Αυξήθηκαν οι διατροφικές διαταραχές παιδιών και εφήβων

Στα δυο προηγούμενα άρθρα, εξετάσαμε τις εκδηλώσεις και τα αίτια των Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής (ΔΠΤ), όπως η βουλιμία και η ανορεξία, δυο πολύ γνωστές διατροφικές διαταραχές που επιδεινώθηκαν τα τελευταία δυο χρόνια της πανδημικής κρίσης. Δυστυχώς, στα ήδη πολυάριθμα άτομα που υποφέρουν από ΔΠΤ περιλαμβάνεται και πλήθος εφήβων και παιδιών.

Το γεγονός ότι, λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, επιδεινώθηκαν και, από ό,τι φαίνεται, αυξήθηκαν εντυπωσιακά οι διατροφικές διαταραχές στις πιο τρυφερές ηλικίες, δημιουργεί ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα, που χρήζει άμεσης και συστηματικής αντιμετώπισης από την πολιτεία, επειδή στις νεότερες ηλικίες διαμορφώνονται οι εγκεφαλικές και οι βιοψυχολογικές δομές που, σε μεγάλο βαθμό, θα καθορίσουν τις μελλοντικές διατροφικές συμπεριφορές ή τις διαταραχές που θα εκδηλώσουν τα σημερινά παιδιά και οι έφηβοι (βλ. «Μηχανές του Νου» 14-5-22).

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η πρόεδρος του «ΕΠΙΣΤΡΕΦΩ» θα μας παρουσιάσει ό,τι γνωρίζουμε για τις ΔΠΤ στις νεότερες γενιές στον κόσμο και όσα εξακολουθούμε να αγνοούμε για την παρουσία αυτών των διαταραχών στην Ελλάδα.

1. Πώς καταγράφονται μέχρι σήμερα τα προβλήματα των ατόμων με ΔΠΤ στην Ελλάδα και διαθέτουμε σαφή επιδημιολογικά δεδομένα για την αύξηση του αριθμού τους κατά την πρώτη διετία της νόσου COVID-19;

Δυστυχώς, στη χώρα μας δεν υπάρχουν εξειδικευμένα στοιχεία για τον προσδιορισμό του μεγέθους των Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής (ΔΠΤ). Οι όποιες προσεγγίσεις καταγράφονται από τις υπηρεσίες που παρέχουν οι δημόσιες δομές ψυχικής υγείας (Αιγινήτειο, Αττικό, Σισμανόγλειο, 18ΑΝΩ, Νοσοκομεία Παίδων), που περιθάλπουν νοσοκομειακά και εξωνοσοκομειακά πάσχοντες από ΔΠΤ, που κατά προσέγγιση είναι περίπου 600-700 περιστατικά τον χρόνο. Το νούμερο αυτό είναι ενδεικτικό, αφού δεν υπάρχουν εκτός Αττικής εξειδικευμένες δομές θεραπείας για τις ΔΠΤ και η αντιμετώπισή τους γίνεται από γενικές ψυχιατρικές και ψυχοθεραπευτικές δομές ή από ιδιώτες ψυχοθεραπευτές. Επίσης, συχνά δεν καταγράφονται οι ΔΠΤ, λόγω συνοσηρότητας ή και λόγω έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού.

Εκτιμάται, πάντως, ότι ως ποσοστό είναι αντίστοιχο με το ποσοστό των εξαρτημένων από ουσίες και ως προς τη θνητότητά τους είναι ανάλογη αυτής των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Σύμφωνα με παλιότερη μελέτη της Ακαδημίας για τις Διαταραχές της Διατροφής, είναι γενικά αποδεκτό ότι τα κρούσματα διαταραχών της διατροφής έχουν αυξηθεί τα τελευταία 30-40 χρόνια. Περίπου 0,5% έως 1% του συνόλου των εφήβων και ενήλικων γυναικών εμφανίζουν τα κριτήρια διάγνωσης της ψυχογενούς ανορεξίας, ενώ περίπου 1% έως 2% είναι το αντίστοιχο ποσοστό για την ψυχογενή βουλιμία. Ωστόσο, σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, περίπου το 10% των έφηβων και νέων γυναικών έχει εμφανίσει συμπτώματα ΔΠΤ.

Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις της νέας πανδημίας στις ΔΠΤ, με βάση μελέτες που έγιναν από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων, γενικότερα καταγράφηκε σημαντική αύξηση σε τέσσερις κατηγορίες ψυχικών παθήσεων: 1) περιστατικά αυτοκτονικών ιδεασμών – κατάθλιψη 2) απόπειρες αυτοκτονίας 3) αγχώδεις διαταραχές και 4) ΔΠΤ.

Από πρόσφατη συγκριτική μελέτη σχετικά με την εκτίμηση των επιπτώσεων της διάδοσης της νόσου COVID-19 προκύπτει ότι, το 2003, το ποσοστό των ατόμων με ΔΠΤ ήταν 3,5% και, το 2018, ήταν 7,8% στον γενικό πληθυσμό, ενώ, περιλαμβανομένων και των μη τυπικών μορφών, το ποσοστό μπορεί να φθάσει το 18%. Σε έρευνα που έγινε σε 5,2 εκατομμύρια άτομα ηλικίας έως 30 χρόνων (το 93% από τις ΗΠΑ), μεταξύ Ιανουαρίου 2020 – Ιανουαρίου 2021, η αύξηση ξεπέρασε το 18%, ενώ για τις ηλικίες 15 έως 19 χρόνων το 15%.

Τα αυξημένα ποσοστά των  ΔΠΤ που καταγράφηκαν τα δύο χρόνια της πανδημίας: 

14-47% ήταν η αύξηση της υπερφαγίας,

44-65%  ήταν οι περιορισμοί στη λήψη τροφής,

29-80%  ήταν η δυσφορία με την εικόνα του σώματος

Από μια άλλη μελέτη της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων που έγινε από διευθυντές 266 πανεπιστημιακών ψυχιατρικών δομών με συμμετοχή 72 ειδικών από 22 χώρες (περιλαμβανομένης και της Ελλάδας) καταγράφηκαν: 

Πρώτον, σημαντικά αυξημένα ποσοστά ΔΠΤ ως επίπτωση της πανδημίας. Δεύτερον, επιδείνωση των συμπτωμάτων σε ποσοστό από 8% έως 78%, με σημαντικότερα την αύξηση της υπερφαγίας σε ποσοστό 14% έως 47%, περιορισμό της κατανάλωσης τροφής σε ποσοστό 44% έως 65%, δυσφορία με την εικόνα του σώματος σε ποσοστό 29% έως 80% και επιβάρυνση της ψυχολογικής κατάστασης (κατάθλιψη, άγχος) σε ποσοστό 37% έως 80%. Τρίτον, αυξημένη ζήτηση εξειδικευμένων υπηρεσιών: το 50% για νοσηλεία, το 13% για τα επείγοντα περιστατικά (στοιχεία Μ. Βρετανίας) και αυξημένη ζήτηση θεραπευτικών συνεδριών (στοιχεία Μ. Βρετανίας και Ισραήλ). Από πανεπιστημιακούς στη χώρα μας εκτιμάται ότι κατά 15% αυξήθηκαν στην Ελλάδα οι πάσχοντες από ΔΠΤ από το 2019 στο 2020, ενώ οι υποτροπιασμοί στους εφήβους ήταν πάνω από 50%, με σημαντική επιδείνωση των καταγραμμένων συμπτωμάτων.

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα από την ιατρική κοινότητα, διατυπώνεται η ανάγκη για μια νέα στρατηγική καταπολέμησης του «στίγματος» όσο και για εντατικοποίηση των προσπαθειών για την ενημέρωση - ευαισθητοποίηση της κοινότητας.

Ευαισθητοποίηση που στοχεύει στην έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων για την αντιμετώπισή τους σε επίπεδο πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, η οποία χρειάζεται επειγόντως ενίσχυση. Μείωση του χρόνου πρόσβασης των πασχόντων σε εξειδικευμένη θεραπεία και ενίσχυση της ενδονοσοκομειακής φροντίδας σε συνδυασμό με την κατ’ οίκον θεραπεία.

