Ταξιδεύοντας τους αποκλεισμένους στο όνειρο των άστρων

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών πρωτοπορεί επιστημονικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά, δημιουργώντας μία πυξίδα υψηλού ανθρωπισμού για την επιστήμη.

Συγκεκριμένα, παρεμβαίνει στον χώρο των προσφύγων και των μεταναστών, σπάζοντας τα ταμπού του κοινωνικού αποκλεισμού και του ρατσισμού, μεταφέροντας εκατοντάδες προσφυγόπουλα στους χώρους του Αστεροσκοπείου στο Θησείο και στην Πεντέλη σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας, ταξιδεύοντας τα προσφυγόπουλα από την οδύνη της καθημερινότητας στο όνειρο των άστρων. Τους γεμίζει ελπίδα πως θα ζήσουν ως ισότιμοι πολίτες.

Το ίδιο πράττει το Αστεροσκοπείο Αθηνών και με τους ανήλικους κρατούμενους, σε συνεργασία με το υπουργείο Δικαιοσύνης, από τις φυλακές ανηλίκων στον Αυλώνα και στην Κόρινθο. Διαχέει γνώση με ελευθερία και δημοκρατία.

Ταυτόχρονα, ανταποκρινόμενο στις ραγδαίες κλιματικές αλλαγές, δημιουργεί στα Αντικύθηρα διεθνές Παρατηρητήριο Γεωεπιστημών και Κλιματικής Aλλαγής με την ονομασία «Παγγαία», η οποία θα ενταχθεί στο παγκόσμιο δίκτυο σταθμών Aeronet και NASA.

Στο πλαίσιο αυτό η φιλοδοξία είναι τα Αντικύθηρα να γίνουν πράσινο νησί με ενεργειακή αυτονομία, διεθνής επιστημονικός πόλος με ανάπτυξη του επιστημονικού τουρισμού στα Κύθηρα και στα Αντικύθηρα, όπως μας λέει ο πρόεδρος του Ιδρύματος, καθηγητής, Μανώλης Πλειώνης.

Συνέντευξη

● Κύριε Πλειώνη, τι σκοπεύετε να κάνετε στα Αντικύθηρα;

Παρ' όλο που την ιδέα αυτή τη συλλάβαμε μόλις πριν από έναν χρόνο, ήδη εδώ και λίγες μέρες έχει ξεκινήσει η πιλοτική λειτουργία του. Κλιμάκιο του Αστεροσκοπείου Αθηνών, η ερευνητική Ομάδα ReACT Ατμοσφαιρικής Τηλεπισκόπησης, μετέφερε στα Αντικύθηρα και εγκατέστησε τον αρχικό εξοπλισμό του Παρατηρητηρίου, τη διάταξη ενεργής τηλεπισκόπησης lidar PollyXT, που αποτελεί τη ναυαρχίδα του επιστημονικού εξοπλισμού του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών για την αδιάλειπτη παρακολούθηση των αερολυμάτων και των νεφών.

Στα τέλη Ιουνίου 2018 ολοκληρώθηκε και η εγκατάσταση του ηλιακού φωτόμετρου CIMEL, με σκοπό την ένταξη της «Παγγαία» στο παγκόσμιο δίκτυο σταθμών Aeronet της NASA.

● Θα πραγματοποιείτε μετρήσεις για την κλιματική αλλαγή;

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ορμώμενο από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, την 4η Εκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή αλλά και τη θεματική στρατηγική της Ε.Ε. για την ατμοσφαιρική ρύπανση, αποφάσισε να συστήσει την «Παγγαία» κατά τα πρότυπα του Συστήματος Παρακολούθησης του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού.

Η «Παγγαία» θα λειτουργεί ως εθνικός κόμβος για την αδιάλειπτη παρακολούθηση κλιματικών παραμέτρων και την έγκαιρη ενημέρωση της πολιτείας για ακραία φυσικά φαινόμενα, εστιάζοντας συγκεκριμένα: στην παροχή πιστοποιημένων δεδομένων και εμπειρογνωμοσύνης σε θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, η ποιότητα του αέρα και οι φυσικές καταστροφές, στην έγκαιρη παροχή υπηρεσιών και πληροφοριών σε δημόσιους φορείς για την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων στη διαχείριση κρίσεων από φυσικές καταστροφές, στη βελτίωση των κλιματικών προγνώσεων σε περιφερειακή κλίμακα, για τον αποτελεσματικό μετριασμό των επιπτώσεων και την προσαρμογή.

● Ποιοι είναι οι στρατηγικοί στόχοι σας;

Η «Παγγαία» είναι μια εμβληματική πρωτοβουλία με σημαντικά οφέλη, για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας και ανάπτυξης βασικών τομέων της οικονομίας σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και την ποιότητα αέρα (π.χ. αγροδιατροφή και ασφάλεια επισιτισμού, ναυτιλία και ενέργεια), την εκπροσώπηση της χώρας μας σε μεγάλες ευρωπαϊκές ερευνητικές υποδομές και προγράμματα παρατήρησης της Γης, την κάλυψη της υποχρέωσης της πολιτείας, μέσω εξειδικευμένων μετρήσεων, για μείωση των υπερβάσεων ρύπων, με την παροχή παρατηρήσεων του εθνικού υποβάθρου για τους ρύπους που προέρχονται από φυσικές πηγές και τη δημιουργία ενός εθνικού κέντρου διακρίβωσης και βελτιστοποίησης δορυφορικών δεδομένων και υπηρεσιών για την ευρύτερη περιοχή.

↳ Πάνω: «Πρώτο φως» στον ουρανό των Αντικυθήρων. Το σύστημα lidar PollyXT του ΕΑΑ αμέσως μετά την έναρξη λειτουργίας του στα Αντικύθηρα.  Ο θόλος του ειδικού ηλιακού φωτόμετρου CIMEL, η λειτουργία του οποίου θα εντάξει την «Παγγαία» στο παγκόσμιο δίκτυο σταθμών Aeronet της NASA. Κατασκευάστηκε σε συνεργασία με την COSMOTE, η οποία στηρίζει έμπρακτα το εγχείρημα του ΕΑΑ. Κάτω: Η πρώτη μέτρηση του lidar PollyXT, όπου καταγράφεται η μεταφορά αφρικανικής σκόνης πάνω από τα Αντικύθηρα

● Θα υπάρξουν οφέλη για την περιοχή;

Βεβαίως, η «Παγγαία» θα συνεισφέρει συγκεκριμένα και ουσιαστικά στην ανάπτυξη των Αντικυθήρων ως επιστημονικού πόλου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, με αντίστοιχα οφέλη που αφορούν τόσο τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για την κάλυψη των αναγκών λειτουργίας και συντήρησης του παρατηρητηρίου όσο και την ενίσχυση της νησιωτικότητας με την ανάπτυξη επιστημονικού τουρισμού στα Αντικύθηρα και τα Κύθηρα, που θα λειτουργήσει ανασχετικά της πληθυσμιακής συρρίκνωσης των Αντικυθήρων αλλά και στη βελτίωση της ακτοπλοϊκής σύνδεσης στην ακριτική αυτή περιοχή.

Το ΕΑΑ θα χρηματοδοτήσει την «Παγγαία» για τα επόμενα πέντε χρόνια με τουλάχιστον 3,5 εκατ. ευρώ από υφιστάμενα προγράμματα που θα καλύψουν τα έξοδα σημαντικών ερευνητικών υποδομών, λειτουργικά έξοδα και ερευνητικό προσωπικό.

Το συγκεκριμένο ποσό προέρχεται από το εγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα/βραβείο D-TECT του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ερευνας (ERC), από την Εθνική Ερευνητική Υποδομή ΠΑΝΑΚΕΙΑ, η οποία παρέχει υφιστάμενο εξοπλισμό που έχει ήδη αποκτηθεί στο πλαίσιο ανταγωνιστικών εθνικών και ευρωπαϊκών προγραμμάτων, από το ΕΑΑ αλλά και επιπλέον από ίδιους πόρους του ΕΑΑ.

Για την εγκατάσταση του ερευνητικού εξοπλισμού το ΕΑΑ επέλεξε κατάλληλο χώρο 36 στρεμμάτων στα Αντικύθηρα που πληροί τις επιστημονικές προϋποθέσεις, χώρος ο οποίος και παραχωρήθηκε για 50 χρόνια από τον Δήμο Κυθήρων και την Επιτροπή Εγχώριας Περιουσίας.

● Η συνεργασία με τους τοπικούς φορείς πώς είναι;

Η συνεργασία του ΕΑΑ με τον Δήμο Κυθήρων-Αντικυθήρων είναι εξαιρετικά σημαντική για την υλοποίηση αυτού του έργου.

Για τη λειτουργία του παρατηρητηρίου θα ανεγερθούν υποστηρικτικές υποδομές με την ουσιαστική συμβολή της Περιφέρειας Αττικής, η οποία έχει αγκαλιάσει με θέρμη αυτό το ρηξικέλευθο έργο, και οι οποίες θα περιλαμβάνουν δύο λειτουργικές ενότητες με ειδικά διαμορφωμένους κτιριακούς χώρους για την εγκατάσταση του ερευνητικού εξοπλισμού, και κτιριακή υποδομή που θα περιλαμβάνει ειδικά επιστημονικά εργαστήρια για την υποστήριξη των βαθμονομήσεων των οργάνων, αίθουσα για την πραγματοποίηση συναντήσεων και υποδομές φιλοξενίας επιστημόνων που θα επισκέπτονται το νησί για τις πειραματικές εκστρατείες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Το εγχείρημα της «Παγγαία» υποστηρίζεται και από το Ινστιτούτο Κύπρου με την παροχή μελετών για την αυτονόμηση των Αντικυθήρων σε ηλεκτρισμό και νερό μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ώστε να καταστεί ένα πραγματικό «πράσινο νησί της επιστήμης», αλλά και από το υπουργείο Αμυνας που πιθανώς να διαθέσει ένα ειδικό drone που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μετρήσεις ανώτερης ατμόσφαιρας στα Αντικύθηρα ή και ειδικά ελικόπτερα που μπορούν να μεταφέρουν πλατφόρμες με εξειδικευμένες μετρητικές συσκευές σε ικανό ύψος. Από ιδιωτικούς φορείς, η COSMOTE συνεισφέρει καθοριστικά στο εγχείρημα τόσο με παροχή των υποδομών της στα Αντικύθηρα όσο και σε θέματα δικτύωσης.

