Η άκαπνη γενιά του 2040 σε ολόκληρη την Ευρώπη

Την ίδια μέρα που το Βέλγιο απαγόρευε ολοκληρωτικά την πώληση ηλεκτρονικών τσιγάρων μιας χρήσης, σε μια προσπάθεια η κυβέρνηση να αποθαρρύνει τη νεολαία από τη συνήθεια του ατμίσματος, η πόλη του Μιλάνου γινόταν η δεύτερη πόλη της Ιταλίας -είχε προηγηθεί το Τορίνο- που επέβαλλε την απαγόρευση του καπνίσματος, συμβατικού και μη, σε όλους τους εξωτερικούς δημόσιους χώρους, με στόχο τη «βελτίωση του κλίματος, της ποιότητας του αέρα και της υγείας των πολιτών».

Το ημερολόγιο έγραφε 1 Ιανουαρίου 2025 και την ίδια μέρα, σε ακόμη μία ευρωπαϊκή χώρα, τη Λιθουανία, οι πωλητές έκαναν αδιαφανείς τις τζαμαρίες στις βιτρίνες τους, μετά την απαγόρευση της λιθουανικής κυβέρνησης να εκτίθενται σε κοινή θέα συλλήβδην τα καπνικά προϊόντα.

Αυτά είναι τρία μόνο από τα πολλά παραδείγματα χωρών της Ευρώπης που επιχειρούν ξανά, μετά το «διάλειμμα» των πανδημικών χρόνων, να αναδιοργανώσουν τη στρατηγική τους, να εισαγάγουν νέους περιορισμούς σε καπνιστές και ατμιστές και να αποθαρρύνουν τις μελλοντικές γενιές από το να αναβοσβήνουν τσιγάρα παντός τύπου. Ακόμα και αν μιλάμε για εξωτερικούς χώρους.

Αυστηρότεροι κανόνες

Oδεύει η Ευρώπη στην καθολική απαγόρευση του καπνίσματος; Αν και οι αποφάσεις της ιταλικής πόλης, του Βελγίου και της Λιθουανίας είναι το λιγότερο αυστηρές -και στα καθ’ ημάς μάλλον μοιάζουν υπερβολικές- εναρμονίζονται πλήρως με τις πρόσφατες συστάσεις της Κομισιόν για αυστηροποίηση των κανόνων για το κάπνισμα. Οι κανόνες επεκτείνουν την απαγόρευση του καπνίσματος σε υπαίθριους χώρους και καλύπτουν πλέον και νέα καπνικά προϊόντα που δεν περιέχουν νικοτίνη.

Οι ανανεωμένες συστάσεις αφορούν απαγόρευση καπνίσματος σε δημόσιους χώρους, όπως ταράτσες, μπαλκόνια, παιδικές χαρές, πάρκα, πισίνες και ζωολογικούς κήπους, εξωτερικούς χώρους κτιρίων υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης και στάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς.

Αποχή της Ελλάδας

Η σύσταση της Κομισιόν για αυστηρότερους αντικαπνιστικούς κανόνες υιοθετήθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο από τους υπουργούς Υγείας της Ε.Ε. και προφανώς δεν είναι δεσμευτική, αφού οι τελικές αποφάσεις λαμβάνονται ξεχωριστά από τα κράτη-μέλη, που θα πρέπει ξεχωριστά να αναμετρηθούν με καπνιστές-ατμιστές, επιχειρήσεις εστίασης, εμπόρους προϊόντων καπνού και φυσικά τις πιέσεις της εγχώριας καπνοβιομηχανίας.

Δίνει όμως μια... πρόγευση για τις πολιτικές που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν οι κυβερνήσεις στο μέλλον. Η σύσταση πέρασε με σχεδόν όλες τις χώρες να ψηφίζουν υπέρ, πλην της Γερμανίας και της Ελλάδας, οι οποίες απείχαν. Οι συστάσεις αποτελούν μέρος του σχεδίου της Ε.Ε. για την καταπολέμηση του καρκίνου και βασικό στόχο έχουν τη μείωση χρήσης καπνικών προϊόντων κατά 30% το 2025 και μείωση των καπνιστών σε ευρωπαϊκό επίπεδο στο 5%, προκειμένου να επιτευχθεί μια γενιά που δεν θα καπνίζει έως το 2040.

Πόσο εφικτό είναι για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, της οποίας το 1/4 των πολιτών (24%) είναι καπνιστές, να σβήσουν μια και καλή το τσιγάρο; Σίγουρα για κάποιες είναι πιο δύσκολο από άλλες, αν συνυπολογίσει κανείς την ειδική έκθεση του Ευρωβαρόμετρου (Ιούνιος 2024) σύμφωνα με την οποία οι πιο βαριοί καπνιστές βρίσκονται στην Ανατολική Ευρώπη.

Πρώτη με 37% είναι η Βουλγαρία, δεύτερη έρχεται η Ελλάδα (36%), για να ακολουθήσουν αμέσως μετά η Κροατία και η Ρουμανία, με 35% και 34% αντίστοιχα. Αναμενόμενο, στον Βορρά τα πάνε πολύ καλύτερα: η Σουηδία, που έχει σβήσει το τσιγάρο εδώ και δύο δεκαετίες ακόμη και σε ταράτσες εστιατορίων και μπαρ, καταγράφει το χαμηλότερο ποσοστό καπνιστών (8%), για να ακολουθήσουν η Ολλανδία (11%) και η Δανία (14%).

Η Ελλάδα που ποτέ δεν σφιχταγκάλιασε τους νόμους για την απαγόρευση του καπνίσματος ήταν η μόνη -μαζί με τη Γερμανία, η οποία επίσης ποτέ δεν κατέγραψε λαμπρές επιδόσεις στη μείωση των καπνιστών- που στη σχετική απόφαση των υπουργών Υγείας της Ε.Ε. απείχε από το ψήφισμα.

«Λαμβάνοντας υπόψη την ευρεία επέκταση των προτεινόμενων μέτρων στους εξωτερικούς χώρους, χωρίς πρότερη ανάλυση αντικτύπου, τα μορφολογικά, κλιματολογικά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χώρας μας θα έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην αξιολόγηση για τον σχεδιασμό της εφαρμογής της», σημείωνε τότε ο υπουργός Υγείας Αδωνις Γεωργιάδης.

Αν και η είδηση της σύστασης συνοδεύτηκε από πηχυαίους τίτλους στα ελληνικά ΜΜΕ, η πληροφορία της αποχής μάλλον επισκιάστηκε, γιατί σύντομα υπήρξαν δημοσιεύματα που προανήγγειλαν υπό επεξεργασία σχέδια της κυβέρνησης με νέες απαγορεύσεις για κάπνισμα σε εξωτερικούς χώρους, ακόμη και σε ταράτσες ή βεράντες καφέ και εστιατορίων.

«Θα ήταν μία ακρότητα να πάμε σε ευρωπαϊκού τύπου απαγορεύσεις, όπως χώρες όπου δεν μπορούν καπνίζουν ούτε στις στάσεις λεωφορείων. Οι πολιτικές που ακολουθούμε μέχρι τώρα είναι να αποτρέψουμε τους νεότερους, δεν γίνεται να πάμε στο άλλο άκρο, λες και θα υπάρξει βλάβη στην υγεία του διπλανού τραπεζιού», σχολιάζει ο Γιώργος Καββαθάς, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εστιατορικών και Συναφών Επαγγελμάτων (ΠΟΕΣΕ).

Σημειώνεται ότι σε διευκρινιστική ερώτηση της «Εφ.Συν.» στο υπουργείο Υγείας λάβαμε την απάντηση ότι καμία σχετική πρόθεση δεν υπάρχει προς το παρόν για νέες απαγορεύσεις, παρά μόνο αν υπάρξει κάποια σχετική νομοθετική ρύθμιση από μεριάς της Κομισιόν που θα υποχρεωθεί να υιοθετήσει η χώρα.

ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ
Τσιγάρο ούτε στα μπαλκόνια σπιτιών

Oύτε σε μπαλκόνια... πολυκατοικιών όπου τουλάχιστον ένας ένοικος του διαμερίσματος είναι μη καπνιστής δεν επιτρέπεται το κάπνισμα στη Λιθουανία, η οποία εδώ και τρεις δεκαετίες έχει θεσμοθετήσει αυστηρότατες νομοθετικές απαγορεύσεις για τους καπνιστές. Ο σχετικός νόμος επιβάλλει ακόμη και σε έναν καπνιστή ένοικο διαμερίσματος ότι ο καπνός του δεν θα «ταξιδεύει» σε άλλους χώρους του σπιτιού (σε περιπτώσεις συγκατοίκησης) ή διπλανών διαμερισμάτων.

Το κάπνισμα απαγορεύεται από τα πανεπιστήμια και τους χώρους εργασίας, όπου μπορούν να προβλεφθούν ειδικοί χώροι καπνίσματος, ώς και στα αυτοκίνητα, εφόσον επιβάτες είναι ανήλικοι ή και έγκυες γυναίκες. Στην εστίαση απαγορεύεται, με εξαίρεση ειδικές λέσχες καπνιζόντων, ενώ όσον αφορά τα ΜΜΜ, απαγορεύεται μεν, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις: στα σιδηροδρομικά δρομολόγια που πραγματοποιούν μεγάλες αποστάσεις, τα τρένα διαθέτουν χωριστά βαγόνια για καπνιστές και μη καπνιστές.

Οι δήμοι μεμονωμένα έχουν την αρμοδιότητα να επιβάλλουν «smoke free» ζώνες στις πόλεις, απαγορεύοντας το κάπνισμα σε συγκεκριμένους δημόσιους χώρους (όπως σε πάρκα και πλατείες) και σε άλλους χώρους της δικαιοδοσίας τους. Κάποιοι δήμοι, για παράδειγμα, απαγορεύουν το κάπνισμα ακόμη και σε σοκάκια!

ΤΣΕΧΙΑ
«Οι Βρυξέλλες τρομοκρατούν τους πολίτες»

«Απαγόρευση του καπνίσματος στον μπροστινό κήπο, στο πάρκο, στην παιδική χαρά;», «Θάνατος στην εστίαση εξαιτίας της Ε.Ε.;», «Η τελευταία μάχη κατά των καπνιστών είναι σε εξέλιξη». Αυτοί είναι κάποιοι από τους ειδησεογραφικούς τίτλους τσεχικών ΜΜΕ που συνόδευαν την είδηση για την πρόσφατη σύσταση της Κομισιόν και μάλλον αντικατοπτρίζουν τη θέση μεγάλης μερίδας του πληθυσμού της χώρας. Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά η Denik Referendum, στον απόηχο της είδησης «ξέσπασε μια χιονοστιβάδα ειδησεογραφικών κειμένων που θέλουν τις Βρυξέλλες να τρομοκρατούν ξανά τους Τσέχους και να πλήττουν την εστίαση».

Σήμερα το κάπνισμα συμβατικών και ηλεκτρονικών τσιγάρων απαγορεύεται σε σχολεία, παιδικές χαρές, νοσοκομεία, αθλητικά γήπεδα και στάσεις ΜΜΜ και μάλλον δεν υπάρχουν πολιτικές βλέψεις για αλλαγή της νομοθετικής ρύθμισης προς το αυστηρότερο, αφού τόσο τα κόμματα του κυβερνητικού σχήματος συνασπισμού όσο και η αντιπολίτευση διαφωνούν με την ευρωπαϊκή σύσταση.

ΑΥΣΤΡΙΑ
Αντίθεση Λαϊκού Κόμματος και Πρασίνων

Η Αυστρία υποδέχθηκε τη σύσταση της Κομισιόν μάλλον θετικά, αλλά όχι χωρίς πολιτικές διαιρέσεις. Αν και πολλά από τα μέτρα έχουν ήδη εφαρμοστεί στην Αυστρία, ο υπουργός Υγείας των Πράσινων, Johannes Rauch, σχεδιάζει εδώ και καιρό να αυστηροποιήσει την απαγόρευση του καπνίσματος. Στα σκαριά υπάρχει ήδη σχέδιο νόμου που προβλέπει την επέκταση της απαγόρευσης σε παιδικές χαρές και σε αυτοκίνητα εάν στο όχημα επιβαίνουν παιδιά. Οπως συμβαίνει και στην Ελλάδα όταν επιβαίνει στο όχημα παιδί ηλικίας κάτω των 12 ετών (1.500 ευρώ πρόστιμο).

Ωστόσο στην Αυστρία η υλοποίησή του «σκοντάφτει» λόγω της αντίθεσης του συντηρητικού Λαϊκού Κόμματος (ÖVP) με το οποίο συγκυβερνούν οι Πράσινοι. Κριτική είχε ήδη εκφράσει στα τέλη Νοεμβρίου ο Καρλ Νεχάμερ, πρόσφατα παραιτηθείς από την καγκελαρία (ÖVP), ο οποίος έσπευσε μάλιστα να προβάλει την ακροδεξιά αντζέντα του κόμματος: «Τέτοιες προτάσεις είναι σε εντελώς λάθος κατεύθυνση.

