Κυριαρχία του ιδιωτικού παράγοντα και των κερδοσκοπικών τάσεων. Φυγή των κατοίκων και επικράτηση του τουρισμού, που θέτει στο περιθώριο άλλες πιο παλιές και παραδοσιακές χρήσεις, ενταγμένες στη ζωή της γειτονιάς. Γήρανση και μείωση του μόνιμου πληθυσμού. Υπερβολική αύξηση των Ι.Χ. αυτοκινήτων εις βάρος του δημόσιου χώρου. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα όσα περιλαμβάνονται στα εφιαλτικά σενάρια για το μέλλον της Αθήνας που εξετάστηκαν στο πλαίσιο της μελέτης για το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΤΠΣ) του Δήμου Αθηναίων και, υποτίθεται ότι, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν από την κυβέρνηση.
Το ΤΠΣ του Δήμου Αθηναίων βρίσκεται στο πρώτο στάδιο της εκπόνησής του, μαζί με εκατοντάδες ακόμη σχέδια για διάφορες πόλεις και περιοχές της χώρας. Σήμερα, η διοίκηση του Δήμου καλεί σε μια πρώτη παρουσίαση των διαπιστώσεων της ομάδας, που περιλαμβάνει τα «αρνητικά σενάρια», τις παρεμβάσεις που προτείνονται για να μετατραπούν σε θετικά, αλλά και τα ανοικτά ζητήματα που δημιουργούν πρόσθετα εμπόδια στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της πρωτεύουσας. Επισημαίνεται ότι για την τελική μορφή του ΤΠΣ για τον Δήμο Αθηναίων, ο ίδιος ο δήμος έχει μόνο γνωμοδοτικό χαρακτήρα. Η απόφαση λαμβάνεται από την κυβέρνηση μέσω του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) και παίρνει τη μορφή Προεδρικού Διατάγματος αφού ελεγχθεί από το ΣτΕ.
Εφιάλτης σε δρόμους χωρίς λεύκες
Οι μελετητές του ΤΠΣ για τον δήμο της πρωτεύουσας παραθέτουν τα αρνητικά σενάρια για το πώς μπορεί να εξελιχθεί ο Δήμος Αθηναίων σε πολλαπλά επίπεδα ως προς τις χρήσεις γης, τα περιβαλλοντικά δεδομένα, τις μεταφορές και πλήθος άλλων δεδομένων. Σε αυτά, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται:
● Η κυριαρχία κερδοσκοπικών τάσεων που έχουν σαν αποτέλεσμα την επικράτηση ορισμένων χρήσεων –με πλέον ενδεικτικό παράδειγμα τον τουρισμό– με σύγχρονη απώθηση άλλων, που συχνά προϋπήρχαν και συνέθεταν την παραδοσιακή εικόνα της αθηναϊκής γειτονιάς.
● Ο ιδιωτικός παράγοντας κυριαρχεί. Παρατηρείται σημαντική απόκλιση από τα προβλεπόμενα στο θεσμικό πλαίσιο σχετικά με τις χρήσεις γης κ.λπ., με επακόλουθο έντονες τάσεις κερδοσκοπίας από την εκμετάλλευση της γης.
● Η ανεξέλεγκτη αύξηση του Airbnb συμπαρασύρει τις τιμές γης και ως εκ τούτου δημιουργείται στεγαστική κρίση με θύματα κυρίως τα μεσαία και χαμηλά εισοδηματικά στρώματα, τους μετανάστες και τις ευπαθείς ομάδες πολιτών, ενώ παράλληλα δημιουργεί γειτονιές που μετεξελίσσονται από μεσαίου σε χαμηλού εισοδήματος.
● Η φυγή των μονίμων κατοίκων προς άλλες περιοχές και η εξαφάνιση της γειτονιάς επιδρούν αρνητικά στον ήδη καχεκτικό συμμετοχικό σχεδιασμό και στη συλλογική συνείδηση και δράση των πολιτών.
● Η μεταφορά υπουργείων (από το κέντρο στην ΠΥΡΚΑΛ) υποβαθμίζει τον διοικητικό ρόλο της Αθήνας ως Μητροπολιτικής Πρωτεύουσας. Τα κενά κτίρια αποδίδονται στον τουρισμό, αλλοιώνοντας περαιτέρω τον παραδοσιακό διοικητικό χαρακτήρα του κέντρου της Αθήνας.
● Στο σενάριο της πλήρους παρακμής, που δεν περιλαμβάνει καν τουριστική ανάπτυξη, περιλαμβάνεται περαιτέρω γήρανση και μείωση του μόνιμου πληθυσμού, συρρίκνωση των θέσεων εργασίας, συσσώρευση «αδρανούς» πληθυσμού και δημιουργία γκέτο.
● Ελαττώνεται το λιανικό εμπόριο λόγω ηλεκτρονικών αγορών και υπάρχει γενικότερη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας του δομημένου περιβάλλοντος και των υποδομών.
● Μειώνονται οι επενδύσεις για τουριστικά καταλύματα, αυξάνεται ο αριθμός των εγκαταλελειμμένων κτιρίων, όπως και οι αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και την ασφάλεια από φυσικούς κινδύνους και εγκληματικότητα.
Ανταγωνισμός με Ελληνικό και ΠΥΡΚΑΛ
● Το κέντρο της Αθήνας υποβαθμίζεται δραματικά εξαιτίας του ανταγωνισμού για την ελκυστικότητα σε χρήσεις και επενδύσεις κυρίως από το Ελληνικό και ενδεχομένως από την ΠΥΡΚΑΛ, όπου η κυβέρνηση θέλει να μεταφέρει μαζικά τα υπουργεία.
● Η μεταφορά υπουργείων υποβαθμίζει την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος στο κέντρο: τα κενά κτίρια παραμένουν χωρίς χρήση, ακατοίκητα, με αυξανόμενες φθορές και αλματώδη αύξηση της τρωτότητάς τους σε περίπτωση φυσικών καταστροφών.
● Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο για τις χρήσεις γης παραβιάζεται κατάφωρα. Υπάρχει συνεχής υποβάθμιση του τοπίου, για το οποίο δεν υπάρχει καμία μέριμνα. Μειώνονται οι κοινωνικές παρεμβάσεις και η πρόνοια για ΑμεΑ. Υποβαθμίζεται ο ρόλος της Αθήνας ως μητρόπολης διεθνούς εμβέλειας σε οικονομικό, πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο.
● Η κλιματική αλλαγή προκαλεί όλο και αυξανόμενες και εντονότερες αρνητικές επιπτώσεις (λειψυδρία, καύσωνες, πυρκαγιές, πλημμύρες και με καταστροφικές επιπτώσεις στις ευπαθείς –και όχι μόνο– κοινωνικές ομάδες).
● Ελλειψη σύγχρονου σχεδιασμού πολιτικής προστασίας και ανθεκτικότητας. Αδυναμία παροχής ουσιαστικής ένταξης και προσαρμογής στις δομές της ελληνικής κοινωνίας, τόσο οικονομικά και στεγαστικά όσο και κοινωνικά, σε νέα πληθυσμιακά ρεύματα και ευπαθείς ομάδες πληθυσμού: πρόσφυγες, μετανάστες κ.λπ.
● Ανεπάρκεια υποδομών και πόρων για παρεμβάσεις που δεν είναι κερδοφόρες.
● Υπερβολική αύξηση των Ι.Χ. αυτοκινήτων και των υποδομών εξυπηρέτησής τους, σε βάρος του δημόσιου χώρου, συνεχής κυκλοφοριακή συμφόρηση, σοβαρό πρόβλημα στάθμευσης ιδιαίτερα για τους μόνιμους κατοίκους, αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση και ηχορύπανση.
● Αδυναμία των ΜΜΜ να προσελκύσουν ικανό αριθμό μετακινουμένων. Ελλιπής ή ανεπαρκής υποδομή για τις μετακινήσεις ΑμεΑ. Υπερβολικές καθυστερήσεις στην επέκταση του δικτύου των μέσων σταθερής τροχιάς. Αύξηση ατυχημάτων και υπερβολικός αριθμός παραβάσεων σχετικά με τις ισχύουσες ρυθμίσεις κυκλοφορίας, στάθμευσης.
