Τα εμβόλια δεν σώζουν ζωές. Οι εμβολιασμοί σώζουν ζωές.

Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα νοσημάτων, από το κοινό κρυολόγημα μέχρι την πνευμονία και αποτελούν κύρια αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας παγκοσμίως. Παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο περιλαμβάνουν την ηλικία, τις καρδιοαναπνευστικές παθήσεις, τον σακχαρώδη διαβήτη, το κάπνισμα, την παχυσαρκία, την ανοσοκαταστολή (μειωμένη άμυνα) κ.ά.

Οι αναπνευστικές λοιμώξεις, πέρα από την επιβάρυνση του ασθενή και του περιβάλλοντός του, αποτελούν επίσης σημαντικό φορτίο για τη δημόσια υγεία. Η γρίπη έχει συσχετιστεί με ένα δισεκατομμύριο περιστατικά και 290.000-650.000 θανάτους κατ’ έτος, η COVID-19 με πάνω 7 εκατομμύρια θανάτους από τα τέλη του 2019, ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV) με 64 εκατομμύρια περιστατικά και 160.000 θανάτους κατ’ έτος και η πνευμονιοκοκκική νόσος με πάνω από ένα εκατομμύριο θανάτους κατ’ έτος (περισσότερους από όλες τις άλλες αιτιολογίες μαζί προπανδημικά). Σε αυτά τα τεράστια νούμερα θα πρέπει να προστεθούν η τάση γήρανσης του πληθυσμού και το γεγονός ότι τα συστήματα υγείας διαχειρίζονται τις αναπνευστικές λοιμώξεις ταυτόχρονα τους χειμερινούς μήνες, με αποτέλεσμα το φορτίο για τη δημόσια υγεία να επιβαρύνεται περαιτέρω.

Πνευμονιόκοκκος

Ο πνευμονιόκοκκος είναι κύριο αίτιο σοβαρών λοιμώξεων, όπως η πνευμονία, η μηνιγγίτιδα και η βακτηριαιμία. Τα συζευγμένα πνευμονιοκοκκικά εμβόλια υπερέχουν των παλαιότερων απλών πολυσακχαριδικών εμβολίων στο ότι επάγουν ανοσολογική μνήμη. Το νέο 20δύναμο συζευγμένο πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο (PCV20) περιέχει αντιγόνα για 7 επιπλέον στελέχη πνευμονιόκοκκου έναντι του 13δύναμου εμβολίου (PCV13), που είναι σημαντικά για τη νόσο. Υπήρξε μια παρανόηση με τον όρο «εφ’ όρου ζωής» για το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε εδώ ότι είναι ένα δυναμικό εμβόλιο το οποίο ανανεώνεται ή καλύτερα βελτιώνεται με την προσθήκη στελεχών του πνευμονιόκοκκου. Στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού (ΕΠΕ) συστήνεται σε όλους τους ανεμβολίαστους ενήλικες ηλικίας ≥65 ετών και στους ενήλικες ηλικίας 18-64 ετών με υποκείμενα νοσήματα η διενέργεια μιας δόσης PCV20, χωρίς να χρειάζεται να ακολουθήσει άλλο εμβόλιο. Για όσους έχουν λάβει PCV13 ή PPSV23 στο παρελθόν συνιστάται μια δόση PCV20 έναν χρόνο αργότερα και σε όσους έχουν λάβει και τα δύο παλιότερα εμβόλια (PCV13 και PPSV23) συστήνεται το PCV20 πέντε χρόνια μετά. Το PVC20 μπορεί να χορηγηθεί σε μια ανεξάρτητη εποχή από το φθινόπωρο γιατί δεν έχει εποχική ταυτοποίηση, άρα είναι πολύ λογικό κάποιος να εμβολιάζεται κατά του πνευμονιόκοκκου σε μια εποχή όπως το καλοκαίρι ή η άνοιξη που δεν γίνονται ταυτόχρονα άλλοι εμβολιασμοί οι οποίοι χρειάζονται ταυτοποίηση εποχής.

Γρίπη

Ο αντιγριπικός εμβολιασμός έχει δειχθεί σε αρκετές μελέτες ότι μειώνει τη βαρύτητα της νόσου και στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού Ενηλίκων συστήνεται να χορηγείται σε όλους τους ενήλικες άνω των 60 ετών και στους ενήλικες 18-59 ετών με έναν ή περισσότερους επιβαρυντικούς παράγοντες. Στην Ελλάδα, η δραστηριότητα της γρίπης συνήθως κορυφώνεται τους μήνες Δεκέμβριο έως Φεβρουάριο και Μάρτιο. Τα ενισχυμένα εμβόλια (υψηλής δόσης και με ανοσοενισχυτικό) συνιστώνται στα άτομα ηλικίας άνω 65 ετών έναντι του συμβατικού εμβολίου. Τα ποσοστά εμβολιασμού για τη γρίπη ποικίλλουν στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, με την Ελλάδα να εμφανίζει βελτίωση τα τελευταία χρόνια, με ποσοστά εμβολιασμού που κυμαίνονται γύρω στο 60%-70% στους ενήλικες ≥65 ετών. Πολλές φορές υπάρχει μια παρανόηση για τον αντιγριπικό εμβολιασμό και είτε γίνεται πολύ έγκαιρα, δηλαδή αρχές Σεπτεμβρίου που δεν είναι η κατάλληλη εποχή, είτε κάποιος περιμένει εκλαϊκευμένα να χαλάσει ο καιρός για να κάνει το εμβόλιο κατά της γρίπης. Και οι δύο περιπτώσεις θεωρούνται ότι έχουν λανθασμένη στόχευση η πρώτη, διότι πρακτικά μειώνει την αποτελεσματικότητα του εμβολίου σε χρονικές περιόδους που τη χρειαζόμαστε και τη δίνει σε περιόδους στις οποίες δεν υπάρχει ενδημικότητα της γρίπης. Η δεύτερη πρακτικά ακυρώνει τη χρονική περίοδο κορύφωσης της δραστηριότητας της γρίπης ανεξαρτήτως των καιρικών συνθηκών.

Covid-19

Η νόσος COVID-19 είναι πλέον ενδημική, αλλά όχι εξαφανισμένη. Τα COVID-19 εμβόλια υπήρξαν ο σύμμαχός μας στον αγώνα για επιστροφή στην κανονικότητα, έχοντας αποτρέψει εκατομμύρια λοιμώξεις και θανάτους και εξοικονομώντας δισεκατομμύρια παγκοσμίως μέσω της νόσου που απετράπη. Μιλώντας όμως ρεαλιστικά πρέπει να πούμε ότι σήμερα δεν υπάρχει η εμβολιαστική συμμετοχή που υπήρχε στο παρελθόν κι αυτό οφείλεται αφενός μεν στην ηπιότερη κλινική εικόνα της νόσου, στη διαθεσιμότητα φαρμάκων που στοχεύουν την εξέλιξη σε σοβαρή νόσο και φυσικά σε μια παραφιλολογία που ακολούθησε αυτά τα εμβόλια σε σχέση με την ασφάλεια. Εναρμονισμένοι όμως με τις οδηγίες της ΕΠΕ με το επικαιροποιημένο μονοδύναμο εμβόλιο σε όλους άνω των 60 ετών καθώς και σε νεότερους ενήλικες με επιβαρυντικούς παράγοντες.

RSV

Ο RSV είναι ένας ιός που γνωρίζαμε καλά ως προς την παθογονικότητά του στα παιδιά, μάλιστα γνωρίζαμε επαρκώς ότι η λοίμωξη από RSV στην παιδική ηλικία είναι ένας από τους δυνητικά προδιαθεσικούς παράγοντες για την ανάπτυξη άσθματος. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έγινε εμφανές ότι προκαλεί σημαντικό φορτίο και στους ενήλικες. Προκαλεί υποτροπιάζουσες λοιμώξεις που μοιάζουν με κοινό κρυολόγημα, αλλά μπορούν να εξελιχθούν σε λοιμώξεις κατώτερου αναπνευστικού (βρογχιολίτιδα, πνευμονία). Τα βρέφη, οι ηλικιωμένοι και οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις και ανοσοκαταστολή (μειωμένη άμυνα) κινδυνεύουν περισσότερο. Στην Ελλάδα, η περίοδος έναρξης του RSV είναι τον Νοέμβριο με διάρκεια έως τον Μάρτιο. Δεν υπάρχουν πολλά επιδημιολογικά στοιχεία για τη χώρα μας, ωστόσο, για το ποσοστό θετικότητας συλλέγονται δεδομένα από το Σύστημα Επιτήρησης του ΕΟΔΥ, ενώ στοιχεία έχουμε και από μελέτη του ΓΝΑ «Ευαγγελισμός», όπου καταδείχθηκε ότι συνολικά 8,4% των ασθενών που νοσηλεύτηκαν με RSV χρειάστηκαν διασωλήνωση και 16,4% αυτών κατέληξαν κατά τη νοσηλεία τους. Πλέον, έπειτα από δεκαετίες ερευνών, έχουμε διαθέσιμα αποτελεσματικά εμβόλια έναντι του RSV. Ο εμβολιασμός έναντι του RSV συστήνεται στο ΕΠΕ ως μία δόση σε όλους τους ενήλικες άνω των 75 ετών και στην ηλικιακή ομάδα 60-74 ετών με παράγοντες κινδύνου. Η σύσταση αυτή αφορά αποζημίωση και όχι ένδειξη. Η ένδειξη παραμένει σε όλους τους ανθρώπους οι οποίοι έχουν χρόνια νοσήματα που όμως η χορήγηση του εμβολίου δεν μπορεί να αποζημιωθεί.

Ιδιαίτερα κρίσιμος είναι ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας στον εμβολιασμό. Η σύσταση από τον επαγγελματία υγείας είναι ο ισχυρότερος προβλεπτικός παράγοντας για το αν ένας ασθενής θα εμβολιαστεί. Πρέπει να εφαρμόζονται εξατομικευμένα κριτήρια, να υπογραμμίζονται οι θετικές εμπειρίες με τα εμβόλια, να αφιερώνεται χρόνος για συζήτηση και να απαντιούνται τα ερωτήματα και οι ανησυχίες του ασθενούς, ώστε να αντιμετωπιστεί το επικίνδυνο φαινόμενο της «εμβολιαστικής κόπωσης». Το φαινόμενο της εμβολιαστικής κόπωσης θα μπορούσε να απομειωθεί εάν κάποιος έβαζε ένα σχέδιο εμβολιασμού διώχνοντας τον πνευμονιόκοκκο από την εποχή του φθινοπώρου βάζοντας τον εμβολιασμό κατά του RSV στις αρχές του Σεπτεμβρίου και δίνοντας δυνατότητα για τον εμβολιασμό της γρίπης κατά κύριο λόγο στις αρχές του Νοεμβρίου ή στα τέλη του Οκτωβρίου. Μην ξεχνάμε επίσης ότι τα δεδομένα που έχουμε αυτή τη στιγμή μιλούν για δύο χρόνια κάλυψη για τον RSV και για την εφάπαξ χορήγηση του εμβολίου του πνευμονιόκοκκου. Αρα κάθε χρόνο δεν χρειάζεται να επαναλαμβάνονται κάποια από τα εμβόλια αυτά. Ας εφαρμόσουμε λοιπόν το γνωμικό «Τα εμβόλια δεν σώζουν ζωές. Οι εμβολιασμοί σώζουν ζωές».

*MD, FCCP, FERS, Καθηγητής Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας