Συνήθως στο σχολείο μαθαίνουμε αυτό που θεωρείται μεγάλη Ιστορία και μάλιστα με τρόπο βαρετό: πόλεμοι, ναυμαχίες, συνθήκες ειρήνης, ανυπερθέτως ένδοξες στιγμές του έθνους - ό,τι αποφασίζει η εξουσία πως πρέπει να συνιστά τη συλλογική μνήμη και να συγκροτεί εθνική ταυτότητα. Παπαγαλίζουμε τα ονόματα βασιλιάδων και πρωθυπουργών, στρατηγών και ναυάρχων και ίσως ίσως των «μεγάλων ευεργετών», κάποιων καλλιτεχνών και, σπανιότερα, κάποιων επιστημόνων.
Κανείς δεν μας μιλάει για τους εκατοντάδες χιλιάδες που πολέμησαν στα πεδία των μαχών, που υπέστησαν τις συνέπειες των διπλωματικών συμφωνιών, που έχτισαν τις πόλεις και τα χωριά μας, που έφτιαξαν τον λαϊκό μας πολιτισμό. Τις ιστορίες όλων αυτών που ενίοτε η Ιστορία αλέθει κυνηγούν οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας - ένα κίνημα που διεκδικεί χώρο στη συλλογική μας μνήμη αλλά και φωτίζει διαφορετικά βιώματα και γεγονότα, δίνοντας τον λόγο στους ανθρώπους της διπλανής πόρτας.
Χωρίς χρήματα
Οι ομάδες αυτές, που ξεπήδησαν τα πρώτα χρόνια της κρίσης και δεν έχουν σταματήσει να πολλαπλασιάζονται έκτοτε, πρόσφατα δημιούργησαν ένα γεγονός αναφοράς -την Εβδομάδα Προφορικής Ιστορίας, όπου πέρασαν πάνω από 1.000 άτομα-, με ένα πλήθος εκδηλώσεων αλλά και μια γιορτή, όπου έδειξαν το εύρος της δουλειάς τους. Ανθρωποι κάθε ηλικίας, από πολύ διαφορετικά επαγγελματικά και κοινωνικά περιβάλλοντα οργώνουν τη χώρα με ένα κασετοφωνάκι και μια βιντεοκάμερα, συλλέγοντας αφηγήσεις και μνήμες.
Ποιος έχτισε τη Θήβα την Εφτάπυλη; Στα βιβλία δε βρίσκεις παρά των βασιλιάδων τα ονόματα. Oι βασιλιάδες κουβαλήσαν τ’ αγκωνάρια; | Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ερωτήσεις ενός εργάτη που διαβάζει
Από την Κυψέλη όπου ξεκίνησαν στην πιο σκοτεινή ώρα της κρίσης, σήμερα οι ομάδες που εμψυχώνει η σπουδαία ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη απλώνονται παντού. Χωρίς χρήματα και χωρίς χρηματοδοτήσεις, στηρίζονται στο πάθος των μελών τους και μας βοηθάνε όλους όχι μόνο να δούμε την Ιστορία διαφορετικά αλλά και να διαβάσουμε αλλιώς τις δικές μας ιστορίες στον χωροχρόνο, να μιλήσουμε αλλιώς για το παρελθόν, ώστε να διεκδικήσουμε διαφορετικά το παρόν και το μέλλον.
Το τι σημαίνει να ενταχθείς -ή, γιατί όχι, να δημιουργήσεις μαζί με άλλους- σε μια τέτοια ομάδα το αντιλαμβάνεσαι αν παρακολουθήσεις έστω και ως επισκέπτης το Συντονιστικό τους, όπως είχαμε εμείς την ευκαιρία να κάνουμε την Τετάρτη. Κι εκεί είδαμε μια σειρά από εντυπωσιακά πράγματα που συμβαίνουν και περνάνε κάτω από τα ραντάρ των ΜΜΕ: στη Χίο, η νεοσύστατη ομάδα έχει φτάσει τα 45 μέλη, στην Καστοριά η ομάδα ασχολείται με τη δεκαετία του 1940 - σε αυτό το χρονικό
πλαίσιο ενδιαφέρεται και για τις γλώσσες που μιλούσαν ελληνόφωνοι, αλβανόφωνοι, βλαχόφωνοι, τουρκόφωνοι, σλαβόφωνοι της περιοχής και για το τι σημαίνουν για τους ίδιους τους ανθρώπους οι γλώσσες αυτές.
