Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές

Ο Γιάννης έγινε πατέρας στα 50 του χρόνια. Γεμάτος από επαγγελματικές και προσωπικές εμπειρίες, λαχταρούσε να κάνει οικογένεια - ίσως γι’ αυτό είδε τη γέννηση της Μελίνας ως δώρο ζωής, ενώ είχε χάσει κάθε ελπίδα να γίνει μια μέρα πατέρας. Και ίσως γι’ αυτό συμμετείχε τόσο ενεργά στην ανατροφή της κόρης του. Είναι ένας από τους σχετικά λίγους άνδρες στην Ελλάδα που έκανε χρήση του δικαιώματος άδειας από την εργασία του για να βρίσκεται κοντά στη γυναίκα και το παιδί του τις πρώτες μέρες της γέννησής της. «Νομίζω ότι ο χρόνος που έμεινα στο σπίτι ήταν μικρός, νομίζω ότι ο νόμος πρέπει να αλλάξει. Μια γυναίκα που μόλις γέννησε έχει μεγάλη ανάγκη από πρακτική υποστήριξη. Αλλά και για να χτίσει μια σχέση με το μωρό, ο πατέρας χρειάζεται χρόνο και πρέπει να ασχοληθεί συστηματικά μαζί του. Δυστυχώς, αν και θα το ήθελα πολύ, δεν μπορούσα να μείνω άλλο στο σπίτι», μας λέει ο Γιάννης.

Το 2023 η Women On Top πραγματοποίησε την έρευνα «Αδεια πατρότητας και γονικής μέριμνας - Οψεις του χάσματος μεταξύ των δύο φύλων στη (μη αμειβόμενη) φροντίδα», με την υποστήριξη του Konrad Adenauer Stiftung Ελλάδας και Κύπρου, με στόχο «να σκιαγραφήσει τα εμπόδια που εμποδίζουν τους άνδρες να κάνουν χρήση της γονικής άδειας, να διερευνήσει το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων στη χρήση της γονικής άδειας και να διατυπώσει προτάσεις πολιτικής που θα ενθαρρύνουν τη μεγαλύτερη χρήση της άδειας αυτής από τους πατέρες».

Πόσο διαρκούν η άδεια πατρότητας, η άδεια μητρότητας και η γονική άδεια στην Ελλάδα; Οπως εξηγεί η Στέλλα Κάσδαγλη, συνιδρύτρια του Women On Top, η άδεια πατρότητας στην Ελλάδα διαρκεί 14 ημέρες, ενώ η άδεια μητρότητας έχει διάρκεια 17 εβδομάδων. Στη συνέχεια, ένας από τους δύο γονείς μπορεί να έχει μειωμένες ώρες και ημέρες εργασίας ή διαδοχικές ημέρες άδειας (άδεια φροντίδας παιδιού). Και οι δύο γονείς, όμως, δικαιούνται γονική άδεια διάρκειας 4 μηνών, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί εφάπαξ ή κατά τμήματα από έναν από τους δύο, έως ότου το παιδί γίνει 8 ετών, με σκοπό την κάλυψη των ελάχιστων απαιτήσεων φροντίδας του.

Η έρευνα του οργανισμού έδειξε πως ένας στους δύο πατέρες (47%) δεν έχει χρησιμοποιήσει καμία από τις άδειες που θα μπορούσε ώστε να φροντίσει το παιδί του - κι όπως θα διαβάσετε στη συνέντευξή μας, υπάρχουν ισχυροί λόγοι γι’ αυτό. Μόνο ένας στους τρεις νέους μπαμπάδες (34%) έχει κάνει χρήση της άδειας πατρότητας και μάλιστα εξ αυτών το 69% είχε κάνει χρήση του δικαιώματος αυτού πριν από το 2021, όταν τροποποιήθηκε ο σχετικός νόμος και η διάρκεια της άδειας ήταν μόνο 2 ημέρες, αντί για 14 που προβλέπει ο Ν. 4808/2021. Επίσης, μόνο ένας στους τρεις μπαμπάδες έχει κάνει χρήση της γονικής άδειας (27%).