● Συνεχής υποχώρηση στις πιέσεις της κερδοσκοπίας στη γη και αδυναμία ελέγχου της διαφθοράς. Συνεχής υποβάθμιση και χαμηλή ποιότητα αστικού χώρου σε όλο και ευρύτερες περιοχές. Ελλειψη χώρων και πόρων για απαλλοτριώσεις για Κοινόχρηστους Χώρους και Χώρους Πρασίνου, αναπλάσεις και πολεοδομικές παρεμβάσεις.
Τα θετικα σεναρια
Οι μελετητές του ΤΠΣ για τον Δήμο της Αθήνας παραθέτουν και προτάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε θετικά σενάρια, μέσα στις οποίες περιλαμβάνονται τα πάντα, ακόμη και η υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων από την πυρηνική ενέργεια ή το ψήλωμα των κτιρίων. Ενδεικτικά, αναφέρονται:
1. Εμφαση στην οικονομική ανάπτυξη με επικέντρωση στη βελτίωση της παραγωγικής βάσης, βάσει της θεωρίας των πόλων ανάπτυξης. Ενθαρρύνονται και ισχυροποιούνται τα «δυνατά» στοιχεία και περιοχές του δήμου, που στη δυναμική πορεία τους θα συμπαρασύρουν και το σύνολο του δήμου.
2. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο δίπολο Αθήνα - Πειραιάς. Ενθαρρύνεται η επιχειρηματικότητα και η ανάπτυξη υπηρεσιών και γίνεται ειδική προσέγγιση στον σχεδιασμό του. Λαμβάνονται μέτρα για την προσέλκυση νέων ανθρώπων για εργασία στους δυναμικούς τομείς της οικονομίας.
3. Κύρια στοιχεία της οικονομικής ανάπτυξης είναι ο τουρισμός και η ανάπτυξη υπηρεσιών με σχέδιο διαχείρισης των αυξημένων τουριστικών ροών και μέτρα ελέγχου για τη βραχυχρόνια μίσθωση/Airbnb.
4. Η παρέμβαση στον χώρο της ΠΥΡΚΑΛ αποβαίνει θετική με την ενεργοποίηση (ίσως αξιοποίηση) των χώρων που θα ελευθερωθούν στο κέντρο της πόλης.
5. Για ενίσχυση των θετικών επιδράσεων δίνεται προτεραιότητα στην ισόρροπη ανάπτυξη και τις παρεμβάσεις κοινωνικού περιεχομένου. Μειώνονται οι ανισότητες στην ποιότητα ζωής και περιβάλλοντος μεταξύ κέντρου και γειτονιών, αλλά και μεταξύ γειτονιών με στόχο την αναστροφή του φαινομένου αποχώρησης του μόνιμου πληθυσμού από τον Δήμο Αθηναίων και την αντιμετώπιση της συνεχιζόμενης πληθυσμιακής γήρανσης.
6. Ιεραρχούνται οι πολεοδομικές παρεμβάσεις με πρώτες τις προοριζόμενες για τις πιο υποβαθμισμένες γειτονιές/συνοικίες, ηλικιωμένους, άστεγους, ΑμεΑ, μετανάστες. Δίνεται έμφαση στην κοινωνική κατοικία και ταυτόχρονα λαμβάνονται μέτρα για την προσέλκυση νέων ζευγαριών για μόνιμη κατοικία.
7. Υιοθετείται η αρχή της «μηδενικής τσιμεντοποίησης», που ήδη εφαρμόζουν πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, ήτοι για κάθε τετραγωνικό μέτρο που οικοδομείται με κάλυψη της επιφάνειας της αστικής γης θα πρέπει να αποδίδεται αντίστοιχη επιφάνεια σε πράσινο.
8. Προσφέρονται κίνητρα στο λιανικό εμπόριο που απειλείται με δραστική μείωση (π.χ. οι ανοιχτές αγορές-openmalls).
