«Η γενιά μας έχει κατακερματιστεί, όχι απλά τραυματιστεί»

Εσύ πού ήσουν όταν σκοτώσανε το Μιχάλη Καλτεζά; Οταν σκοτώσανε τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο; Οταν σκοτώσανε τον Παύλο Φύσσα; Οταν σκοτώσανε τον/τη Ζάκ Κωστόπουλο; Δυστυχώς, αυτό το προσκλητήριο πεσόντων από την κρατική -και όχι μόνο- βία περιλαμβάνει κι άλλα θύματα... Η περιπατητική παράσταση «Τοπογραφία θανάτου ή ας μην ξεχάσουμε», που ολοκληρώθηκε πρόσφατα (αν και θα άξιζε να επαναληφθεί) δεν σηματοδότησε μόνο τη θριαμβευτική επιστροφή της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου. Εκπροσώπησε τη Μεγάλη Ανατριχίλα μιας γενιάς που ήταν στην ηλικία του Αλέξανδρου, όταν τον δολοφόνησαν.

Είναι το έργο «Τοπογραφία θανάτου ή ας μην ξεχάσουμε» της Μπρικένα Γκίστο, που μετέτρεψε την κοινωνική ασφυξία σε αναπνοή, δίνοντας μια ανάσα αγάπης στην πόλη, το σώμα της οποίας έχει θανάσιμα τραυματίσει το εγκληματικό μίσος. Στον αστικό ιστό, η συγγραφέας και ποιήτρια Γκίστο έπιανε το κόκκινο νήμα που ενώνει τη δολοφονία του 22χρονου φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα, κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων στη Σταδίου, στις 21/7/65, με την εκτέλεση του 20χρονου φοιτητή Μιχάλη Μυρογιάννη, μία μέρα μετά την εισβολή του τανκς στο Πολυτεχνείο, στις 18/11/73, Πατησίων και Στουρνάρα, με «διαμπερές τραύμα στο κεφάλι, βληθείς διά πυροβόλου όπλου» του πραξικοπηματία ταγματάρχη -«με παραδέχεσαι, ρε; 45 χρόνων άνθρωπος και με τη μία τον πέτυχα στο κεφάλι»- Νίκου Ντερτιλή.

Το έργο είναι επίσης φόρος τιμής στους πεσόντες Σταματίνα Κανελλοπούλου και Ιάκωβο Κουμή, κατά τη διάρκεια της 7ης επετείου του Πολυτεχνείου, στις 16/11/1980, στο Σύνταγμα, από τα κλομπ των ΜΑΤ. Φόρος τιμής στον 15χρονο μαθητή Μιχάλη Καλτεζά, που εκτελείται πισώπλατα, το 1985, από τον επίλεκτο σκοπευτή των ΜΑΤ Αθανάσιο Μελίστα, εγκαινιάζοντας και τη μετά θάνατον διαπόμπευση του δολοφονηθέντος, με κοινό παρονομαστή την ατιμωρησία. Για να φτάσουμε στη νέα χιλιετία, Γρηγορόπουλος, Φύσσας, Ζακ, Μάγγος...

● Ποιος ο στόχος αυτής της παράστασης;

Στόχος είναι να μην ξεχάσουμε... Βλέπουμε ότι υπάρχει μια προσπάθεια να περάσουν στη λήθη και να διαστρεβλωθούν τα γεγονότα, εξαρχής από τον τρόπο που παρουσιάστηκαν όταν συνέβησαν. Θυμάμαι, στην περίπτωση του Γρηγορόπουλου, που λέγανε «τι έκανε στα Εξάρχεια, καλά να πάθει» ή, στην περίπτωση του Ζακ, ο φρικαλέος τρόπος που επιχειρήθηκε να δικαιολογηθεί αυτή η βάρβαρη πράξη. Δήθεν ήταν «τοξικομανής ή μπήκε να κλέψει», όπως ήταν το κοινό αφήγημα, λες και, ακόμα κι αν ήταν έτσι, επιτρέπεται μια δολοφονία, μέρα μεσημέρι, με αυτόν τον τρόπο, στο κέντρο της Αθήνας, μπροστά σε 100 άτομα. Στόχος ήταν να μιλήσουμε για αυτή τη βία που έχουμε δεχτεί όλοι μας ως θεατές. Ακόμη και στην περίπτωση του Παύλου Φύσσα, το πρώτο που είπαν ήταν ότι μάλωσαν για το ποδόσφαιρο...

● Παραμένουμε θεατές;

Διερωτώμαι γιατί κάποιος εντέλει στέκεται θεατής και δεν κάνει κάτι μπροστά σε κάτι τόσο βάρβαρο... Γι’ αυτό και είναι θαρραλέα η πράξη της αυτόπτη μάρτυρα στην περίπτωση του Φύσσα, διότι είναι υποχρέωσή μας να παίρνουμε θέση για να μη γίνουμε συνένοχοι και όλο αυτό θέλει θάρρος και δύναμη. Δεν θέλω να ακουστώ καταγγελτική. Ελπίζω, αν βρεθούμε σε παρόμοια θέση, να μην είμαστε θεατές. Εύκολα λέμε πράγματα εκ του ασφαλούς. Αλλά είναι σημαντικό το θάρρος να παίρνουμε θέση στα γεγονότα.