Πώς μπορεί η Ελλάδα να μειώσει το έμφυλο χάσμα στη φροντίδα των παιδιών

Η Στέλλα Κάσδαγλη είναι συνιδρύτρια του Women On Top και υπεύθυνη για τα ερευνητικά προγράμματα και τις στρατηγικές συνεργασίες του οργανισμού. Μιλήσαμε μαζί της για όσα αποκάλυψε η έρευνα της οργάνωσης, αλλά και για το τι θα έπρεπε να κάνει η Ελλάδα ώστε να μειώσει το έμφυλο χάσμα στη φροντίδα των παιδιών.

«Τα συστήματα αδειών αποτελούν μία από τις παραμέτρους που συμβάλλουν στη βελτίωση της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, αλλά δεν οδηγούν απαραίτητα στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των δύο φύλων που καταγράφεται στον τομέα της μη αμειβόμενης φροντίδας των παιδιών. Παρόλο που οι έρευνες, συμπεριλαμβανομένης της μελέτης του WoT, έχουν καταγράψει τα πολλαπλά οφέλη από την αύξηση της συμμετοχής των ανδρών στην ανατροφή και τη φροντίδα των παιδιών τους, αυτές εξακολουθούν να είναι σε μεγάλο βαθμό “γυναικεία υπόθεση”. Το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων που καταγράφεται στη χρήση των γονικών αδειών μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι περίπου οι μισοί άνδρες δεν έκαναν καμία χρήση των γονικών αδειών, καθιστώντας σαφές ότι οι αντιλήψεις περί φύλου που “απαλλάσσουν” τους άνδρες από τη φροντίδα των παιδιών τους, ακόμη και όταν αμφισβητούνται θεωρητικά, εξακολουθούν να είναι καλά εδραιωμένες στην καθημερινή μας ζωή. Παράλληλα, η “επιλογή” των πατέρων να μην κάνουν χρήση των αδειών τους μπορεί να συνδέεται είτε με την εσωτερίκευση των έμφυλων στερεοτύπων είτε με τον φόβο της κρίσης από τον κοινωνικό τους περίγυρο, η οποία θα μπορούσε να λάβει και τη μορφή στιγματισμού σε μια εργασιακή κουλτούρα που δεν προωθεί το μήνυμα της ισότητας των φύλων.

Ωστόσο, ακόμη και όσοι κάνουν χρήση της άδειας πατρότητας, τη θεωρούν ως μέσο υποστήριξης των μητέρων, άποψη που ίσως πηγάζει από το γεγονός ότι το ίδιο το σύστημα γονικής άδειας προωθεί την αντίληψη ότι η φροντίδα είναι αποκλειστικά “γυναικεία υπόθεση”, διατηρώντας τη σύντομη διάρκεια της άδειας πατρότητας.

»Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι οι οικογενειακές αποφάσεις σχετικά με τη λήψη άδειας εξαρτώνται επίσης από τις οικονομικές επιπτώσεις που θα έχει αυτό στο οικογενειακό εισόδημα καθιστά σαφές ότι το ζήτημα της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής είναι συνυφασμένο με μια σειρά από ανισότητες μεταξύ των φύλων (π.χ. μισθολογικό χάσμα). Η χρήση των αδειών από τους πατέρες θα μπορούσε, λοιπόν, να προωθηθεί μέσω πρόσθετων κινήτρων, όπως, για παράδειγμα, με την αύξηση των γονικών επιδομάτων ή την παράταση των αδειών.

»Εκτός από τις προτάσεις αυτές, προκειμένου να ενθαρρυνθεί η πιο ισότιμη αξιοποίηση των αδειών, είναι κρίσιμο να προωθηθούν θεσμικές παρεμβάσεις για την εξάλειψη των ανισοτήτων. Οι παρεμβάσεις αυτές αναφέρονται: α) στην αύξηση της διάρκειας των αδειών πατρότητας, οι οποίες παρά την πρόσφατη επέκτασή τους εξακολουθούν να επικοινωνούν τον δευτερεύοντα ρόλο που διαδραματίζουν οι πατέρες στη φροντίδα του νέου μέλους της οικογένειας και β) στην εξίσωση της διάρκειας των γονικών αδειών (προσαρμογή προς τα πάνω) για τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, καθώς η ανάγκη για φροντίδα των παιδιών δεν διαφοροποιείται ανάλογα με τον τομέα απασχόλησης του γονέα.

»Η υιοθέτηση αδειών που στοχεύουν στην ενεργότερη συμμετοχή των ανδρών στην οικογενειακή φροντίδα πρέπει απαραίτητα να συνοδεύεται από δράσεις ευαισθητοποίησης, οι οποίες, αφενός, θα παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις των αδειών, ώστε να εξοικειωθούν οι άνθρωποι με τη δυνατότητα χρήσης τους, και, αφετέρου, θα επικοινωνούν μηνύματα για την αμφισβήτηση των στερεοτυπικών αντιλήψεων σχετικά με τον ρόλο του πατέρα.

Οι εταιρείες πρέπει επίσης να ενημερώνουν συστηματικά και εξατομικευμένα τους εργαζομένους τους σχετικά με τα δικαιώματά τους ως γονείς/κηδεμόνες παιδιών και να διασφαλίζουν ότι οι πληροφορίες αυτές είναι ανά πάσα στιγμή διαθέσιμες στο προσωπικό τους, δημιουργώντας ειδικές ενότητες στο intranet ή στην ιστοσελίδα τους».

Τι συμβαίνει στην Ευρώπη;

● ΙΣΠΑΝΙΑ

Τόσο οι εργαζόμενες μητέρες όσο και οι εργαζόμενοι πατέρες στην Ισπανία έχουν 16 εβδομάδες άδεια μετ’ αποδοχών στο 100% του μισθού τους. Από αυτές, οι πρώτες έξι πρέπει να ληφθούν ταυτόχρονα και αμέσως μετά τον τοκετό. Τις υπόλοιπες 10 εβδομάδες μπορούν να τις πάρουν κατά βούληση, είτε με πλήρη είτε με μερική απασχόληση. Μπορούν να τις πάρουν μετά τις υποχρεωτικές έξι εβδομάδες ή αργότερα, μπορούν να τις πάρουν ταυτόχρονα και οι δύο ή μπορούν να σταματήσουν να εργάζονται ο ένας μετά τον άλλο. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορούν να μεταφέρουν εβδομάδες μεταξύ τους. Οπως εξηγεί η Λιντία Φαρέ, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Οικονομικής Ανάλυσης CSIC, το σημαντικό με το ισπανικό μοντέλο είναι πως αφού «οι άδειες έχουν την ίδια διάρκεια για τον πατέρα και τη μητέρα, ο εκάστοτε εργοδότης, όταν πρόκειται να προσλάβει κάποια/ον, δεν μπορεί να κάνει διάκριση εις βάρος των γυναικών, διότι πλέον γνωρίζει ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες μπορούν να βρίσκονται σε άδεια για το ίδιο χρονικό διάστημα».

● ΣΟΥΗΔΙΑ

Η Σουηδία, μια από τις πιο προηγμένες χώρες όσον αφορά την ισότητα των φύλων, επιλέγει ένα άλλο μοντέλο: τη γονική άδεια, η οποία, σε αντίθεση με την άδεια πατρότητας ή μητρότητας, δεν συνδέεται με τον πατέρα ή τη μητέρα του νεογέννητου. Το σουηδικό μοντέλο είναι πολύ γενναιόδωρο σε διάρκεια, αλλά στην πράξη είναι πολύ άνισα κατανεμημένο. Συνολικά, οι γονείς έχουν δικαίωμα 480 ημέρες άδειας αθροιστικά. Από αυτές, κάθε γονέας πρέπει να λάβει τουλάχιστον 90 ημέρες αρχικά, αλλιώς θα τις χάσει, αλλά τις υπόλοιπες ημέρες μπορούν να τις μοιράσουν όπως κρίνουν. Στην πράξη πάντως οι μητέρες παίρνουν πολύ μεγαλύτερη άδεια από τους πατέρες. Το 2023, οι άνδρες έλαβαν το 31% των διαθέσιμων ημερών άδειας, σε σύγκριση με το 69% των ημερών που έλαβαν οι γυναίκες.

● ΓΑΛΛΙΑ

Είκοσι πέντε ημέρες άδειας δικαιούται κάθε νέος πατέρας στη Γαλλία. Μετά την άδεια μητρότητας ή πατρότητας, στον ιδιωτικό τομέα, και οι δυο γονείς μπορούν να λάβουν γονική άδεια είτε ως πλήρη άδεια, κατά τη διάρκεια της οποίας διακόπτεται η σύμβαση εργασίας κι ο εργαζόμενος λαμβάνει μηνιαίως 448 ευρώ, είτε να τροποποιηθεί η σύμβασή τους και να απασχολούνται μερικώς για ένα έως τρία χρόνια.

Το 2021 το 0,8% των πατέρων πήρε γονική άδεια, σε σύγκριση με το 14% των μητέρων. Γενικότερα, ενώ σχεδόν 500.000 γονείς έλαβαν γονική άδεια το 2013, μόλις 290.000 έκαναν χρήση του δικαιώματος αυτού το 2021, αντιπροσωπεύοντας μόλις το 13% των γονέων με παιδί κάτω των 3 ετών.

● ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

Ο πατέρας δικαιούται 15 ημέρες άδειας μετ’ αποδοχών μετά τη γέννηση αρκεί να εργάζεται με σύμβαση εργασίας και να έχει συγκεντρώσει εισφορές κοινωνικής ασφάλισης τουλάχιστον 6 μηνών, να είναι παντρεμένος ή να έχει σύμφωνο συμβίωσης με τη μητέρα.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι Βούλγαροι πατέρες προτιμούν να μην πάρουν άδεια πατρότητας, κυρίως γιατί οι άνδρες λαμβάνουν γενικά υψηλότερους μισθούς από τις γυναίκες αλλά και γιατί κυριαρχεί η συντηρητική αντίληψη ότι η ανατροφή των παιδιών είναι γυναικείο καθήκον.

● ΤΣΕΧΙΑ

Στην Τσεχία, ανάλογα με το τι έχει συμφωνήσει το ζευγάρι, είτε ο πατέρας είτε η μητέρα μπορεί να είναι ο κύριος φροντιστής του παιδιού και να λαμβάνει επιδόματα και παροχές. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, δεν υπάρχει κανένα κρατικό κίνητρο ή πίεση προς τους πατέρες να αναλάβουν τον ρόλο του κύριου φροντιστή. Και το τσεχικό πολιτικό τοπίο τείνει σήμερα περισσότερο προς τη Δεξιά και τον συντηρητισμό, οπότε δεν αναμένεται ότι κάτι παρόμοιο θα εγκριθεί σύντομα.

Οι πατέρες που δηλώνουν σε έρευνες ότι θα ήθελαν να πάρουν γονική άδεια, αλλά δεν μπορούν, αναφέρουν ως κύριο λόγο τον υψηλότερο μισθό τους, τον οποίο χρειάζονται για να αποπληρώσουν το στεγαστικό δάνειο που έχουν πάρει. Ακόμα και μεταξύ των ειδικών σήμερα, υπάρχει ομοφωνία ότι το κύριο εμπόδιο για την ισότιμη κατανομή της φροντίδας δεν είναι τόσο έμφυλα στερεότυπα όσο η μισθολογική ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων και το υψηλό κόστος στέγασης, τα οποία απαιτούν από τον γονέα με το υψηλότερο εισόδημα να παραμείνει στην εργασία του.

* Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του προγράμματος PULSE, μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας που διευκολύνει τη διεθνή δημοσιογραφική συνεργασία και στην οποία συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα η «Εφ.Συν.». Για το ρεπορτάζ αυτό συνεργάστηκαν: Francesca Barca/Voxeurop-Γαλλία, Krassen Nikolov/Mediapool.bg-Βουλγαρία, Petr Jedlička /Denik Referendum-Τσεχία