Η λαϊκή αντιπροσώπευση στην Αντίσταση

Το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης στους Κορυσχάδες της Ευρυτανίας ανακαινίστηκε και παρουσιάζει μία εμπλουτισμένη έκθεση, έχοντας ως σημείο αναφορά το Εθνικό Συμβούλιο που το 1944 έδωσε μία άλλη διάσταση στη λαϊκή αντιπροσώπευση και στον αντιστασιακό αγώνα. Τα εγκαίνια του ανακαινισμένου μουσείου έγιναν στις 23 Δεκεμβρίου παρουσία του προέδρου της Βουλής Κ. Τασούλα, λειτουργώντας και ως κάλεσμα για όποιον θέλει να γνωρίσει από κοντά τα ίχνη μιας κορυφαίας σελίδας της Ιστορίας του 20ού αιώνα.

Ο ιστορικός Στάθης Κουτρουβίδης είναι επιστημονικός επιμελητής της μόνιμης έκθεσης «Εθνικό Συμβούλιο: Η Βουλή της Ελεύθερης Ελλάδας, Μάιος 1944», που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Κορυσχάδων και μας δίνει σήμερα το στίγμα αυτής της προσπάθειας.

● Τι σηματοδοτεί η νέα έκθεση και η αναμόρφωση του Μουσείου Εθνικής Αντίστασης στους Κορυσχάδες; Πώς ξεκίνησε η ιδέα και τι θα πρέπει να περιμένει να δει ο επισκέπτης;

Η ιδέα έλαβε σάρκα και οστά το 2018, ύστερα από την προτροπή των τότε δημάρχων των Δήμων Αγράφων και Καρπενησίου, Θεόδωρου Μπαμπαλή και Νικόλαου Σουλιώτη, για την πλήρη αναμόρφωση των Μουσείων που υπολειτουργούσαν στη Βίνιανη και στις Κορυσχάδες αντίστοιχα. Ακολούθησε το Μνημόνιο Συνεργασίας και η Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, που αρχικά ήταν η Βουλή των Ελλήνων, ο Δήμος Καρπενησίου, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και το Ιδρυμα Κόκκαλη, ενώ στη συνέχεια προστέθηκε και το υπουργείο Πολιτισμού. Το πρώτο από τα δύο μουσεία δεν κατάφερε έως τώρα να υλοποιηθεί λόγω ανυπέρβλητων δυσκολιών, σε αντίθεση με το δεύτερο που παραδόθηκε στο κοινό, παρά την όποια καθυστέρηση, στο τέλος του 2023.

Ο επισκέπτης του Μουσείου έρχεται σε επαφή με αυτό που συμπυκνώνει ο όρος Εθνική Αντίσταση και διακρίνεται σε έξι θεματικές ενότητες, ενώ περιλαμβάνει πλήθος τεκμηρίων και φωτογραφικού υλικού (άνω των 500) με κύρια αναφορά στα γεγονότα του Εθνικού Συμβουλίου και τη λειτουργία του. Οι υπόλοιπες θεματικές ενότητες είναι: Η εποποιία της Εθνικής Αντίστασης, Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, Η «Μάχη της σοδειάς», ΠΕΕΑ και Εθνικό Συμβούλιο: η επόμενη μέρα και η καθημερινότητα. Μέσα από την επαφή με το υλικό ο επισκέπτης του χώρου μπορεί να περιηγηθεί στο σύνολο της περιόδου και να δει τους πρωταγωνιστές της περιόδου, τους ήρωες του βουνού, αλλά και τους λιγότερο γνωστούς, τους «αφανείς» της περιόδου. Παράλληλα, η αναπαράσταση διεξαγωγής του Εθνικού Συμβουλίου επιτρέπει να ταξιδέψει ο επισκέπτης νοερά σε εκείνην την εποχή.

● Από όσο καταλαβαίνουμε, υπάρχει νέο και πρωτογενές υλικό που προέκυψε από την έρευνα.

