Η Θεσσαλονίκη ψάχνει οξυγόνο

Τη στιγμή κατά την οποία έχει ξεπεραστεί σε σύντομο διάστημα το «ψυχολογικό» όριο των 10.000 υπογραφών προκειμένου να διεξαχθεί δημοψήφισμα στη Θεσσαλονίκη με το ερώτημα αν οι πολίτες επιθυμούν την ανάπλαση της ΔΕΘ ή τη μετατροπή του χώρου σε μητροπολιτικό πάρκο, μια έρευνα έρχεται επικουρικά αυτής της προσπάθειας να αναδείξει την αξία του πρασίνου σε μια πόλη που πρόσφατα καταδικάστηκε να πληρώσει πρόστιμο για παραβάσεις στα όρια ατμοσφαιρικών ρύπων. Κι αυτό ενώ βρίσκεται στην 46η χειρότερη θέση από 866 πόλεις που αξιολογήθηκαν, ενώ σε ό,τι αφορά τους χώρους πρασίνου, στην 24η χειρότερη θέση!

Η έκθεση τιτλοφορείται «Ανασαίνοντας δύσκολα στη Θεσσαλονίκη – Γιατί χρειαζόμαστε περισσότερο πράσινο και καθαρό αέρα» και είναι μια παραγγελία του Κέντρου Ερευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΚΕΠΥ) στους επιστήμονες του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Υγείας (ISGlobal) με έδρα τη Βαρκελώνη, Μανόλη Κογεβίνα και Georgia Dyer.

Ο Αλέξης Μπένος, συντονιστής του ΚΕΠΥ, ομότιμος καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας του ΑΠΘ, εξηγεί ότι το θέμα της «ανάπλασης» της ΔΕΘ «δεν είναι αποκλειστικά τεχνικό (πολεοδομικό, αρχιτεκτονικό κ.λπ.) αλλά καίριο ζήτημα δημόσιας υγείας». Κι αυτό διότι «η συσχέτιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, της έλλειψης πρασίνου και του θορύβου με άμεσες και μεσοπρόθεσμες βλάβες στην υγεία του πληθυσμού αποτελεί σήμερα αδιαμφισβήτητη γνώση η οποία τεκμηριώνεται από πλούτο επιστημονικών δεδομένων σε διεθνές επίπεδο». Οπότε η ανάλυση και δημοσιοποίηση των δεδομένων συμβάλλει «ώστε να γίνει κατανοητό το εύρος του πιθανού κινδύνου από τη σχεδιαζόμενη ακύρωση της ευκαιρίας για τη δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου στη Θεσσαλονίκη, ενός δηλαδή δημόσιου χώρου αναπνοής, αναψυχής και κοινωνικής συναναστροφής, προσβάσιμου σε όλο τον πληθυσμό».

Ο κ. Μπένος υπογραμμίζει καταλήγοντας ότι «η Θεσσαλονίκη είναι μια υπερδομημένη πόλη στην οποία η υγεία των κατοίκων της συνθλίβεται, εκτός από την ανεργία, τη φτώχεια και την εντατικοποιημένη πρόσκαιρη εργασία, και ανάμεσα στο τσιμεντοποιημένο περιβάλλον και τη δικτατορία του αυτοκινήτου».

Από το ξεκίνημα της έκθεσής τους οι Κογεβίνας – Dyer σημειώνουν ότι «η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη είναι ανησυχητικά υψηλή, με τις συγκεντρώσεις λεπτών σωματιδίων (PM2.5) και διοξειδίου του αζώτου (NO2) να υπερβαίνουν σταθερά τα συνιστώμενα όρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ)», ρύπανση η οποία προέρχεται «κυρίως από τις εκπομπές της κυκλοφορίας, τις βιομηχανικές δραστηριότητες και τη θέρμανση κατοικιών».

Θυμίζουν ότι με τη μακροχρόνια έκθεση σε τέτοιους ρύπους συνδέονται αναπνευστικές ασθένειες, καρδιαγγειακές παθήσεις, καρκίνος, ψυχιατρικές παθήσεις, ακόμη και πρόωροι θάνατοι, αφού υπολογίστηκε πως «περίπου 166.000 θάνατοι τον χρόνο στην Ευρώπη οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση».

Οι ερευνητές διαπιστώνουν ότι «τα επίπεδα ρύπανσης από δύο βασικούς ρύπους, τα μικροσωματίδια (PM2.5 - Εικόνα 1) και το διοξείδιο του αζώτου (Εικόνα 2), κατανέμονται άνισα στον ευρύτερο χώρο της Θεσσαλονίκης το 2021», ενώ «μια ανάλυση εκατοντάδων πόλεων της Ευρώπης (isglobalranking.org) κατηγοριοποίησε τη Θεσσαλονίκη στην 64η θέση [θέση 1 υψηλότερη ρύπανση, θέση 866 χαμηλότερη ρύπανση], αναδεικνύοντας πολύ καθαρά το έλλειμμα περιβαλλοντικών και προληπτικών μέτρων για την υγεία. Η ρύπανση από μικροσωματίδια υπολογίστηκε ότι προκαλεί κάθε χρόνο στην ευρύτερη Θεσσαλονίκη 719 πρόωρους θανάτους»!

«Οι πράσινοι χώροι είναι κάτι περισσότερο από αισθητικές βελτιώσεις», σημειώνουν οι Κογεβίνας – Dyer, «είναι ζωτικής σημασίας για την αστική υγεία. Πάρκα, κήποι και δενδροφυτεμένοι δρόμοι βοηθούν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, στη ρύθμιση της θερμοκρασίας στις πόλεις και στην προώθηση της σωματικής δραστηριότητας και της ψυχικής ευεξίας. Διεθνείς μελέτες (Nieuwenhuijsen 2024) έχουν υπολογίσει ότι η έλλειψη χώρων πρασίνου προκαλεί περίπου 43.000 θανάτους ετησίως στην Ευρώπη, με δεδομένο ότι πάνω από 60% του πληθυσμού έχει ανεπαρκή πρόσβαση σε πράσινο».

Αν προσθέσει κανείς ότι «η Θεσσαλονίκη υστερεί σε πράσινο ανά κάτοικο σε σύγκριση με πολλές ευρωπαϊκές πόλεις (isglobalranking.org) και βρίσκεται όσον αφορά τον “δείκτη βλάστησης” (NDVI - Normalized Difference Vegetation Index) στην 46η χειρότερη θέση από τις 866 πόλεις που αξιολογήθηκαν, και όσον αφορά τους χώρους πρασίνου στην 24η χειρότερη θέση», τότε φτάνουμε στην απαισιόδοξη διαπίστωση πως «υπολογίστηκε ότι 87% του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης βρίσκεται κάτω από το υγιές όριο που έχει ορίσει ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) και ότι αυτή η έλλειψη οδηγεί σε 245 πρόωρους θανάτους ετησίως».

Οι Κογεβίνας – Dyer αναφέρονται σε ειδικό κεφάλαιο στις επιδράσεις της ηχορύπανσης και προτρέπουν τη Θεσσαλονίκη να ακολουθήσει τον δρόμο της Βαρκελώνης, οπότε «τα τρέχοντα σχέδια προβλέπουν την ανοικοδόμηση της περιοχής (ΔΕΘ), αλλά μια πιο λογική και ωφέλιμη για την υγεία των κατοίκων της Θεσσαλονίκης εναλλακτική θα ήταν η μετατροπή της σε έναν μεγάλο, ανοιχτό πράσινο χώρο. Ενας τέτοιος χώρος θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πνεύμονας για την πόλη, συμβάλλοντας στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στην προώθηση της σωματικής και ψυχικής ευεξίας των κατοίκων. Αντίθετα», τονίζουν, «η οικοδόμηση του χώρου, χωρίς καμία αμφιβολία, θα επιδεινώσει τα χρόνια περιβαλλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με την υγεία και που ήδη βρίσκονται σε μία κρίσιμη καμπή». Οι δύο ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα πως η Θεσσαλονίκη μπορεί να ακολουθήσει το παράδειγμα της Βαρκελώνης, «δίνοντας προτεραιότητα στη βιώσιμη αστική ανάπτυξη που προάγει καθαρότερο αέρα, πιο πράσινα περιβάλλοντα και πιο ήσυχες γειτονιές. Η υγεία και η ευημερία των πολιτών της εξαρτώνται από αυτό».