»Η Ε.Ε. θα πρέπει να σταματήσει να προσπαθεί να ρυθμίζει τη ζωή των ανθρώπων μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια και αντ’ αυτού να ασχοληθεί με τα σοβαρά ζητήματα, όπως τη μετανάστευση [...] Με το ÖVP δεν θα υπάρξει απαγόρευση του καπνίσματος σε εξωτερικούς χώρους» είπε ορθά-κοφτά.

Ωστόσο, μεμονωμένες πόλεις έχουν ήδη εφαρμόσει την απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους. Στη Βιέννη, στο Ζάλτσμπουργκ και το Ινσμπρουκ, όπως και στο Γκρατς, επιβάλλονται ήδη πρόστιμα που κυμαίνονται από 30 έως 1.000 ευρώ, αναλόγως του είδους της παράβασης.

ΙΣΠΑΝΙΑ
Μπαράζ απαγορευτικών νόμων

Μέχρι το 2006 στην Ισπανία ήταν δυνατό να καπνίζει κανείς σε χώρους εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των γραφείων και των εργοστασίων, σε πανεπιστήμια, εστιατόρια ή ακόμη και σε ορισμένους χώρους νοσοκομείων. Τον Ιανουάριο του 2006 τέθηκε σε ισχύ νόμος που απαγόρευσε το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους εργασίας, ενώ παρείχε ευελιξία στον τομέα της φιλοξενίας: τα μπαρ και τα εστιατόρια μπορούσαν να επιλέξουν αν θα επιτρέψουν το κάπνισμα, ανάλογα με το μέγεθός τους.

Το πλαίσιο αυστηροποιήθηκε το 2011, οπότε το κάπνισμα απαγορεύτηκε σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων των μπαρ, των εστιατορίων και των κοινόχρηστων χώρων των νοσοκομείων. Η δυνατότητα δημιουργίας χώρων καπνίσματος σε κλειστούς χώρους καταργήθηκε και η απαγόρευση επεκτάθηκε και στις παιδικές χαρές, στους παιδότοπους και στα σχολεία. Τον Απρίλιο του 2024, το Συμβούλιο των Υπουργών ενέκρινε ολοκληρωμένο σχέδιο με πλάνο υλοποίησης σε βάθος τριετίας (2024-2027), με στόχο τη μείωση του καπνίσματος και του ατμίσματος για την «επίτευξη μιας γενιάς χωρίς καπνό». Σε αυτό το πλαίσιο πρότεινε την απαγόρευση του καπνίσματος και του ατμίσματος σε «ορισμένους υπαίθριους κοινοτικούς και κοινωνικούς χώρους» και σε ιδιωτικούς χώρους παρουσία ανηλίκων, καθώς και την αύξηση της τιμής των καπνικών προϊόντων.

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
Απαγόρευση με σημαντικές εξαιρέσεις

Στη Βουλγαρία, την πρώτη χώρα της Ε.Ε. σε αριθμό καπνιστών, το κάπνισμα απαγορεύεται εντός εστιατορίων και μπαρ, αλλά οι βουλγαρικές υγειονομικές αρχές επιτρέπουν σημαντικές εξαιρέσεις, οι οποίες, όπως σημειώνει η βουλγαρική Mediapool, μπορούν να αποδοθούν σε φαινόμενα διαφθοράς.

Πολλά εστιατόρια και μπαρ στις μεγάλες πόλεις προσαρμόζουν εσωτερικούς χώρους σε πάρκα, στον δρόμο ή σε κήπους όπου επιτρέπουν το κάπνισμα.

Οι βουλγαρικές αρχές δεν λαμβάνουν πρόσθετα μέτρα για τον περιορισμό του καπνίσματος και οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης στα τσιγάρα και τα υπόλοιπα προϊόντα καπνού βρίσκονται στα ελάχιστα επίπεδα της Ε.Ε. Ταυτόχρονα, επιτρέπεται η μαζική χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων σε εστιατόρια και μπαρ. Δεν υπάρχουν περιορισμοί για το κάπνισμα σε δημόσιους υπαίθριους χώρους, ούτε υπάρχει πολιτική συζήτηση σχετικά με τις τελευταίες συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το άρθρο γράφτηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PULSE, στο οποίο συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα η «Εφ.Συν.». Συνεργάστηκαν οι: David Krutzler, Kim Son Hoang (Der Standard - Αυστρία), Petr Jedlička (Denik Referendum - Τσεχία), Krassen Nikolov (Mediapool.bg - Βουλγαρία), Justė Ancevičiūtė (Delfi - Λιθουανία), Ana Somavilla (Εl Confidencial - Iσπανία)