Πράγματι, η έρευνα κατέδειξε την ύπαρξη και άλλου πρωτότυπου για την περίοδο και τα γεγονότα υλικού. Ας επισημανθεί, όμως, ότι σε ένα μουσείο ο επισκέπτης έρχεται περισσότερο σε επαφή με τα τεκμήρια, το φωτογραφικό υλικό που εκτίθεται, όπως όμως και με ορισμένους αφηγηματικούς άξονες που τον εντάσσουν στο πλαίσιο της εποχής και τον κάνουν να ταξιδέψει στο παρελθόν, με απώτερο σκοπό να ζωντανέψει η εποχή μπροστά του. Τα ιατρικά εργαλεία του γιατρού και Εθνοσυμβούλου Πέτρου Κόκκαλη, τα Πρακτικά ορκωμοσίας των Εθνοσυμβούλων, το έγγραφο με το οποίο η κοινότητα Κορυσχάδων εκφράζει την ευγνωμοσύνη της για το ότι το Εθνικό Συμβούλιο διεξάγεται στο χωριό, η κινηματογραφική μηχανή Bolex 16 mm, παρόμοια με εκείνην που χρησιμοποίησε ο οπερατέρ Γιάννης Νισυρίου κατά τη διάρκεια διεξαγωγής του Εθνικού Συμβουλίου, αποτελούν μόνο ένα μικρό μέρος του πρωτότυπου τεκμηριωτικού υλικού που προέκυψε μέσω της έρευνας.

● Νομίζω ότι ειδικότερα τα βιογραφικά των Εθνοσυμβούλων έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τι προκύπτει από τη μελέτη τους; Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά, κοινά ή διαφορετικά;

Κατ’ αρχάς έχει σημασία να τονιστεί ότι δεν πρόκειται για μια πρωτότυπη δουλειά. Η δική μας έρευνα έρχεται να προστεθεί στις μελέτες που έχουν γίνει από άλλους, πιο ειδικούς, που ασχολούνται συστηματικά με την περίοδο και την Κατοχή, με πιο εμβληματική τη μελέτη του Γιάννη Σκαλιδάκη: «Η Ελεύθερη Ελλάδα, η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944)» και η οποία αναφέρεται στην περίοδο. Η δική μας έρευνα κατέδειξε ότι ο αριθμός των Εθνοσυμβούλων συνολικά προσέγγισε τους 218. Δεν αναφέρομαι βέβαια σε όσους παραβρέθηκαν τελικά, αλλά σε όσους κλήθηκαν να μετάσχουν στις διαδικασίες του Εθνικού Συμβουλίου. Σε αυτόν τον αριθμό χρειάζεται να συμπεριληφθεί και ο αριθμός των 24 βουλευτών της Βουλής του 1936 που κατήργησε το καθεστώς Μεταξά και οι οποίοι αποδέχτηκαν την πρόσκληση. Στο πλαίσιο της έκθεσης προβλέφθηκε η φωτογραφική και βιογραφική αποτύπωση του συνόλου των Εθνοσυμβούλων (παράλληλα, προβλέπεται η έκδοση μικρού τεύχους που θα περιλαμβάνει το σύνολο των Εθνοσυμβούλων με σύντομο βιογραφικό σημείωμα και φωτογραφία τους και θα μοιράζεται μαζί με τον Κατάλογο στους επισκέπτες του Μουσείου).

Αν και η μουσειακή πλευρά ολοκληρώθηκε, η έρευνα για την περίοδο, ειδικά σε αυτό το κομμάτι, δεν σταματά με τα εγκαίνια του Μουσείου καθώς έχει προβλεφθεί να συνεχιστεί. Η εύρεση περισσοτέρων ή ακόμα και η διόρθωση ορισμένων στοιχείων όσον αφορά τα βιογραφικά των Εθνοσυμβούλων παραμένει ζητούμενο. Η παρουσία πάντως αυτών των ανθρώπων στις Κορυσχάδες και η λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου σφραγίζει με έναν καθοριστικό τρόπο την πολιτική εθνικής ενότητας που είχε εγκαινιάσει ήδη από τα τέλη του 1943 το ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Παράλληλα, όμως, επιταχύνει τον δρόμο της απελευθέρωσης της χώρας από τον κατακτητή. Τα μηνύματα αυτά είχαν πολλαπλούς αποδέκτες τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό.

● Πρέπει ίσως να γίνει μια ιδιαίτερη αναφορά και στην έκθεση με έργα και σχέδια του ζωγράφου και χαράκτη Βάλια Σεμερτζίδη από την παραμονή του στο βουνό το 1944.

Εχετε απόλυτο δίκιο, η περίπτωση του ζωγράφου και χαράκτη Βάλια Σεμερτζίδη αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο από μόνο του και γι’ αυτό προβλέφθηκε ένας ξεχωριστός χώρος για τα έργα του στη μόνιμη έκθεση. Ο Β. Σεμερτζίδης είχε κληθεί τους πρώτους μήνες του 1944 να μεταβεί στο βουνό και μαζί με άλλους καλλιτέχνες (τον Δημήτρη Γιολδάση, τον Δημήτρη Μεγαλίδη, τον Γιώργο Δήμου, τον Δημήτρη Κατσικογιάννη και τον Δημήτρη Οικονομίδη) να επιμεληθούν τη διακόσμηση της αίθουσας του Σχολείου των Κορυσχάδων που θα φιλοξενούσε τους επόμενους μήνες το Εθνικό Συμβούλιο. Η διαδήλωση στην πόλη που κοσμεί τον μεγάλο τοίχο της αίθουσας ή οι φιγούρες των ηρώων του 1821 είναι έργα που μπορεί ο επισκέπτης να δει στο Μουσείο ακόμα και σήμερα. Τα έργα αυτά –οι τοιχογραφίες που κοσμούν τους τοίχους του σχολείου– αποκαλύφθηκαν ύστερα από τη συστηματική εργασία των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού. Παράλληλα, όμως, το 2019 παραχωρήθηκαν στη Βιβλιοθήκη της Βουλής ορισμένα από τα πρωτότυπα έργα του Βάλια Σεμερτζίδη, που φιλοτέχνησε κατά το διάστημα της παραμονής του στο βουνό, από την Καλλιρρόη Σεμερτζίδη και αποτελούν μέρος της έκθεσης σε ψηφιακή αναπαραγωγή.

● Καταλήγοντας και έχοντας πια και την εμπειρία της ολοκλήρωσης του έργου, κάνοντας και μια γενικότερη αποτίμηση, πώς θα βλέπατε σήμερα την Αντίσταση του 1940-1944; Εχει κάτι νέο να μας πει σήμερα η Αντίσταση ή παίρνει τον δρόμο περισσότερο για μια μουσειακή παρουσίαση;

Ενα μουσείο –και μια μόνιμη έκθεση όπως αυτή– επιχειρεί να συνδυάσει ταυτόχρονα διαφορετικά επίπεδα γνώσης, κατανόησης και μνήμης. Η μελέτη της περιόδου δυσκολεύει ακόμα περισσότερο εξαιτίας των γεγονότων που ακολούθησαν – και αναφέρομαι στα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1944 και βέβαια στην εμφύλια σύρραξη το επόμενο διάστημα, με ό,τι επακολούθησε. Μια αποτύπωση των γεγονότων με έναν «αντικειμενικό», ακριβή και εμπεριστατωμένο τρόπο είναι η βάση της όποιας συζήτησης και βέβαια η ανάγκη κατανόησης της σύνθετης κάθε φορά πραγματικότητας η οποία μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην προκατάληψη και διαστρέβλωση, αλλά και βέβαια στις όποιες προσπάθειες αναθεώρησης της Ιστορίας. Το σίγουρο είναι ότι το Εθνικό Συμβούλιο συνδέεται με τις καλύτερες παραδόσεις της κοινοβουλευτικής ιστορίας της χώρας, αφού τα μέλη του εκλέχτηκαν μέσα από άμεσες ή έμμεσες εκλογές, στις οποίες για πρώτη φορά μεταξύ άλλων ψήφισαν και ψηφίστηκαν γυναίκες, όπως επίσης και ότι αναπτέρωσε τις ελπίδες πολλών για έναν καλύτερο κόσμο μέσα από σειρά πρωτοποριακών ιδεών που ακόμα και αν δεν εφαρμόστηκαν στην πορεία ή εφαρμόστηκαν σε μικρή κλίμακα, διατυπώθηκαν και εγγράφηκαν στη συνείδηση των ανθρώπων.