Και, τέλος, πίεση προς το υπουργείο Υγείας για τη διασφάλιση πόρων και τη δημιουργία σε πανελλαδική κλίμακα νέων δομών εξειδικευμένων υπηρεσιών για ΔΠΤ.

2. Πώς αντιμετωπίζουν, λοιπόν, η οικογένεια και το εθνικό σύστημα υγείας τα παιδιά και τους εφήβους με σοβαρές διατροφικές διαταραχές;

Στον σύλλογό μας, που βασίζεται στη λειτουργία των ομάδων γονέων, έρχονται πολλά μηνύματα ότι η Διαταραχή δίνει τα πρώτα της δείγματα από νωρίς και κορυφώνεται στην εφηβεία και λίγο μετά. Επιχειρώντας να κάνουμε μια αδρή περιγραφή της συμπεριφοράς των παιδιών, θα λέγαμε ότι αυτή κυμαίνεται ως εξής:

Συναισθήματα και εκδηλώσεις ευμετάβλητα από τη θλίψη στην επιθετικότητα, από την ενοχοποίηση στην απολυτότητα, από την τελειοθηρία στις σχολικές υποχρεώσεις ώς την πλήρη αδιαφορία. Επιμονή και εμμονή σε αθλητική και καλλιτεχνική δραστηριότητα.

Εμμονικές συμπεριφορές στη διατροφή (είδος και χρονική διάρκεια) από την ελάχιστη κατανάλωση ώς τη βουλιμική υπερφαγία. Εντονη μετάθεση ευθυνών με αντίστοιχα «κατηγορώ» στους γονείς σε συνδυασμό με παρεμβατικές συμπεριφορές.

Κατανάλωση καθαρτικών ή πρόκληση εμετών που γίνονται κρυφά από την οικογένεια με έντονα ενοχικά συναισθήματα.

Δυστυχώς, στην πλειοψηφία τους, οι οικογένειες αργούν να αντιληφθούν τη διαταραχή και την έκταση του προβλήματος, με αποτέλεσμα αυτό να εδραιώνεται και να δυσκολεύονται στη διαχείρισή του. Η ίδια η οικογένεια διακατέχεται από συναισθήματα θλίψης, θυμού, απόγνωσης, ανησυχίας και απόρριψης. Το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον δεν έχει τη δυνατότητα ούτε και τη γνώση για να αντιμετωπίσει, να προλάβει και να διαχειριστεί μια τόσο σοβαρή διαταραχή, ενώ και το εθνικό σύστημα υγείας έχει πολλές αδυναμίες και υπολειτουργεί για να μπορεί να παρέχει εγκαίρως την αναγκαία βοήθεια και τη στήριξη που απαιτούνται για τη θεραπευτική αντιμετώπιση αυτών των παιδιών.

3. Πώς ο σύλλογος «Επιστρέφω» επιχειρεί να ενημερώσει την κοινωνία και την πολιτεία για τη σοβαρότητα και τη μαζικότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, ειδικά στην Ελλάδα, όσοι και όσες υποφέρουν από ΔΠΤ και τι πρέπει να γίνει άμεσα για την αντιμετώπισή τους;

Το «Επιστρέφω» είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο, ιδρύθηκε το 2015, με πρωτοβουλία του Αιγινήτειου και τη συνδρομή ομάδας γονέων. Στην 6χρόνη πορεία του, το «Επιστρέφω» έχει να επιδείξει ένα αξιόλογο έργο, που επικεντρώθηκε στη στήριξη των γονέων και φίλων των πασχόντων από ΔΠΤ, με τη διοργάνωση ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων από εθελοντές ειδικευμένους ψυχοθεραπευτές, στην προσπάθεια ενημέρωσης και προβολής στην κοινωνία των ΔΠΤ, μέσα από παραστάσεις καμπάνιες, συνεντεύξεις κ.λπ.

Προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη, ο σύλλογος οργάνωσε, τον Μάρτιο 2020, μια πετυχημένη ημερίδα με μεγάλη συμμετοχή 120 ειδικών, εκπροσώπων φορέων και ευαισθητοποιημένων πολιτών.

