Τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα δίδυμα

Μολονότι σε όλο τον κόσμο οι ερευνητές εργάζονται πάνω στην τροποποίηση του γενετικού υλικού των ανθρώπινων κυττάρων, κάνεις δεν είχε αποτολμήσει να δημιουργήσει γενετικά τροποποιημένα ανθρώπινα όντα.

Αν οι ισχυρισμοί του Κινέζου επιστήμονα He Jiankui επιβεβαιωθούν, θα πρόκειται για ένα μεγάλο βιοτεχνολογικό και βιοηθικό άλμα για την ανθρωπότητα: βιοτεχνολογικό, γιατί μέχρι σήμερα ουδείς είχε διανοηθεί να φέρει στον κόσμο ανθρώπινα πλάσματα με εργαστηριακά τροποποιημένο DNA, και ταυτόχρονα βιοηθικό, επειδή προσκρούει στις ρητές μέχρι τώρα απαγορεύσεις σχετικά με τη μη επέμβαση της νέας βιοτεχνολογίας στην ανθρώπινη γενετική κληρονομικότητα.

Αυτός ο ώς τώρα απαραβίαστος κανόνας υποτίθεται ότι καταστρατηγήθηκε από τα πειράματα του Κινέζου βιοτεχνολόγου He Jiankui, ο οποίος πριν από οχτώ ημέρες ανακοίνωσε, μέσω ενός βίντεο στο Youtube, ότι με τις έρευνές του δημιούργησε τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα ανθρώπινα πλάσματα. Αν και η σχετική ανακοίνωση δεν έγινε, ως είθισται, σε κάποιο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό, τη δήλωση του Κινέζου ερευνητή αναπαρήγαγε αμέσως το αμερικανικό περιοδικό του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης «MIT Technology Review» προκαλώντας θυελλώδεις αντιδράσεις σε όλο τον κόσμο.

Οπως εξηγεί στο σχετικό βίντεο ο He Jiankui, τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριό του στο Πανεπιστήμιο Southern University of Science and Technology της κινεζικής πόλης Shenzhen και ο στόχος τους ήταν να δημιουργήσουν ανθρώπινα έμβρυα με ανοσία στον ρετροϊό HIV που προκαλεί το σύνδρομο της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (AIDS). Και αυτό ακριβώς έκαναν όταν δημιούργησαν τη Λουλού και τη Νανά, όπως αποκαλούν οι ερευνητές τα γενετικά τροποποιημένα νεογέννητα σε μια μάταιη προσπάθεια να περιφρουρήσουν τα προσωπικά δεδομένα των παιδιών. Είναι δίδυμα κοριτσάκια που υποτίθεται ότι γεννήθηκαν πριν από έναν μήνα στην Κίνα και οι γονείς των οποίων ήταν HIV οροθετικοί.

Ο στόχος που έθεσαν αυτός και οι συνεργάτες του ήταν να τροποποιήσουν το γονιδίωμα των εμβρύων, έτσι ώστε τα κύτταρα του ανοσοποιητικού τους συστήματος να μην έχουν τον φυσιολογικό υποδοχέα (CCR5) που επιτρέπει την είσοδο του ρετροϊού HIV.

Για να πετύχουν αυτό τον στόχο οι Κινέζοι ερευνητές κατέφυγαν στο ιδιαίτερα αποτελεσματικό βιοτεχνολογικό σύστημα CRISPR, δηλαδή στη νέα τεχνική της στοχευμένης «γονιδιακής μικροχειρουργικής». Αν μάλιστα επιβεβαιωθεί αυτή η είδηση, τότε φαίνεται πως επιβεβαιώνονται όσοι είχαν εκφράσει εδώ και πέντε χρόνια εντονότατες αλλά εύλογες ανησυχίες για τις καινοφανείς και δυνητικά επικίνδυνες εφαρμογές στο ανθρώπινο γονιδίωμα της νέας γονιδιακής «κοπτικής-ραπτικής»: μια πανίσχυρη βιοτεχνολογική μέθοδος που δημιουργεί πρωτόγνωρα κοινωνικά και βιοηθικά προβλήματα.

Οταν για παράδειγμα, όπως σε αυτή την περίπτωση, στο πλαίσιο μιας έρευνας τα ανθρώπινα αναπαραγωγικά κύτταρα ή τα έμβρυα στο προεμφυτευτικό στάδιο της ανάπτυξής τους υποστούν γενετικές τροποποιήσεις, τότε αυτά δεν θα έπρεπε ποτέ να χρησιμοποιούνται για ανθρώπινη αναπαραγωγή.

Πάντως την προηγούμενη εβδομάδα, στο πλαίσιο της πολυαναμενόμενης παρέμβασής του σε διεθνές συνέδριο στο Χονγκ Κονγκ, ο He Jiankui υπερασπίστηκε δημοσίως τη νομιμότητα της επιλογής του να πραγματοποιήσει αυτά τα πειράματα που παραβιάζουν κατάφωρα το μέχρι τώρα απαραβίαστο ταμπού της μη επεμβατικότητας στο ανθρώπινο γονιδίωμα.

Ποιες είναι όμως οι βιοηθικές και κοινωνικοπολιτικές συνέπειες αυτών των εξελίξεων; Αν μέχρι πρόσφατα ο άνθρωπος ήταν το υποκείμενο της τεχνολογίας, ενώ η φύση ήταν το αντικείμενο. Ομως μετά την έλευση της γενετικής μηχανικής και της σύγχρονης βιοτεχνολογίας αυτή η βολική και λίγο - πολύ σαφής διάκριση έπαψε να ισχύει. Σήμερα ο άνθρωπος αποτελεί το αντικείμενο της ίδιας της βιοτεχνολογικής πρακτικής του, δεδομένου ότι μπορεί να επεμβαίνει τροποποιητικά στα πιο ιδιαίτερα φυσιολογικά και γενετικά του χαρακτηριστικά.

Ο,τι στην προσωπική μας ιστορία, καθώς και στην ιστορία του είδους μας το αφήναμε στην τυχαιότητα και την αναγκαιότητα των εξελικτικών-ιστορικών διαδικασιών, σήμερα επιχειρούμε να το προσχεδιάσουμε και να το χειραγωγήσουμε βιοτεχνολογικά.

Εύλογα λοιπόν οι περισσότεροι πολίτες, μεταξύ των οποίων και αρκετοί διαπρεπείς επιστήμονες, θεωρούν ότι κάθε βιοεπεμβατική πρακτική που στοχεύει στην κλωνοποίηση, στην τροποποίηση του γονιδιώματός μας και στον προγενετικό καθορισμό των ανθρώπινων εμβρύων είναι όχι απλώς βιοηθικά ανεπίτρεπτη, εξελικτικά επικίνδυνη, αλλά και κοινωνικοπολιτικά ύποπτη.

Παρά τις καλοπροαίρετες και ευγενικές προθέσεις των δημιουργών τους, τέτοιες βιοτεχνολογικές πρακτικές, όταν ασκούνται σε αγέννητα ανθρώπινα έμβρυα, αποτελούν μια απροκάλυπτη επεμβατική βαρβαρότητα η οποία προσβάλλει καταφανώς όχι μόνο την «αξιοπρέπεια», αλλά και την όποια «ιερότητα» έχει απομείνει στην ανθρώπινη ζωή.