Γιατί τον είπαν χαφιέ;

Ο Νίκος Πλουμπίδης εκτελέστηκε στις 14 Αυγούστου 1954, στις 5.25 το πρωί, στη θέση Αγία Μαρίνα στο Δαφνί. «Εξετελέσθη ζητωκραυγάζων υπέρ του ΚΚΕ», έγραψαν την ίδια μέρα οι αθηναϊκές εφημερίδες υπογραμμίζοντας ότι ο εκτελεσμένος «αντιμετώπισε με απόλυτον ψυχραιμίαν τας σφαίρας του αποσπάσματος» και «δεν εδέχθη ούτε να κοινωνήση, ούτε να του δέσουν τους οφθαλμούς του».

Ως τελευταίες λέξεις του Ν. Πλουμπίδη οι εφημερίδες κατέγραψαν τη φράση «Αφήνω ένα τιμημένο όνομα στο παιδί μου» που, πάντα σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, ειπώθηκε στο πλαίσιο του διαλόγου που είχε με τον βασιλικό επίτροπο Πολυχρονόπουλο.

Δεν χωράει αμφιβολία πως ο Ν. Πλουμπίδης άφησε ένα σπουδαίο και τίμιο όνομα στο παιδί του, αλλά και μια βαριά κληρονομία στις επόμενες γενιές των κομμουνιστών, των αριστερών, των λαϊκών αγωνιστών.

Παρ’ όλα αυτά άφησε την τελευταία πνοή του στιγματισμένος από το ίδιο του το κόμμα ως προδότης, χαφιές και προβοκάτορας.

Φέτος συμπληρώνονται 70 χρόνια από τη δολοφονία του Νίκου Πλουμπίδη και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως έχουν γραφτεί τόσα πολλά γι’ αυτόν, εδώ και δεκαετίες, ώστε να τίθεται το ερώτημα: υπάρχει κάτι που δεν έχει ειπωθεί; Κάτι που δεν έχει γραφτεί; Κι όμως, υπάρχει. Κι ίσως είναι το σημαντικότερο.

Γιατί το ΚΚΕ τον είπε χαφιέ; Γιατί του απηύθυνε μια τόσο βαριά κατηγορία; Οσα έχουν γραφτεί μέχρι σήμερα όχι μόνο απέχουν «μακράν της αληθείας» αλλά είναι και παραπλανητικά, καθώς στις περισσότερες των περιπτώσεων εξυπηρετούσαν -κι ενδεχομένως εξυπηρετούν ακόμα- πολιτικές σκοπιμότητες. Αλλοτε για να εξυπηρετηθεί ο αντιζαχαριαδισμός με τον οποίο ερμηνεύονταν όλα τα αρνητικά στην ιστορία του ΚΚΕ, άλλοτε για να εξυπηρετηθεί η πάλαι ποτέ διαμάχη ΚΚΕ - ΚΚΕ εσωτερικού, άλλοτε για να χτυπηθεί το ΚΚΕ ως κόμμα-Κρόνος που τρώει τα παιδιά του κ.ο.κ.

Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική και θα χρειαστεί να δημοσιοποιηθεί το σχετικό αρχειακό υλικό που υπάρχει στο ΚΚΕ και στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας για να φτάσουμε κάποια στιγμή σε μια ολοκληρωμένη εξέταση του θέματος.

Εντούτοις -ειδικά τώρα που έχουν καταλαγιάσει τα παλιά πάθη- αξίζει να προσεγγίσουμε το θέμα και να δώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα «Γιατί τον είπαν χαφιέ;» με όσα στοιχεία μάς έγιναν προσιτά μέσα από πολύχρονη έρευνα.

