Ημέρα Δαρβίνου 2024: η διεθνής γιορτή της εξελικτικής επιστήμης

Ημέρα Δαρβίνου 2024: η διεθνής γιορτή της εξελικτικής επιστήμης

Του ΣΠΥΡΟΥ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗ

Τον Ιούλιο του 1858 στη Λινναία Εταιρεία στο Λονδίνο, έναν από τους πιο σημαντικούς παγκοσμίως συλλόγους φυσικής ιστορίας, θα παρουσιαστεί πρώτη φορά επίσημα η θεωρία της εξέλιξης των ζωντανών οργανισμών μέσω της φυσικής επιλογής. Μια ανακάλυψη που για τυπικούς λόγους αποδόθηκε από κοινού στον Κάρολο Ροβέρτο Δαρβίνο και τον Αλφρεντ Ουάλας (Α. Wallace). Αν και όλοι αναγνώριζαν από τότε ότι, στην πραγματικότητα, ο Δαρβίνος είχε ανακαλύψει και τεκμηριώσει αυτή την ιδέα πολύ νωρίτερα από τον Ουάλας.

Πράγματι, από τα σημειωματάρια και την αλληλογραφία του Δαρβίνου προκύπτει ότι ήδη από τον Σεπτέμβριο του 1838 είχε διατυπώσει σαφώς την ιδέα της «φυσικής επιλογής» ως του βασικού μηχανισμού της εξέλιξης, μια τόσο καινοφανή και ανατρεπτική ιδέα που ο Δαρβίνος χρειάστηκε δύο δεκαετίες για να πάρει τη γενναία απόφαση να την παρουσιάσει ολοκληρωμένα στο βιβλίο του «Η καταγωγή των ειδών».

Η πρώτη έκδοση αυτού του εκρηκτικού βιβλίου έγινε στο Λονδίνο την Πέμπτη 24 Νοεμβρίου 1859 και από την πρώτη ημέρα που κυκλοφόρησε πουλήθηκαν και τα 1.250 αντίτυπα του βιβλίου. Και όπως επισημαίνει ο Δαρβίνος στην «Αυτοβιογραφία» του, και τα επόμενα 3.000 αντίτυπα της δεύτερης έκδοσης εξαντλήθηκαν σχεδόν αμέσως. Γεγονός που μας αποκαλύπτει όχι μόνο το μεγάλο ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για το θέμα του βιβλίου, αλλά και την αναμονή αυτής της έκδοσης που είχε καλλιεργηθεί συστηματικά από ορισμένους πολιτιστικούς κύκλους της Βρετανίας, οι οποίοι, ήδη πριν από έναν χρόνο, γνώριζαν τις βασικές ιδέες της εξελικτικής θεωρίας από την παρουσίασή της στη Λινναία Εταιρεία.

Τα αμέσως επόμενα χρόνια το βιβλίο αυτό θα γνωρίσει πολλές επανεκδόσεις και θα μεταφραστεί ταχύτατα σε πολλές γλώσσες του κόσμου, ενώ παντού θα διαβαστεί ως το θεωρητικό μανιφέστο μιας ριζικής επιστημονικής-πολιτιστικής ανατροπής. Ομως, η ταχύτατη διάδοση των εξελικτικών ιδεών του Δαρβίνου, κατά τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, θα πρέπει μάλλον να κατανοηθεί ως ένα κοινωνικό φαινόμενο ή ως ιστορική-πολιτισμική αναγκαιότητα που ήρθε να καλύψει την κατάλληλη στιγμή ο δαρβινισμός.

Ωστόσο, πολλά ήταν τα ενοχλητικά ερωτήματα στα οποία η δαρβινική θεωρία δεν ήταν σε θέση, τότε, να απαντήσει. Για παράδειγμα, ο Δαρβίνος αγνοούσε παντελώς -όπως εξάλλου και όλοι οι βιολόγοι της εποχής του- με ποιον φυσικό μηχανισμό παράγονται οι γενετικές μεταλλαγές στους ζωντανούς οργανισμούς και πώς αυτές οι αλλαγές κληροδοτούνται στους απογόνους τους ώστε να δημιουργείται η αναγκαία ποικιλομορφία πάνω στην οποία δρα η φυσική επιλογή.

Επίσης, η θέση του Δαρβίνου περί μιας βαθμιαίας εξέλιξης, που πραγματοποιείται αποκλειστικά και μόνο με μικρά εξελικτικά βηματάκια, καθόλου δεν επιβεβαιωνόταν από τα ευρήματα της παλαιοντολογίας, στα οποία, αντίθετα, αποτυπώνεται μια ασυνεχής και φαινομενικά αλματώδης πορεία της εξέλιξης.

Ομως, αυτά τα εξηγητικά κενά και οι πρόσκαιρες ανεπάρκειες στην τεκμηρίωση της θεωρίας του Δαρβίνου δεν υποβαθμίζουν καθόλου, όπως υποστηρίζουν οι διάφοροι αντιεξελικτικοί σκοταδιστές, την επιστημονική αξία της δαρβινικής επανάστασης. Αλλωστε, μέχρι σήμερα, καμία φυσική επιστήμη δεν διαθέτει μια πλήρη (θεωρητικά) και επαρκώς τεκμηριωμένη (εμπειρικά) επιστημονική θεωρία ικανή να απαντά σε όλα τα σχετικά ερωτήματά μας. Γεγονός που μας υπενθυμίζει ότι, τελικά, όποιος ή όποια αναζητά πλήρεις ή οριστικές απαντήσεις, θα πρέπει μάλλον να τις αναζητήσει σε θεολογικές και υπερφυσικές «εξηγήσεις» και όχι στην επιστήμη.

Οι εκδηλώσεις της ΕλΕξΕ

Πάντως, το πιο εντυπωσιακό γνωστικά χαρακτηριστικό της δαρβινικής εξελικτικής επιστήμης είναι το εύρος των εφαρμογών της: από τη Γενετική και τη Μοριακή Βιολογία μέχρι την Εξελικτική Ιατρική και τη Μικροβιολογία, από την Παλαιοντολογία μέχρι την Εξελικτική Νευροεπιστήμη, την Ψυχολογία και την Ανθρωπολογία. Γεγονός που δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει, επειδή η εξελικτική θεωρία αποδείχτηκε ένα ισχυρότατο ερευνητικό εργαλείο, που μας επιτρέπει να κατανοούμε -πρώτη φορά επιστημονικά- όλα τα βιολογικά φαινόμενα: από την προέλευση της ζωής μέχρι την ανάδυση του ανθρώπινου είδους, αλλά και τις οικολογικές καταστροφές που επέφερε και επιφέρει πλανητικά η κυριαρχία του είδους μας.

Ετσι κάθε χρόνο, στις 12 Φεβρουαρίου, γιορτάζεται διεθνώς η «Darwin Day», η ημέρα γέννησης του Κάρολου Δαρβίνου, ως μια ετήσια ευκαιρία να θυμηθούμε τις ανατρεπτικές ιδέες του πατέρα της σύγχρονης εξελικτικής θεωρίας σχετικά με την προέλευση της βιοποικιλότητας και την ανάγκη προστασίας της ποικιλομορφίας της ζωής στον πλανήτη.

Η Ελληνική Εξελικτική Εταιρεία (ΕλΕξΕ) με αφορμή τον εορτασμό της «Darwin Day 2024» είχε εξαγγείλει τη διοργάνωση την επόμενη Δευτέρα μιας πολύ ενδιαφέρουσας εκδήλωσης με θέμα: «Η Εξέλιξη στο Ανθρωπόκαινο - Υγεία και Κλιματική Κρίση», η οποία, δυστυχώς, προσωρινά αναβλήθηκε. Μια άλλη εκδήλωση της ΕλΕξΕ θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 17 Φεβρουαρίου στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης στο Ηράκλειο, στις 18.00. Η ανοιχτή εκδήλωση για το κοινό αφορά την επικαιρότητα της δαρβινικής σκέψης στην εποχή μας και έχει γενικό τίτλο: «Κάρολος Δαρβίνος: ένας ξεπερασμένος διανοητής ή ένας διαχρονικός influencer της επιστήμης;».

Στην εκδήλωση στο Ηράκλειο για τον Δαρβίνο θα μιλήσουν ο καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, δρ Κρίτων Καλαντίδης, ο πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), δρ Αντώνιος Μαγουλάς, ο καθηγητής του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου και πρόεδρος της Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας (ΕλΕξΕ), δρ Σπύρος Σφενδουράκης, και ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) και πρόεδρος στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ), δρ Νεκτάριος Ταβερναράκης.

Μία ώρα πριν από την έναρξη της εκδήλωσης -17.00-18.00- για όσα άτομα ενδιαφέρονται, θα πραγματοποιηθεί δωρεάν ξενάγηση σε επιλεγμένα εκθέματα του μουσείου από τον μουσειοπαιδαγωγό του ΜΦΙΚ Παναγιώτη Γεωργαντή.