H ΟΠΙ για τον Φεμινισμό μελετά τους φεμινισμούς στη μεταπολίτευση αλλά και το έθιμο της γυναικοκρατίας στο χωριό Πέτρα των Σερρών, η ΟΠΙ - Πολιτική Επιστήμη Δημόσια Διοίκηση αναζητά τις καθημερινές πρακτικές των νέων από 17 έως 25 ετών, στη Νέα Ιωνία ψάχνουν πόσο και πώς άλλαξε η πόλη τους από τις μετακινήσεις πληθυσμών, στο Χαλάνδρι συγκεντρώνουν αφηγήσεις κατοίκων για το Αδριάνειο υδραγωγείο, στην Καλλιθέα ερευνούν τη βιομηχανική ζώνη της Αγίας Ελεούσας, στον Βόλο μαζεύουν μαρτυρίες από επιζήσαντες των ναζιστικών στρατοπέδων, αλλά ερευνούν και πώς μεταφέρεται η μνήμη από γενιά σε γενιά Μικρασιατών προσφύγων.
Στα Τουρκοβούνια
H Ομάδα της Αθήνας οργανώνει τον 3ο ιστορικό περίπατο στο Γαλάτσι και στα Τουρκοβούνια, ενώ συγκεντρώνει αφηγήσεις για την Πλάκα, το Γκάζι και τα Σφαγεία, στη Νεάπολη της Θεσσαλονίκης, όπου γεννήθηκε ένα από τα πιο εμβληματικά ροκ συγκροτήματα, οι «Τρύπες», αναζητούν τα ίχνη της ροκ πανκ σκηνής αλλά και μαρτυρίες από ανθρώπους που ήταν φαντάροι στα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Τι είναι αυτό που παροτρύνει όλους αυτούς τους ανθρώπους να κυνηγήσουν τις ιστορίες πίσω και πέρα από όσα ορίζονται ως επίσημη Ιστορία; «Θέλουμε να ακούσουμε τις ιστορίες των άλλων», «συμπληρώνουμε την επίσημη ιστορία», «ο καθένας μας ψάχνει τη δική του θέση του στον τόπο και τον χρόνο», «ακούμε τις σιωπές, τις ιστορίες εκείνων που δεν είχαν επίσημο λόγο» -για τον καθένα τους η εκκίνηση είναι διαφορετική, αλλά το ταξίδι τους κοινό.
Πώς να φτιάξετε τη δική σας ομάδα
Το πρώτο βήμα είναι να συναντήσετε τους άλλους, τους συνοδοιπόρους σας σε αυτό το μαγευτικό ταξίδι. Στη συνέχεια, όλοι μαζί θα παρακολουθήσετε ένα σεμινάριο, ώστε να αποκτήσετε γενικές γνώσεις για την προφορική Ιστορία και να εκπαιδευτείτε στην τεχνική της συνέντευξης -το βασικό εργαλείο σας.
Οι ΟΠΙ επισημαίνουν ότι το σεμινάριο είναι δωρεάν, γιατί κανείς δεν πληρώνει για να το παρακολουθήσει, αλλά και δεν είναι δωρεάν, γιατί όσοι το παρακολουθούν αναλαμβάνουν την υποχρέωση να κάνουν το λιγότερο μία συνέντευξη και να την καταθέσουν στην ΟΠΙ. Τα «μαθήματα» είναι τρίωρα και διαρκούν έξι εβδομάδες.
Ισως η καλύτερη εισαγωγή σε αυτό το συναρπαστικό ταξίδι στις αφηγήσεις και τη συλλογική μνήμη είναι να παρακολουθήσετε μία από τις πολλές εκδηλώσεις που έγιναν πρόσφατα στο πλαίσιο της «Εβδομάδας Προφορικής Ιστορίας». Εκεί, οι ανά την Ελλάδα ΟΠΙ παρουσίασαν τις δουλειές τους, ενώ στην ημερίδα Διαλόγου για την Προφορική Ιστορία συμμετείχαν περίπου τριάντα φορείς, σε τρία θεματικά τραπέζια, διεξήχθησαν έξι εκπαιδευτικά εργαστήρια που παρείχαν, δωρεάν, χρήσιμες γνώσεις για την προφορική Ιστορία και την ιστορική χαρτογράφηση, τον πολυ-αισθητηριακό περίπατο, το θέατρο-ντοκουμέντο, το μοντάζ, το ντοκιμαντέρ και τη βιντεοσκόπηση.