Το ιστορικό της κατηγορίας

Το ΚΚΕ κατήγγειλε πρώτη φορά δημόσια τον Πλουμπίδη ως χαφιέ στις 27 Νοεμβρίου 1952, με μια ανακοίνωση της Κ.Ε. του, που μετέδωσε ο ραδιοσταθμός του κόμματος, «Ελεύθερη Ελλάδα». Η ανακοίνωση έλεγε ότι ο Πλουμπίδης ήταν πράκτορας της Ασφάλειας από 27ετίας, δηλαδή από την πρώτη στιγμή ένταξής του στο ΚΚΕ. Η ηγεσία του κόμματος είχε καταλήξει σ’ αυτό το συμπέρασμα με απόφαση του Πολιτικού Γραφείου που είχε ληφθεί 4 μήνες νωρίτερα, στις 25/7/1952, αλλά είχε κρατηθεί μυστική. Ο χρόνος δε της δημοσιοποίησής της δείχνει -πέραν των άλλων- ότι η ηγεσία του κόμματος όντως πίστευε ότι με τη σύλληψη του Ν. Πλουμπίδη μπήκε σε νέα φάση εφαρμογής το σχέδιο ευρύτατης υπονόμευσης του ΚΚΕ και έπρεπε να αντιμετωπιστεί αποφασιστικά.

Αλλά πότε το ΚΚΕ άρχισε να πιστεύει πως ο Πλουμπίδης ήταν χαφιές; Από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας οι σχέσεις Πλουμπίδη και κομματικής ηγεσίας κλονίζονται από τη στιγμή που γίνεται γνωστό ότι -με πρωτοβουλία του Πλουμπίδη- ο ίδιος και ο Νίκος Μπελογιάννης δεν θα ήταν υποψήφιοι της ΕΔΑ στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου του 1951. Ας παρακολουθήσουμε, μέσα από αποφάσεις του Πολιτικού Γραφείου της Κ.Ε. του ΚΚΕ, πώς εξελίχθηκε αυτό το θέμα:

Συνεδρίαση Π.Γ. 7/8/51: «2.- Να χρησιμοποιηθεί ο Μπάρμπας βοηθητικά ειδικά στις εκλογές για την αντιμετώπιση των διασπαστικών και τιτικών προσπαθειών στο Δ.Σ. και για να περιληφθούν στους συνδυασμούς του Δ.Σ. φυλακισμένοι και εξόριστοι». Δ.Σ. είναι η κίνηση «Δημοκρατικός Συναγερμός» που συγκρότησε και στήριξε το ΚΚΕ εκείνη την εποχή πριν από την ίδρυση της ΕΔΑ. Ο «Δημοκρατικός Συναγερμός» πήρε μέρος στις δημοτικές εκλογές στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1951 και πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της ΕΔΑ.

Συνεδρίαση Π.Γ. 28/8/51: «6.- Θα βγούμε ανοιχτά για την ΕΔΑ. Θα επιμείνουμε να μπούνε στους συνδ/σμούς της ΕΔΑ οι Μπελογιάννης, Κεπέσης και Πλουμπίδης. Να ξεσκεπάζουμε τους κοινούς πράκτορες που μπαίνουν στην ΕΔΑ (για την ώρα όχι ονομαστικά)».

Συνεδρίαση Π.Γ. 3/9/51: «6.- Να μπει στην ολομέλεια ζήτημα Μπάρμπα για παράβαση κομματικής εντολής και για διαστρέβλωση γραμμής μας. 7.- Να γράψουμε Μ. να μας στείλει μέσα σε 24 ώρες όλα τα στοιχεία για συνδυασμούς κ.λπ. Οτι θεωρούμε υποχώρησή του σε ζήτημα Τ απαράδεκτη και αδικαιολόγητη» (Τ ονομαζόταν ο Ν. Μπελογιάννης στον κώδικα επικοινωνίας του ΚΚΕ, μέσω ασυρμάτου, με την παράνομη οργάνωσή του στην Αθήνα).

Είναι αλήθεια πως την απόφαση να μην είναι ο Μπελογιάννης υποψήφιος στους συνδυασμούς της ΕΔΑ την πήρε ο ίδιος ο Πλουμπίδης. Οπως έχει εξηγήσει στις επιστολές που έγραφε από τη φυλακή στον κουνιάδο του, Δημοσθένη Παπαχρήστου, οδηγήθηκε σε αυτή την απόφαση γιατί συνάντησε ισχυρές αντιδράσεις μέσα στην ΕΔΑ και βρέθηκε μπροστά στον κίνδυνο διάσπασής της (Δημοσθένης Παπαχρήστου: «Νίκος Πλουμπίδης - Ντοκουμέντα, Γράμματα από τη Φυλακή 1953-1954», εκδόσεις Δελφίνι, Αθήνα 1997, σελ. 110-115).

Δεν ξέρουμε αν αυτές οι εξηγήσεις έφτασαν στην ηγεσία του ΚΚΕ. Εκείνο που ξέρουμε είναι ότι οι σχέσεις της με τον Πλουμπίδη επιδεινώθηκαν ακόμη περισσότερο. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε και το γεγονός ότι τον Νοέμβριο του 1951 η Ασφάλεια εξάρθρωσε τον μηχανισμό ασυρμάτων του ΚΚΕ και επί της ουσίας διέλυσε την παράνομη οργάνωσή του στην Αθήνα. Ετσι κατέστη αδύνατη και η επαφή του Πλουμπίδη με την κομματική ηγεσία στο εξωτερικό.

Στη συνεδρίαση του, στις 21/12/51, το Π.Γ. αποφάσισε «14.- Να κάνουμε φάκελο για την υπόθεση Μ-Κ κ.λπ. με όλα τα στοιχεία, τηλεγραφήματα, τι έγραψαν οι εφημερίδες για Βαβούδη και αφού τα διαβάσουν όλοι να κάνουμε συζήτηση στο Π.Γ. Το πότε θα το καθορίσουμε» (Μ-Κ= Μπάρμπας - Κουφός: δηλαδή Πλουμπίδης και Νίκος Βαβούδης).

Από εκεί και μετά συγκεντρώνεται υλικό για τον Πλουμπίδη. Θα παρακολουθήσουμε αυτήν την πορεία συγκέντρωσης υλικού μέσα από τις αποφάσεις του Πολιτικού Γραφείου που ακολουθούν.

Συνεδρίαση Π.Γ. 10/1/52: «2.- Να γράψουμε όλοι μέσα σε 15 μέρες ό,τι ξέρουμε για τον Πλουμπίδη».

Συνεδρίαση Π.Γ. 19/2/52: «8.- Θα συζητήσουμε για την υπόθεση Μ-Κ μόλις τελειώσει η δίκη» (πρόκειται για τη δεύτερη δίκη Μπελογιάννη).

Συνεδρίαση Π.Γ. 17/4/52: «12.- Την ερχόμενη Πέμπτη θα ξανακάνουμε συνεδρίαση για να συζητήσουμε τα πρακτικά ζητήματα που βγαίνουν απ’ το σχέδιο απόφασης. Επίσης θα συζητήσουμε τα παρακάτω ζητήματα:......δ) υπόθεση Μ-Κ».

Συνεδρίαση Π.Γ. 30/4/52: «2.- Να πάρουμε απόφαση για το Μ. Θα τη γράψει ο Βασίλης» (Βασίλης είναι ο Βασίλης Μπαρτζώτας, μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ τότε).

Συνεδρίαση Π.Γ. 10/6/52: «7.- Να γράψει η Ελένη, ο Αλευράς, η Παπαρήγα για τον Πλουμπίδη».

Συνεδρίαση Π.Γ. 25/7/52: «4.- Το σχέδιο απόφασης για τον Μπάρμπα εγκρίνεται βασικά. Τα δακτυλογραφημένα με τις παρατηρήσεις να σταλούν στο Βασίλη για επεξεργασία».

Ετσι διαμορφώθηκε η τελική απόφαση -που προαναφέραμε- βάσει της οποίας ο Νίκος Πλουμπίδης χαρακτηρίστηκε χαφιές της Ασφάλειας στις γραμμές του ΚΚΕ καθ’ όλη τη διάρκεια της κομματικής του ζωής.

Ο αναγνώστης που θα διαβάσει αυτή την απόφαση ασφαλώς θα τρομάξει για το γεγονός ότι όλη η ζωή και δράση του Πλουμπίδη ερμηνεύονται με όρους χαφιεδισμού από μέρους του. Αν όμως επιχειρήσουμε να δούμε αυτή την απόφαση στο πλαίσιο των συνθηκών κάτω από τις οποίες γράφτηκε θα κατανοήσουμε και θα εξηγήσουμε το περιεχόμενό της καλύτερα. Από τη στιγμή που ο Πλουμπίδης θεωρήθηκε χαφιές ήταν λογικό όλη του η δράση και κυρίως λάθη, αστοχίες, ανθρώπινες αδυναμίες να ερμηνεύονται ως σκόπιμες και μελετημένες ενέργειες ενός επαγγελματία προβοκάτορα. Ο χαρακτηρισμός του χαφιέ και του προβοκάτορα καθίσταται το βασικό ερμηνευτικό εργαλείο των πάντων. Χώρια που είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, ακόμα και για έναν πραγματικό χαφιέ να αναζητήσει και να βρει κανείς τον πραγματικό χρόνο που έγινε τέτοιος.

Χαφιεδοφοβία και καταγγελίες

Το ΚΚΕ στην ιστορική διαδρομή του αντιμετώπισε διώξεις ποικίλου περιεχομένου. Μια από τις μεθόδους αντιμετώπισής του που χρησιμοποιούσαν οι διωκτικές αρχές ήταν και ο χαφιεδισμός. Η στρατολογία δηλαδή μελών και στελεχών του ή η προώθηση ανθρώπων στις γραμμές του που θα δούλευαν για τους σκοπούς της Ασφάλειας.

Στα χρόνια του εμφυλίου και ειδικότερα από τον χειμώνα του 1947 και μετά οι οργανώσεις του ΚΚΕ στην Αθήνα και στον Πειραιά δέχονται συνεχή χτυπήματα από την Ασφάλεια. Κι αυτά τα χτυπήματα ερμηνεύονται από το κόμμα και ως αποτέλεσμα χαφιέδικης δράσης. Πολλά ήταν τέτοιου χαρακτήρα, αλλά όχι όλα. Τυχαίες συλλήψεις προσώπων πολλές φορές οδηγούσαν σε εξάρθρωση ολόκληρων οργανώσεων καθώς υπήρχαν άνθρωποι που «έσπαγαν» στην ανάκριση και οδηγούσαν τις Αρχές σε ευρύτερες επιτυχίες. Αλλοτε πάλι η επιτυχία των Αρχών ήταν αποτέλεσμα λαθών των κομματικών μελών και στελεχών και μη τήρησης των συνωμοτικών κανόνων που απαιτούσε η παράνομη κομματική δουλειά.

Σε κάθε περίπτωση η ερμηνεία των χτυπημάτων της Ασφάλειας με εργαλείο τον χαφιεδισμό ήταν βασική για το παράνομο ΚΚΕ. Κι αυτό το εργαλείο ήταν κυρίαρχο στην ανάλυση των καταστάσεων απ’ όλα τα κομματικά στελέχη και μέλη μη εξαιρουμένου του Νίκου Πλουμπίδη. Στελέχη σαν αυτόν μάλιστα είχαν διαπαιδαγωγηθεί για το ενδεχόμενο, το κόμμα να τους απομονώσει από την κομματική δουλειά ως ύποπτους- ακόμα και να τους χαρακτηρίσει με την κατηγορία του χαφιέ αν αυτό απαιτούσε η προφύλαξη της οργάνωσης στη συγκεκριμένη συγκυρία. Η παρανομία ήταν μια πολύ σκληρή κατάσταση κι όποιος ζούσε σ’ αυτήν έπρεπε να είναι αποφασισμένος για όλα.

Για τον Νίκο Πλουμπίδη είχαν διατυπωθεί υποψίες πολύ πριν το ΚΚΕ τον χαρακτηρίσει επισήμως χαφιέ. Αλλά και ο ίδιος είχε διατυπώσει υποψίες ή βεβαιότητες χαφιεδισμού για άλλα στελέχη.

Ο ρόλος του Στ. Κασιμάτη

Στους παλιούς κομμουνιστές και αριστερούς είχε επικρατήσει η άποψη ότι ο άνθρωπος που είχε καταγγείλει τον Πλουμπίδη στο κόμμα ως χαφιέ ήταν ο Σταύρος Κασιμάτης, στέλεχος της ΕΠΟΝ στην κατοχή και στον εμφύλιο στην Αθήνα, γνωστός με τα ψευδώνυμα Ορέστης και Λευτέρης Σταθάς, ο οποίος διετέλεσε για ένα διάστημα αναπληρωματικό μέλος του Π.Γ.

Είναι αλήθεια ότι ο Στ. Κασιμάτης έγραψε εκθέσεις προς την ηγεσία του κόμματος για την κατάσταση της παράνομης δουλειάς στην Αθήνα, αλλά ουδέποτε υποστήριξε σε αυτές ότι ο Πλουμπίδης ήταν χαφιές. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που το επιβεβαιώνουν. Θα αρκεστούμε σε ένα. Στις 16/12/1953 συνεδρίασε η Κ.Ε. του ΚΚΕ όπου συζητήθηκε η ανακαταγραφή του Σταύρου Κασιμάτη (Ορέστη ή Λευτέρη Σταθά). Με τη διαδικασία της ανακαταγραφής το ΚΚΕ, τότε, εξέταζε όλη τη δράση μελών και στελεχών του και αποφάσιζε αν θα έπρεπε να συνεχίζουν να έχουν την κομματική ή στελεχική ιδιότητα. Σ’ εκείνη τη συνεδρίαση ο Βασίλης Μπαρτζώτας είχε πει για τον Στ. Κασιμάτη: «Σχετικά με τον Πλουμπίδη: Δεν είναι σωστό ότι είχε απ’ την αρχή ξεκαθαρισμένη γνώμη για τον Πλουμπίδη. Πολύ αργά έγραψε γι’ αυτόν ορισμένα πράγματα όχι καθαρά. Και όταν του έγινε γνωστό, ό,τι έχει, να τα βάλει καθαρά, ο Λευτέρης δεν τα έβαλε. Πρέπει να λέει τα γεγονότα όπως είναι και να βγάζει συμπεράσματα». Και ο Νίκος Ζαχαριάδης στη δική του ομιλία είχε προσθέσει: «Με τον Πλουμπίδη δεν μας κατατόπισες. Ο Μπελογιάννης έφυγε κατατοπισμένος για τον Πλουμπίδη και σεις κάτω τον αλλάξατε. Αυτά όλα, Λευτέρη, για να δεις σωστά τι ήταν εκείνο που σ’ εμπόδισε».

Είναι αλήθεια πως ο Μπελογιάννης κατέβηκε στην Ελλάδα με την εντολή να μην έρθει σε επαφή με τον μηχανισμό του Πλουμπίδη γιατί η κομματική ηγεσία -ορθώς- θεωρούσε πως ο κομματικός αυτός μηχανισμός ήταν διαβρωμένος από την Ασφάλεια. Αυτό φυσικά δεν σήμαινε ότι η ηγεσία πίστευε τότε πως ο Πλουμπίδης ήταν χαφιές.

Ο Κώστας Κολιγιάννης, γραμματέας του ΚΚΕ μετά τον Νίκο Ζαχαριάδη, είχε πει στην 7η ολομέλεια της Κ.Ε. του κόμματος, το 1964, τα εξής: «Οταν εγώ έτυχε να γίνω μέλος του Π.Γ., δεν θυμάμαι ακριβώς, πάντως εκεί γύρω στο ’52 ή ’51 ή ’52, το ’51 έπρεπε να είναι, έτυχε να γίνει μια συζήτηση στο Π.Γ. για τη δουλειά κάτω και η εντύπωση που υπήρχε τότε στο Π.Γ. ήταν ότι ο Πλουμπίδης, η δουλειά του Πλουμπίδη είναι στα χέρια της ασφάλειας. Αυτή η εντύπωση ήταν του Π.Γ. και το πρόβλημα ήταν αν επειδή τον έχουν ζωσμένο τον Πλουμπίδη η ασφάλεια ή είναι και ο ίδιος πράχτορας» (Η 7η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, 9-13 Απρίλη 1964, Απόρρητο μόνο για εσωκομματική κρίση, σελ. 342).

Η άποψη πως ο κομματικός μηχανισμός που καθοδηγούσε ο Πλουμπίδης ήταν απολύτως διαβρωμένος από την Ασφάλεια φαίνεται πως εδραιώθηκε πλήρως μετά το μεγάλο χτύπημα των διωκτικών αρχών στο ΚΚΕ την άνοιξη του 1949. Συγκεκριμένα την 1η Μαρτίου του 1949 η Ασφάλεια συνέβαλε τον Στέργιο Αναστασιάδη, επικεφαλής του Κόμματος σε Αθήνα και Πειραιά. Την ίδια και τις επόμενες ημέρες πιάστηκαν επίσης πάρα πολλά κομματικά στελέχη και μέλη. Σε όσους γνώριζαν τη δομή του παράνομου κομματικού μηχανισμού εκείνες οι συλλήψεις έδειξαν πως κάτι δεν πήγαινε καλά. Η Ασφάλεια συνέλαβε τον πρώτο τη τάξει Στέργιο Αναστασιάδη αλλά δεν συνέλαβε τον δεύτερο που ήταν ο Πλουμπίδης. Συνέλαβε τον τρίτο τη τάξει Βαγγέλη Καββαδία, αλλά δεν συνέλαβε τον επόμενο που ήταν ο Πέτρος Διβέρης. Συνέλαβε όμως τον επόμενο του Διβέρη που ήταν ο Παντελής Κιουρτσής. Αυτή η εικόνα των συλλήψεων δημιουργούσε τη βάσιμη εκτίμηση ότι οι συλλήψεις ήταν επιλεγμένες κι όσοι δεν συνελήφθησαν είχαν εντοπιστεί από τις διωκτικές αρχές και παρακολουθούνταν ή κάποιοι από αυτούς ήταν άνθρωποι της Ασφάλειας. Πρέπει πάντως να σημειώσουμε ότι ήταν πρακτική των διωκτικών αρχών να αφήνουν ασύλληπτους κάποιους επιφανείς του κομματικού μηχανισμού, όχι μόνο για να παρακολουθούν τη δράση τους και να ελέγχουν την έκταση της κομματικής δουλειάς αλλά και για να καλλιεργούν την καχυποψία και τη χαφιεδοφοβία στις γραμμές του ΚΚΕ, λειτουργούσε παραλυτικά στη δραστηριότητά του.

Η έκθεση του Γιώργη Σπανού

Μέσα σε τέτοιες συνθήκες ήταν φυσικό επόμενο να φουντώσουν οι υποψίες για τον Νίκο Πλουμπίδη με αποτέλεσμα ορισμένοι να τον θεωρούν, αν όχι χαφιέ, τουλάχιστον ύποπτο. Τις υποψίες αυτές τις ενέτεινε συχνά ο ίδιος ο Πλουμπίδης με πρωτοβουλίες που έπαιρνε οι οποίες συχνά συνιστούσαν ωμή παραβίαση των συνωμοτικών κανόνων. Εχει γραφεί ότι την περίοδο που γίνονταν διεργασίες για να φτιαχτεί η ΕΔΑ ενεργούσε σαν να ήταν νόμιμος κι όχι ένας βαριά παράνομος κομμουνιστής ηγέτης.

Ολα αυτά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έφταναν στην κομματική ηγεσία στο εξωτερικό κι ασφαλώς σωρευτικά έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο ώστε εκείνη να καταλήξει να χαρακτηρίσει τον Πλουμπίδη άνθρωπο της Ασφάλειας στις τάξεις του κόμματος.

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε αρκετά στοιχεία γύρω από αυτό το ζήτημα. Θα αρκεστούμε σε ένα αρκετά χαρακτηριστικό.

Ο Γιώργης Σπανός υπήρξε Γραμματέας της παράνομης Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ) του ΚΚΕ από το φθινόπωρο του 1948 ώς τις αρχές της άνοιξης του 1949. Τον Σεπτέμβρη του 1949 παρέδωσε μια μακροσκελή έκθεση στην ηγεσία του ΚΚΕ για την κομματική δουλειά στην Αθήνα, τα χτυπήματα που είχε δεχτεί η οργάνωση και τον ρόλο προσώπων. Για τον Νίκο Πλουμπίδη γράφει: «Ο σύντροφος Πλουμπίδης, όπως σας είναι γνωστό, από το Μάρτη του ’49 με απομόνωσε για ύποπτο. Εδωσε εντολή στους συνεργάτες μου να μη με πλησιάσουν και γω μη ξέροντας έτρεχα επί βδομάδες στους δρόμους και σε σπίτια για να βρω την οργάνωση με κίνδυνο άμεσο να πιαστώ. Ο τρόπος αυτός της απομόνωσής μου ήταν λαθεμένος και περιέκλεινε κινδύνους για μένα χωρίς να εξασφαλίζει τουλάχιστο κατά στοιχειώδικο τρόπο την οργάνωση στην περίπτωση που ήμουν πράχτορας. Π.χ. έδωσε εντολή στον Κλέωνα Παπαλοΐζο (στέλεχος της Ε.Π.) να μην έρθει στη συνεργασία που είχαμε (εγώ και ο Παπαλοΐζος).

Πήγα στο σπίτι της συνεργασίας και μούπαν ότι την προηγούμενη είχε περάσει ο Κλέων και παρήγγειλε ότι θα με δει ύστερα, αόριστα. Εμαθα μετά πως εξακολουθούσε να κάθεται στο σπίτι του που τόξερα. Θα μπορούσε ο Μπάρμπας (σ.σ. Πλουμπίδης) να με μηνύσει, κρύψου και κόψε γιατί σε ζητάν. Χρειάστηκε καιρός για να μάθω πως είμαι απομονωμένος.

Η απομόνωσή μου, σαν μέτρο, θεωρώ πως ήταν επίσης λαθεμένη. Εγινε σε στιγμή που θα μπορούσα να προσφέρω σοβαρές υπηρεσίες διότι είχα μάθει την οργάνωση και είχα διδαχτεί αρκετά πράματα ώστε να τη φυλάξω.

Το μέτρο αυτό μπέρδεψε και θόλωσε περισσότερο το πρόβλημα των συλλήψεων και ήταν νερό στο μύλο της Ασφάλειας. Είχε πετύχει άλλους να πιάσει κι άλλους να καταστήσει άχρηστους. Κόντεψε να την πληρώσει ο Μπάρμπας και ως ένα βαθμό και γω διότι απομονωμένος όπως ήμουν και μακριά από το μηχανισμό μου (υποπτευόμουνα) δεν μπορούσα να βοηθήσω ούτε τον Μπάρμπα ούτε και τον εαυτό μου όντας έξω από την οργάνωση. Φυσικά δε ζητώ κανενός είδους ικανοποίηση ούτε αισθάνομαι προσωπική πίκρα για τα μέτρα που πήρε ο σύντροφος στην Αθήνα σε βάρος μου.

Τα πήρε για να φυλάξει την οργάνωση. Εγώ σημειώνω πως αστόχησε και ούτε φύλαξε ουσιαστικά την οργάνωση από μένα (αν ήμουν πράχτορας)».

Φυσικά ο Σπανός δεν λέει πουθενά ότι ο Πλουμπίδης ήταν χαφιές. Οι αναφορές του, όμως, μαζί με αναφορές άλλων, ότι με τις πράξεις του ο Πλουμπίδης θόλωσε περισσότερο το πρόβλημα των συλλήψεων ρίχνοντας νερό στον μύλο της Ασφάλειας, χωρίς να προσφέρει την παραμικρή προστασία στην παράνομη οργάνωση, ήταν αρκετές για να χρησιμοποιηθούν αργότερα ως αποδεικτικό υλικό ότι επρόκειτο πράγματι για έναν επαγγελματία χαφιέ.

Εκείνες οι εποχές ήταν σκληρές και με μια έννοια βάρβαρες. Μιλάμε για πόλεμο. Για εμφύλιο πόλεμο που συνεχίστηκε μετά την, επίσημη, λήξη του από μέρους των νικητών και σε βάρος των κομμουνιστών. Το δίκαιο ακόμη και μεταξύ συντρόφων και συγγενών ήταν δίκαιο πολέμου.

Αν αυτό το κατανοήσουμε και αν σκύψουμε χωρίς ταμπού πάνω στα πραγματικά ιστορικά στοιχεία θα μπορέσουμε να καταλάβουμε και να ερμηνεύσουμε τραγωδίες σαν αυτή του Πλουμπίδη που ταυτόχρονα ήταν και τραγωδία για τους συντρόφους του και το ίδιο του το κόμμα.

♦ Το αφιέρωμα αυτό αποτελεί μια πολύ σύντομη συμπύκνωση του βιβλίου που ετοιμάζουμε και θα διανεμηθεί μελλοντικά με την «Εφ.Συν.», με τίτλο: «Νίκος Πλουμπίδης: Γιατί τον είπαν χαφιέ»