Ξαναγράφοντας την Iστορία κατά βούληση

Ενα βήμα πίσω από την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας σχετικά με την απελευθέρωση της Πάτμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο φαίνεται ότι έκανε πριν από λίγες μέρες η προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου σε μια κίνηση που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία και εγείρει πολλά ερωτήματα για τη σκοπιμότητά της.

Ο λόγος για την έγγραφη αντίδραση της κ. Φωτεινής Τομαή στην πρόσφατη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Πάτμου να αποξηλώσει ανιστόρητη επιγραφή που τοποθετήθηκε το 2006 σε κεντρικό σημείο στο λιμάνι της Σκάλας Πάτμου, στην οποία τιμάται ως δήθεν απελευθερωτής του νησιού από τους Γερμανούς το 1944 ο Βρετανός υπολοχαγός Tερενς Μπρους Μίτφορντ.

Φυσικά η Πάτμος δεν απελευθερώθηκε το 1944, αλλά το 1945, έζησε 2 χρόνια βρετανικής κυριαρχίας, απέκτησε Ελληνα στρατιωτικό διοικητή μόλις το 1947 και ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό στις 3 Μαρτίου 1948, όπως τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.

Επιπλέον, προφανώς η απελευθέρωσή της δεν οφείλεται σε ένα πρόσωπο, πόσω μάλλον σε έναν σχετικώς άγνωστο στους ιστορικούς Βρετανό στρατιωτικό. Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή.

Το 2006, ύστερα από αίτημα του Tίμοθι Μίτφορντ, γιου του Βρετανού λοχαγού Τέρενς Μίτφορντ, το τότε δημοτικό συμβούλιο, χωρίς διασταύρωση της αλήθειας, χωρίς ερώτημα στα Αρχεία του Κράτους, στα αρχεία της Δωδεκανήσου ή στους εναπομείναντες ζώντες Πάτμιους της εποχής, με μοναδικό τεκμήριο τα απομνημονεύματα του λοχαγού, έλαβε απόφαση και ανάρτησε στον τοίχο τού ιταλικής κατασκευής κτιρίου της Αστυνομικής Διεύθυνσης στο λιμάνι της Πάτμου τιμητική επιγραφή με την εξής φράση:

Ανηρτήθη από τον Δήμο Πάτμου σε ανάμνηση της 60ής επετείου από την απελευθέρωση του νησιού, 10 Φεβρουαρίου 1944, από τον Terence Bruce Mitford, λοχαγό των ειδικών πλωτών δυνάμεων του βρετανικού στρατού, Φεβρουάριος 2004.

Το πρώτο διάστημα η πινακίδα δεν έγινε αντιληπτή και δεν προκάλεσε αντιδράσεις.

Πριν από περίπου 2 χρόνια, όταν έγινε αντιληπτό το περιεχόμενό της από τη φιλόλογο Γ. Μέμου, γράφτηκε ένα άρθρο με πλήθος ιστορικών στοιχείων στην εφημερίδα «Πατμιακή» και στα «Πατμιακά χρονικά».

Εστάλη επίσης στον μετέπειτα δήμαρχο Γρηγόρη Στόικο, χωρίς να εγείρει καμία αντίδραση, αλλά και στους υποψήφιους δημάρχους των τελευταίων δημοτικών εκλογών.

Το θέμα ετέθη τελικά για συζήτηση στο σημερινό Δ.Σ. με πρωτοβουλία ενός δημοτικού συμβούλου, του Σ. Μαυρωνά. Είχε προηγηθεί παρέμβαση στον δήμο του συλλόγου των απανταχού Πατμίων «Εμμ. Ξάνθος» (αριθμεί 650 μέλη) που ζητούσαν την αφαίρεση της πινακίδας και την αντικατάστασή της με μνημείο που θα τιμά τους Πάτμιους αγωνιστές.

Τον Μάρτιο του 2015 πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση του Δ.Σ. και αποφασίστηκε να ζητηθούν περαιτέρω στοιχεία για τον εν λόγω Βρετανό αξιωματικό.

Υστερα από έρευνα και ερώτημα του σημερινού δημάρχου Πάτμου, Γρηγόρη Στόικου, προς τα Ιστορικά Αρχεία της Δωδεκανήσου και το υπουργείο Εξωτερικών (Διπλωματικό Ιστορικό Αρχείο) για τη δράση του λοχαγού, το αρμόδιο τμήμα του υπουργείου Εξωτερικών με το υπ. αριθμ. Φ. 7120/2/ΑΣ 236/22-4-2015 απαντητικό έγγραφό του απάντησε ότι «δεν υπάρχουν στοιχεία για τη δράση του λοχαγού στην Πάτμο».

Μετά την αρνητική απάντηση και από τις δύο υπηρεσίες, σε νέα συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου τον Αύγουστο του 2015 για το εν λόγω θέμα αποφασίστηκε ομόφωνα η αποξήλωση της πινακίδας και η εγκατάσταση μνημείου που θα τιμά τους Πάτμιους αγωνιστές.

Οι περισσότεροι δημοτικοί σύμβουλοι ζήτησαν την καθαίρεση της επιγραφής, ενώ διατυπώθηκε και η άποψη να διατηρηθεί η επιγραφή αλλά να κατασκευαστεί και άλλη, δεύτερη, προς τιμήν των Πατμίων.

Ενάντια στην απόφαση του Δ.Σ. έγινε ένσταση από τον πρώην δημοτικό σύμβουλο Μανώλη Γρύλλη στην Περιφέρεια Δωδεκανήσου, ο οποίος ως αντιδήμαρχος είχε πρωτοστατήσει στην κατασκευή της πινακίδας και ο οποίος, σύμφωνα με μέλη του συλλόγου «Εμμ. Ξάνθος», διατηρεί έκτοτε φιλικές σχέσεις με τον γιο του Βρετανού υπολοχαγού. Απάντηση στην ένσταση δεν υπάρχει ακόμα από την αποκεντρωμένη διοίκηση που είναι αρμόδια για το θέμα.

Διπλωματικό υπόβαθρο

Αντ΄ αυτού όμως, λίγες μέρες μετά την απόφαση του Δήμου Πάτμου, εμφανίζεται έγγραφο με την ένδειξη «Επείγον-περιορισμένης χρήσης» της Φωτεινής Τομαή προς τη Διεύθυνση Ιστορίας του υπουργείου Αμυνας, από την οποία ζητά περαιτέρω διευκρινίσεις για το θέμα εκφράζοντας επιφυλάξεις για την καθαίρεση («καθότι πρόκειται περί στρατιωτικού»).

Στο έγγραφό της με ημερομηνία 3/9/2015, που παρουσιάζει σήμερα η «Εφ.Συν.», η Φωτεινή Τομαή, προϊσταμένη του ιστορικού αρχείου του ΥΠΕΞ, ουσιαστικά έρχεται σε αντίθεση με όσα έστειλε πριν από λίγους μήνες η ίδια η υπηρεσία της οποίας προΐσταται σε μια υπόθεση που μοιάζει να έχει διπλωματικό υπόβαθρο.

Οπως αναφέρεται στο έγγραφο, «η υπηρεσία μας πράγματι επιβεβαίωσε τη δράση του εν λόγω αξιωματικού στο Αιγαίο με βάση την Κρήτη κατά την περίοδο 1944-1945, με την προσθήκη όμως ότι δεν ενετόπισε κάτι αναφορικά με τη δράση του στην απελευθέρωση της Πάτμου».

Εντονη ήταν η αντίδραση της τοπικής κοινωνίας μέσω του συλλόγου «Εμμ. Ξάνθος». Σε επιστολή τους (23/9/2015) προς την κ. Τομαή (κοινοποιημένη προς τον υπουργό Εθνικής Αμυνας) οι Πάτμιοι αναφέρουν στην προϊσταμένη του ιστορικού αρχείου πως «επειδή το κίνητρο αποστολής του εγγράφου σας προς το υπουργείο Αμυνας δεν προσδιορίζεται αλλά εικάζεται, ο Σύλλογός μας διατηρεί σοβαρή επιφύλαξη».

Ρωτούν «με ποια λογική αν κάποιος έχει αδιαμφισβήτητη στρατιωτική δράση στην Κρήτη, πρέπει να βραβεύεται στην Πάτμο ως ‘‘απελευθερωτής’’ του νησιού αυτού», ενώ προσθέτουν:

Ουδείς από τους ζώντες Πατμίους τον θυμάται ή γνωρίζει το περιστατικό αυτό. Ηταν αρχαιολόγος με έρευνες στην Κύπρο και Ασία, βρέθηκε με τις δυνάμεις καταδρομών μετά την Κρήτη στα νησιά μας με καΐκι, ως κομάντο, όπως και πολλοί άλλοι πριν, η δε αυτοβιογραφική του αναφορά στην απελευθέρωση της Πάτμου από αυτόν είναι προσωπική του περιγραφή (εκτίμηση) και κανενός άλλου

O... απελευθερωτής

Ο Τερενς Μπρους Μίτφορντ ήταν ένας Σκοτσέζος αρχαιολόγος, με σημαντικό ανασκαφικό έργο στην Κύπρο και τη νότια Μ. Ασία, με στρατιωτική δράση ως λοχαγός πλωτών μέσων κυρίως στην Κρήτη.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματά του, όπως περιέχονται στο βιβλίο «Τhe Flipbusters-The story of the special boat service», είναι ο «απελευθερωτής» της Πάτμου, των Αρκιών και των Λειψών από τους Γερμανούς στις 7 και 8 Φεβρουαρίου του 1944.

Το βιβλίο είναι γραμμένο από τον John Lodwick, ιστορικό κατά την κ. Τομαή, μυθιστοριογράφο στην πραγματικότητα.

Πιο γνωστό ως «Raiders from the sea», το συγκεκριμένο βιβλίο είναι η ιστορική πηγή που απετέλεσε τη βάση για την ανάρτηση της τιμητικής πινακίδας.

Σύμφωνα με το βιβλίο, o πλοίαρχος του βρετανικού πολεμικού ναυτικού T. Β. Mitford και η ομάδα του έφτασαν στους Αρκιούς με ένα μικρό καΐκι και βύθισαν δύο αγκυροβολημένα καΐκια με γερμανική σημαία.

Στη συνέχεια αποβιβάστηκαν στους Αρκιούς και συνάντησαν κάποιον πιλότο της RAF που είχε αποκλειστεί μία εβδομάδα εκεί, γιατί του έριξαν το αεροπλάνο του στη γύρω περιοχή.

Φεύγοντας ο Terence Βruce Mitford και η ομάδα του από τους Αρκιούς συνάντησε ένα ελληνικό καΐκι, το «Ευγενία», το οποίο ήταν ναυλωμένο από Γερμανούς, με προορισμό τη Λέρο, μεταφέροντας αρκετά κιβώτια σαμπάνιας Moet & Chandon, δέκα κιβώτια μπίρας Pilsener, τριάντα μπουκάλια σαμιώτικο κρασί και γραφική ύλη.

Περιγράφει στη συνέχεια ότι συνέλαβαν το πλήρωμα, κατάσχεσαν τις σαμπάνιες και το κρασί και άφησαν το σκάφος με ένα άτομο να πάει στον προορισμό του.

Οι ίδιοι συνέχισαν το ταξίδι τους για την Πάτμο με το καΐκι:

Ο καιρός όμως ήταν σοροκάδα και δεν μπορούσαν να μπούνε στο λιμάνι, γι’ αυτό και περίμεναν σε έναν κόλπο δύο μέρες μέχρι να βελτιωθούν οι καιρικές συνθήκες. Οταν τελικά βελτιώθηκαν οι συνθήκες, κατευθύνθηκαν στο λιμάνι της Πάτμου. Κατά την αποβίβαση, έγινε μια μικρή μάχη και σκοτώθηκε ένας Γερμανός. Στην αστυνομία ήταν ένας μαρσάλος και 2 Ιταλοί καραμπινιέρηδες, τους οποίους η ομάδα εξουδετέρωσε. Ετσι απελευθερώθηκε το νησί μας.

To ιστορικό αρχείο της Φωτεινής Τομαή

Το 1984 τοποθετήθηκε στην Κεντρική Υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών, όπου από το 1996 διευθύνει την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου. Συνεχείς είναι οι διαμαρτυρίες -εδώ και έτη- ιστορικών, όπως έχουν δει το φως της δημοσιότητας, για τον τρόπο λειτουργίας του αρχείου του ΥΠΕΞ υπό τη διεύθυνσή της.

Από το 1998 τα ελληνικά δημόσια αρχεία είναι δυσπρόσιτα ή και εντελώς απρόσιτα στην έρευνα, ενώ έχει δημιουργηθεί μια παράδοση μυστικοπάθειας, αδιαφάνειας και εχθρότητας στην ιστορική έρευνα που αποπνέει αντιλήψεις περασμένων εποχών.