9. Γίνονται παρεμβάσεις στη ροή μαζικών αφίξεων σε συνεργασία με τον Δήμο Πειραιά ή ως γενικό μέτρο Μητροπολιτικής Διοίκησης, προς αποφυγή κυριαρχίας μαζικού τουρισμού (κρουαζιερόπλοια κ.λπ.). Επιχειρείται προσανατολισμός στο citybreak των τριών ημερών.
10. Σχεδιάζονται νέοι προσανατολισμοί στον τουρισμό (π.χ. τουρισμός κοιμητηρίων με ένταξη του Α΄ Νεκροταφείου στους τουριστικούς πόλους με ιστορική σημασία).
11. Γίνονται παρεμβάσεις επανάχρησης σε παλαιά και/ή συχνά εγκαταλειμμένα κτίρια και μετατροπή τους είτε σε κατοικίες με έμφαση στην κοινωνική στέγη είτε σε σύγχρονα ξενοδοχεία ή Airbnb. Καθιερώνεται νέα κατηγορία χρήσης γης για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις.
12. Διερευνώνται οι επιπτώσεις από τη σχεδιαζόμενη μεταφορά υπουργείων στην ΠΥΡΚΑΛ: α) σε σχέση με τα κτίρια που θα εγκαταλειφθούν στον Δήμο Αθηναίων και β) σε σχέση με τις επιδράσεις στον χαρακτήρα του κέντρου της Αθήνας από διοικητικό κέντρο πρωτεύουσας σε τουριστική ζώνη.
13. Γίνονται ενέργειες για την επάρκεια κοινωνικής υποδομής και κυρίως για παιδιά και ηλικιωμένους (βρεφονηπιακοί σταθμοί, σχολεία, ΚΑΠΗ) με έμφαση στις υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας.
14. Συνολικός σχεδιασμός που να απαντά στην κλιματική κρίση με αφετηρία το Ιστορικό Τρίγωνο. Μετατροπή του δακτυλίου σε πράσινο δακτύλιο.
15. Γενίκευση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών για παραγωγή ενέργειας, υιοθέτηση του μοντέλου της πόλης-σφουγγάρι (διαπερατές επιφάνειες, βύθιση ομβρίων κ.λπ.), δενδροφύτευση πεζοδρομίων με διεύρυνση.
16. Λελογισμένη κατανάλωση των ορυκτών καυσίμων τα επόμενα χρόνια. Εκμετάλλευση του φυσικού αερίου και των αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων που υπάρχουν στο ελληνικό υπέδαφος. Διερεύνηση της συμπλήρωσης ενέργειας με «κατάλληλη» χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας (π.χ. πυρηνική ενέργεια).
17. Μέτρα ασφάλειας της κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων: ανώτατη ταχύτητα Ι.Χ. μέσα στην πόλη: 30 χλμ./ώρα, επαρκή πλάτη πεζοδρομίων με μνεία για υποδομές ΑμεΑ με προτεραιότητα στο βασικό οδικό δίκτυο.
18. Επικαιροποίηση και βελτίωση των διατάξεων του ΝΟΚ για αύξηση υψών και bonus στη δόμηση. Η καθ’ ύψος επέκταση της πόλης μπορεί να λύσει σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα κατοικίας, χωρίς να στερήσει την πόλη από κοινόχρηστους χώρους και χώρους πρασίνου. Σε άλλο σενάριο, όμως, προτείνεται και κατάργηση της αύξησης του ύψους και των bonus στη δόμηση που δίνει ο ΝΟΚ.
Ανοιxτά ζητήματα
Σήμερα στον Δήμο Αθηναίων ισχύει το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο που εγκρίθηκε το 1988 αλλά από την έγκρισή του έως σήμερα υπέστη 12 τροποποιήσεις. Ταυτόχρονα σε πολλά σημεία του δεν έχει εφαρμοστεί ή εφαρμόζεται με αποκλίσεις.
● Στις μεγαλύτερες εκκρεμότητες περιλαμβάνονται το αστικό κενό της περιοχής Ελαιώνα και το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδή, τμήμα του οποίου ανήκει στον Δήμο Αθηναίων. Το Πάρκο Γουδή έχει συνολική έκταση 965 στρέμματα, στο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας του 1985 ο χώρος του καθοριζόταν ως πρασίνου και αναψυχής, αλλά τα 550 στρέμματα παραμένουν στην κυριότητα του υπουργείου Αμυνας.
● Ο μόνιμος πληθυσμός μειώνεται συνεχώς από το 1991, κατά 3,35% στη δεκαετία 1991-2001, 15,85% την περίοδο 2001-2011 (κατά 125.120 κατοίκους), ενώ την επόμενη δεκαετία (2011-2021) ο ρυθμός μείωσης επιβραδύνθηκε σε -3,10% (-20.594 κάτοικοι).
● Η μειωμένη ελκυστικότητα του κεντρικού δήμου ως περιοχή κατοικίας και εγκατάστασης οικογενειών δείχνει να έχει ως κυριότερες αιτίες την παλαιότητα του δομημένου χώρου (με ηλικίες κτιρίων που ανάγονται κυρίως στο διάστημα μεταξύ Μεσοπολέμου και δεκαετίας του 1970), την υψηλή πυκνότητα δόμησης με ταυτόχρονες σημαντικές ελλείψεις σε κοινόχρηστους χώρους επιπέδου γειτονιάς, τη διαχρονική κυκλοφοριακή επιβάρυνση του οδικού συστήματος του κέντρου (έντονα ζητήματα κυκλοφοριακών συμφορήσεων κατά τις ώρες αιχμής) παρά την παρουσία αρκετών μέσων μαζικής μεταφοράς (μετρό, τραμ, λεωφορεία, τρόλεϊ), αλλά και την τάση καθιέρωσης ευέλικτων μεθόδων εργασίας (τηλεργασία) που καθιερώθηκε εντονότερα κατά την περίοδο της πρόσφατης πανδημίας και που αμβλύνει σημαντικά την αναγκαιότητα γειτνίασης των τόπων εργασίας και κατοικίας του εργαζομένου.
● Σε ορισμένες περιοχές του ιστορικού κέντρου, οι τουριστικές χρήσεις τείνουν να αντικαταστήσουν τις παραδοσιακές αστικές, οδηγώντας σε μονοδιάστατο αναπτυξιακό προσανατολισμό. Στην Αθήνα οι διεθνείς αφίξεις αυξήθηκαν κατά 9,86% μεταξύ 2019 και 2023. Επιπλέον, διαπιστώνεται αύξηση του αριθμού ξενοδοχείων και δωματίων κατά το χρονικό διάστημα 2019-2024 (+13,62% και +11,70% αντίστοιχα).
● Ως προς τα καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης, τα αυτοτελή ακίνητα στην πλατφόρμα βραχυχρόνιας μίσθωσης Airbnb (εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων) εμφάνισαν εντυπωσιακή αύξηση κατά 31,49% στο διάστημα μεταξύ Σεπτεμβρίου 2022 και Ιουνίου 2024 (από 9.094 σε 13.274 εγγεγραμμένα ακίνητα).
● Αύξηση τιμών των ακινήτων καταγράφεται σε όλες τις περιοχές του Δήμου Αθηναίων, αλλά ιδιαίτερα στις περιοχές που προσελκύουν τουριστικό ενδιαφέρον, όπως στην Πλάκα, στο Μοναστηράκι, στο Κουκάκι, στο Παγκράτι, στο Μετς, στου Ψυρρή, ενώ εκτιμάται ότι η ανοδική πορεία των τιμών θα συνεχιστεί.
● Σε σχέση με τις υψηλές θερμοκρασίες, υπολογίζεται για την περιοχή της Αθήνας αύξηση της μέσης μέγιστης θερμοκρασίας το καλοκαίρι κατά 2 βαθμούς Κελσίου για την περίοδο 2021-2050 και 4 βαθμούς Κελσίου για την περίοδο 2071-2100.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας