Πρωταπριλιά

Πολλά χρόνια πριν από τις μοντέρνες ερμηνείες για το ψέμα και τη χρήση του, ο Σίμων Ζούντφελτ (περισσότερο γνωστός με το ψευδώνυμο Mαξ Νορντάου) έγραψε «Τα κατά συνθήκη ψεύδη» (1883). Το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες του κόσμου και αναφέρεται στην αστική υποκρισία, στους επαγγελματίες πολιτικούς, στα κόμματα και στον κοινοβουλευτισμό και γενικότερα στους πολιτιστικούς θεσμούς της δυτικής κοινωνίας του 19ου αιώνα.

Το ψέμα εμφανίζεται στο εγχειρίδιο ταξινόμησης και διάγνωσης της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, DSM-5, ως σύμπτωμα ή διαγνωστικό κριτήριο στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας , στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας, στη διαταραχή συμπεριφοράς, στην εξάρτηση από τα τυχερά παιχνίδια και στην εναντιωματική διαταραχή.

Όμως, το ψέμα έχει λάβει και εθιμοτυπικό χαρακτήρα τις τελευταίες δεκαετίες, έχοντας αποκτήσει τη δική του «ονομαστική εορτή» στο πλαίσιο παιγνιωδών πειραγμάτων, φαρσών ακόμη και αστείων περί πρωταπριλιάς τα οποία ο κόσμος χρησιμοποιεί όλο το χρόνο. Την 1η Απριλίου λοιπόν, όλοι είναι λίγο πολύ «ψιλιασμένοι» ότι θα ακούσουν ή θα διαβάσουν ψεύτικες ιστορίες ή ειδήσεις που τις χαρακτηρίζει κυρίως το στοιχείο της υπερβολής. Έτσι, από μέσα μαζικής ενημέρωσης, μέχρι και κρατικούς θεσμούς περιμένουμε μικρά ή μεγαλύτερα «αθώα» ψεματάκια στο πλαίσιο του σημερινού εθίμου.

Η ιστορία του εθίμου

Κάθε χρόνο την 1η Απριλίου αναβιώνει το έθιμο με τα αστεία ψέματα. Πρόκειται για μία παιχνιδιάρικη συνήθεια με παγκόσμια διάσταση. Το έθιμο έλκει την καταγωγή του από τους αρχαίους Κέλτες, οι οποίοι συνήθιζαν την Πρωταπριλιά που καλυτέρευε ο καιρός να βγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες τους για μεγάλα ψάρια έδιναν κι έπαιρναν.
Τον Μεσαίωνα, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου, λόγω του Πάσχα. Το 1560 ή το 1564 ο βασιλιάς
Κάρολος Θ’ μετέθεσε την αρχή του έτους από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου για να συμβαδίζει η χώρα του
ημερολογιακά με τις άλλες χώρες. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε αντιδράσεις στους πολίτες. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.
Από τους Κέλτες και τους Γάλλους το έθιμο μεταδόθηκε σ’ όλο τον κόσμο, με τα πρωταπριλιάτικα εξώφυλλα των εφημερίδων στις αρχές του 20ου αιώνα να μεταδίδουν πολύ επιτυχημένες ειδήσεις – φάρσες.
Το έθιμο μεταφέρθηκε και στην Ελλάδα, αλλά όπως υποστηρίζει ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας, για να ξορκίζουν το κακό. Το ψέμα της Πρωταπριλιάς είναι «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα του κακού, των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή», σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο.

Μερικές από τις πιο μνημειώδεις πρωταπριλιάτικες φάρσες και αστεία

Συγκομιδή σπαγγέτι

Την Πρωταπριλιά του 1957, ο παρουσιαστής ειδήσεων του BBC Ρίτσαρντ Ντίμπλεμπι παρουσίασε οπτικοποιημένο ρεπορτάζ για την ανοιξιάτικη συγκομιδή σπαγγέτι στην Ιταλία. Θεωρείται η πιο πετυχημένη και ευφάνταστη πρωταπριλιάτικη φάρσα στην ιστορία της τηλεόρασης.

Η οδήγηση από τα δεξιά στη Γαλλία

Την 1η Απριλίου 1971 ο κρατικός ραδιοσταθμός της Γαλλίας ανακοίνωσε πως σύμφωνα με καινούριο νόμο όλοι οι
ευρωπαίοι οδηγοί θα υποχρεώνονταν να οδηγούν αντίθετα (δηλαδή στην αριστερή πλευρά του δρόμου), ώστε να
νιώθουν πιο άνετα οι Βρετανοί (που οδηγούν έτσι) όταν η χώρα τους γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολύ γρήγορα όμως, ο εκφωνητής αναγκάστηκε να πει ότι πρόκειται για πρωταπριλιάτικο αστείο αφού τα τηλέφωνα οργισμένων Γάλλων οδηγών έπεσαν «βροχή» στον σταθμό.

Το χωριό του Αστερίξ

Το 1993, άρθρο στη βρετανική εφημερίδα Independent ανέφερε την ανακάλυψη του χωριού του Aστερίξ από επιστήμονες των Πανεπιστημίων της Οξφόρδης και της Βρέστης. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, οι ανασκαφές έφεραν στο φως νομίσματα, στα οποία απεικονίζονταν αγριογούρουνα, ενώ δεν υπήρχε ίχνος ρωμαϊκής εισβολής.

Ο τάφος του Σωκράτη

Την Πρωταπριλιά του 1995, το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι κατά τις ανασκαφές του μετρό βρέθηκε ο τάφος του Σωκράτη. Το υπουργείο έδωσε, μάλιστα, λεπτομέρειες, ενώ σημείωνε ότι βρέθηκαν επίσης ο χιτώνας του ιδίου, αλλά και ίχνη του δηλητηρίου που είχε πιει. Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου μέσω των ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων. Πρώτο στην παγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού έπεσε το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, που λίγες ώρες μετά έσπευσε να ανακαλέσει, συνειδητοποιώντας ότι πρόκειται για πρωταπριλιάτικο αστείο.

Οι αποδημητικοί πιγκουίνοι

Την Πρωταπριλιά του 2008, το BBC παρουσίασε βίντεο με μία μοναδική ανακάλυψη. Πιγκουίνοι της Ανταρκτικής
μετατρέπονται σε αποδημητικά πουλιά, πετώντας μίλια μακριά. Σύμφωνα με τον παρουσιαστή, Τέρι Τζόουνς,
προορισμός τους είναι τα τροπικά δάση της Αμερικής.

Πηγή: ΕΡΤ