Η διεισδυτικότητα του εγχειρήματος στην εθνική, ευρωπαϊκή και διεθνή ερευνητική κοινότητα φαίνεται και από τις πολλές επιστολές υποστήριξης που έχουμε λάβει από οργανισμούς όπως ο Διεθνής Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO), o Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA), o Ευρωπαϊκός Οργανισμός Δορυφορικής Παρακολούθησης του Καιρού (EUMESTAT), ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Παρακολούθησης της Γης (GEO), οι ευρωπαϊκές ερευνητικές υποδομές ACTRIS και ICOS, η Εθνική Υποδομή ΠΑΝΑΚΕΙΑ κ.ά.

● Εχετε πάρει πρωτοβουλίες και για τους πρόσφυγες;

Το ΕΑΑ, στο πλαίσιο της κοινωνικής ευαισθησίας του, έχει αναπτύξει μια σειρά από σημαντικές δράσεις που απευθύνονται σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, που απειλούνται ή αντιμετωπίζουν το φάσμα του κοινωνικού αποκλεισμού.

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, στο πλαίσιο συνεργασίας με το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής και το υπουργείο Παιδείας, Ερευνας & Θρησκευμάτων, υλοποιεί πρόγραμμα επισκέψεων και ξεναγήσεων στο ΕΑΑ, τόσο στους χώρους του Θησείου όσο και στην Πεντέλη, για προσφυγόπουλα.

Εκατοντάδες παιδιά διαφόρων εθνικοτήτων, κυρίως από τη Συρία, το Κουρδιστάν και το Αφγανιστάν, έχουν επισκεφτεί το ΕΑΑ προερχόμενα τόσο από σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όσο και από κέντρα φιλοξενίας.

Οι μικροί πρόσφυγες και μετανάστες ξεναγήθηκαν στο κτίριο Σίνα, ενημερώθηκαν για τη λειτουργία και τη χρήση οργάνων αστρονομίας και «ταξίδεψαν» παρατηρώντας τον νυχτερινό ουρανό, με το ιστορικό τηλεσκόπιο Δωρίδη στον λόφο της Πνύκας ή με το τηλεσκόπιο Newall στην Πεντέλη.

● Για τους πρόσφυγες της Μυτιλήνης υπάρχει μέριμνα;

Βέβαια, κλιμάκιο του ΕΑΑ βρέθηκε κοντά στους μικρούς πρόσφυγες στις δομές βραχείας φιλοξενίας της Μυτιλήνης πέρσι τον Μάιο, όπου παρουσίασε σε μαθητές από τις δομές «Praksis» και «ΜΕΤΑδραση», που συνοδεύονταν από τους διδάσκοντές τους, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα μετεωρολογίας «Περί Ανέμων και Υδάτων». Η ανταπόκριση τόσο των μαθητών όσο και των συνοδών σε αυτές τις ξεναγήσεις είναι πραγματικά συγκινητική.

Η ζέση και η θέληση για μάθηση από παιδιά που έχουν βιώσει τον πόλεμο και τον ξεριζωμό μάς γεμίζει με δύναμη και έμπνευση για να συνεχίσουμε το έργο μας.

● Εχετε, όμως, κι ένα πρόγραμμα για ανήλικους κρατούμενους σε σωφρονιστικά καταστήματα.

Πρόσφατα ξεκίνησε το πρόγραμμα ενημερωτικών επισκέψεων για θέματα επιστήμης σε φυλακές ανήλικων κρατουμένων, το οποίο υλοποιείται σε συνεργασία με το υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Ηδη έχουν πραγματοποιηθεί επισκέψεις στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων Αυλώνα και στο κατάστημα κράτησης Κορίνθου, όπου μέσω διαδραστικών παρουσιάσεων με θέμα τον Ηλιο, ακολουθούμενες από ταινία με ανάλογο θέμα αλλά και με παρατηρήσεις του ηλιακού δίσκου από τα δύο ηλιακά τηλεσκόπια, τα οποία στήνονται στον αύλειο χώρο με τη βοήθεια των ίδιων των ανήλικων κρατουμένων, ολοκληρώνεται η ενημερωτική δράση του ΕΑΑ.

Είναι μοναδική εμπειρία να βλέπεις το πάθος με το οποίο αγκαλιάζουν οι ανήλικοι κρατούμενοι την πρωτόγνωρη για αυτούς εμπειρία, να συνειδητοποιείς συνάμα ότι το μυαλό των ανηλίκων ταξιδεύει νοερά για να «συναντήσει» την καυτή χρωμόσφαιρα και φωτόσφαιρα του Ηλιου, 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά.