας πρόσωπα μπορεί να παίξουν αποφασιστικό ρόλο: να μας επηρεάσουν είτε θετικά (όταν μπορούν να ελέγχουν τους φόβους και τις αγωνίες τους) είτε αρνητικά (εκδηλώνοντας ανεύθυνα τον εκνευρισμό και το άγχος τους).

Η ιστορικά και κοινωνικά απαξιωμένη βαθμοθηρία

Περιττό βέβαια να τονίσουμε ότι όλα αυτά τα «τεχνάσματα» είναι αναποτελεσματικά και δεν έχουν κανένα νόημα αν ο ίδιος ο μαθητής δεν είναι πεισμένος για τη σκοπιμότητα και τις προοπτικές όλης αυτής της μαθησιακής προσπάθειας. Και σε αυτό ακριβώς το σημείο αποτυγχάνει το εντελώς ξεπερασμένο -τόσο κοινωνικά όσο και παιδαγωγικά- εκπαιδευτικό σύστημα αξιολόγησης των ικανοτήτων των υποψηφίων στον τόπο μας!

Πράγματι, οι Ελληνες μαθητές υποβάλλονται σε ένα εντελώς ανορθολογικό και αναξιοκρατικό σύστημα αξιολόγησης των γνώσεων και των ικανοτήτων τους, το οποίο ενώ αδιαφορεί επιδεικτικά για τις χρόνιες δυσλειτουργίες και ταμεγάλα κενά στη μέση εκπαίδευση και παραβλέπει την απουσία κάθε στοιχειώδους επαγγελματικού προσανατολισμού στα σχολεία μας, επιβάλλει στους εφήβους να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το κυνήγι των βαθμών που απαιτούνται για την εισαγωγή τους στα ΑΕΙ.

Μια όχι απλώς αντιπαιδαγωγική αλλά και μάταιη κοινωνικοοικονομικά βαθμοθηρία, δεδομένου ότι στον τομέα της επαγγελματικής απασχόλησης των πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (25-64 ετών) και των νέων αποφοίτων (ηλικίας 25 έως 34 ετών), η Ελλάδα είναι και θα παραμείνει στις τελευταίες θέσεις των χωρών του ΟΟΣΑ.

Πάντως, από φέτος η ελάχιστη βάση εισαγωγής (ΕΒΕ) διαφοροποιείται από την (πραγματική) βάση εισαγωγής που ορίζουν οι επιμέρους πανεπιστημιακές σχολές με βάση τη ζήτηση των υποψηφίων για κάθε σχολή. Η ΕΒΕ λειτουργεί, λοιπόν, ως ένας νέος «κόφτης» που θα επηρεάσει κυρίως τις χαμηλόβαθμες σχολές, καθώς και τις σχολές που απαιτούν και ειδικό μάθημα. Επομένως, η πραγματική βάση κάθε σχολής δεν πρέπει να συγχέεται με τη νέα ελάχιστη βάση εισαγωγής, αφού η πρώτη βάση καθορίζεται κυρίως από τη ζήτηση των υποψηφίων και όχι από τις επιδόσεις τους.