Τα βασικά συμπεράσματα της ημερίδας, όπως καταγράφηκαν από τις προτάσεις των ειδικών, διαμόρφωσαν ένα πλήρες πλαίσιο προτάσεων που συνοψίσθηκαν στα παρακάτω επείγοντα αιτήματα που απευθύνθηκαν στα αρμόδια υπουργεία:

Αιτήματα προς το υπουργείο Υγείας:

▻ Ανάγκη οι ΔΠΤ να συμπεριληφθούν στον Νόμο 4675/2020, που αφορά την «Πρόληψη, Προστασία και Προαγωγή της Υγείας - Ανάπτυξη των Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας», προκειμένου να υπάρξει νομική αναγνώρισή τους.

▻ Προώθηση της πρωτοβάθμιας εξωνοσοκομειακής αντιμετώπισης των ΔΠΤ, που θα μπορεί να αντιμετωπίσει το κύριο όγκο των πασχόντων.

▻ Δημιουργία δομών νοσοκομειακής και εξωνοσοκομειακής θεραπείας σε όλη τη χώρα και αρχικά σε όλες τις πόλεις που διαθέτουν πανεπιστημιακά νοσοκομεία.

▻ Αμεση λειτουργία της νοσοκομειακής περίθαλψης του Σισμανόγλειου.

▻ Στελέχωση με εξειδικευμένο προσωπικό και στήριξη της υλικοτεχνικής υποδομής όλων των Δημόσιων Φορέων Ψυχικής Υγείας, δηλαδή του Αιγινήτειου, Αττικού, Σισμανόγλειου, 18ΑΝΩ.

▻ Αύξηση της χρηματοδότησης στους τομείς της έρευνας, πρόληψης και θεραπείας των ΔΠΤ. Επίσης, σε συνεργασία με τους δημόσιους φορείς ψυχικής υγείας, διαμόρφωση κατάλληλου ερωτηματολογίου για την ποιοτική προσέγγιση και την ποσοτική αποτίμηση του προβλήματος των ΔΠΤ στην Ελλάδα, με στόχο την κατάρτιση ενός Εθνικού Σχεδίου για τις ΔΠΤ.

Αιτήματα προς το υπουργείο Παιδείας:

▻ Χρηματοδότηση ενημερωτικών και επιμορφωτικών προγραμμάτων στον τομέα της πρόληψης.

▻ Προώθηση ενημερωτικών σεμιναρίων σε εκπαιδευτικούς και γονείς με εμπλοκή των αντίστοιχων ΑΕΙ, φορέων δημόσιας ψυχικής υγείας, της ΟΛΜΕ, της ΔΟΕ και της ΑΣΓΜΕ μέσω ενημερωτικών ομιλιών σε δήμους.

▻ Χρηματοδότηση των ΑΕΙ για την εκπαίδευση εξειδικευμένου προσωπικού για την πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία των ΔΠΤ και τη δημιουργία δωρεάν μεταπτυχιακών σπουδών για τις ΔΠΤ.

▻ Τέλος, από τα δυο αρμόδια υπουργεία ζητήσαμε να προωθήσουν ελεγκτικά μέτρα για τις διαφημίσεις που αφορούν τα γυναικεία πρότυπα αλλά και τα διατροφικά ήθη που προβάλλονται από τα ΜΜΕ, ανάλογα με αυτά κατά της προβολής του καπνίσματος και της κατάχρησης αλκοόλ.

Δεδομένης της έκτακτης κατάστασης που αντιμετώπιζε το υπουργείο Υγείας λόγω κορονοϊού και ιεραρχώντας τα πιο επείγοντα θέματα, ζητήσαμε την άμεση στελέχωση του Σισμανόγλειου με νοσηλευτικό προσωπικό (πέντε νοσοκόμους) προκείμενου να ανοίξουν έξι κρεβάτια για ΔΠΤ, αφού σε όλη τη χώρα υπάρχουν μόνο έξι κρεβάτια στα νοσοκομεία Αττικό και Αιγινήτειο και το τελευταίο αντιμετωπίζει άμεσα πρόβλημα λειτουργίας της υπάρχουσας μονάδας, λόγω συνταξιοδότησης προσωπικού.