● Μιλάτε για πρόσωπα που οι δολοφονίες τους έχουν αφήσει ανεξίτηλα σημάδια σε μια ολόκληρη γενιά. Στη γενιά σας; Πόσο χρόνων ήσασταν όταν δολοφόνησαν τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο;

Ημουν 16 χρόνων τότε. Στο Λύκειο. Η γενιά μας έχει κατακερματιστεί, όχι απλά τραυματιστεί. Ζούμε όλα αυτά τα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, τη βία της ανεργίας. Δεν είναι μόνο η ωμή πραγματικότητα του αίματος που χύνεται στους δρόμους, είναι και η βία που βιώνουμε ως άνθρωποι που προσπαθούμε να δουλέψουμε και δεν έχουμε εργασία, η βία που δέχονται οι γυναίκες στον δρόμο και στην εργασία... Η βία της κρίσης, του κόβιντ, της ανελευθερίας την περίοδο της καραντίνας, που κι αυτή πυροδότησε τα πράγματα, για να φτάσω σε αυτήν την ιδέα, για μια γενιά που θέλει να δημιουργήσει, να αλλάξει τη ζυγαριά και να μη γέρνει μόνο προς τη θλίψη. Ολο αυτό κάπως να μεταβολιστεί, να γίνει μια δύναμη, να μην είμαστε οι θυμωμένοι 15χρονοι του 2008, αλλά αυτοί που διοχετεύουν τον θυμό τους εποικοδομητικά, ώστε να γίνεται δημιουργία.

Ο Φύσσας, εκτός από την καλλιτεχνική του δράση, μοίραζε κουβέρτες στους άστεγους, ο Ζακ ήταν ακτιβιστής. Εγιναν στόχος, όχι τυχαία

● Αναρωτιέμαι πόσο έχετε επηρεαστεί η ίδια από το τραύμα μιας άνισης μεταχείρισης, αυτής που επιφύλασσε το ελληνικό κράτος σε όποιον πρόσφυγα ήρθε να ζήσει εδώ, διαβρώνοντας την κοινωνία με την τοξική ξενόφοβη ρητορική.

Γι’ αυτό μιλάμε για το τραύμα... Η ανάγκη να αλλάξεις ένα αφήγημα που έχει περάσει στην κοινωνία είναι και μια ανάγκη να μιλήσεις για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, τις μειονότητες. Σήμερα, άλλαξε ο τρόπος αντιμετώπισης της αλβανικής κοινότητας που εκλαμβανόταν ως μια εγκληματική κοινότητα, γιατί αυτό ήταν το αφήγημα. Η αστυνομική βία είναι στα σύνορα τώρα με τους πρόσφυγες... Κι εμείς, όταν ήμασταν παιδιά και πηγαίναμε διακοπές στην Αλβανία να δούμε τους παππούδες μας, ο τρόπος που μεταχειρίζονταν τους ανθρώπους στα σύνορα ήταν τρομακτικός κι ας ήμασταν νόμιμοι. Κι εμείς φοβόμασταν... Αναφέρομαι στην αστυνομία χωρίς εθνικό πρόσημο και στις αρμόδιες υπηρεσίες. Γεννήθηκα στην Αλβανία και μεγάλωσα στη Σκιάθο, οι γονείς μου είναι ακόμη εκεί. Κι όταν πηγαίναμε στις υπηρεσίες, κι ας ήμασταν 7-8 χρόνων, επειδή μιλούσαμε καλύτερα ελληνικά, μπαίναμε κάπως μπροστά, σαν διερμηνείς των γονιών μας, και βλέπαμε τον τρόπο που μας φέρονταν, εξευτελιστικός... Δυστυχώς, σηκώνουν άλλοι το βάρος του στιγματισμού, του ξένου, του άλλου κι αυτό διαιωνίζεται. Γι’ αυτό και ο αγώνας της κοινωνίας είναι διαρκής και συλλογικός.

● Πώς νομίζετε ότι μπορούμε να διαχειριστούμε το τραύμα, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για δολοφονίες από το ελληνικό κράτος ή παρακράτος;

Με το να μην το ξεχνάμε και να μην το συγκαλύπτουμε. Να προσπαθήσουμε να το αναγνωρίσουμε, να το επικοινωνήσουμε, να το αγκαλιάσουμε, ώσπου να μην ξανασυμβεί, να το φροντίσουμε όλοι μαζί, ό,τι κι αν σημαίνει αυτή η φροντίδα. Να σκεφτόμαστε ότι δεν είμαστε μόνοι μας.

● Και το τραύμα της ατιμωρησίας; Οι δολοφόνοι του Αλέξανδρου και του Ζακ είναι ελεύθεροι...

Το αίτημα της δικαιοσύνης είναι επιτακτικό. Τουλάχιστον υπάρχει κοινωνική δικαίωση, η κοινωνία και οι κοινωνικές ομάδες που αγωνιούν και κάνουν πράξη την ανησυχία τους, το αντιφασιστικό κίνημα, το ΛΟΑΤΚΙ κίνημα. Εχει σημασία να ειπωθεί ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που δολοφονήθηκαν ήταν ενεργοί στην κοινωνία, ακόμη και οι 15χρονοι, ο Καλτεζάς ήταν σε μια πορεία, ο Γρηγορόπουλος, φαινόταν ότι ήταν ένα παιδί ανήσυχο και με ενδιαφέρον για την υπόσταση του ανθρώπου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ηταν όλοι τους κομμάτι της γενιάς τους και μιας νεολαίας που αντιστέκεται στο άδικο και προσπαθεί για μια καλύτερη κοινωνία. Ο Φύσσας, εκτός από την καλλιτεχνική του δράση, μοίραζε κουβέρτες στους άστεγους, ο Ζακ ήταν ακτιβιστής.

Ολοι τους μετέτρεπαν ό,τι τους απασχολούσε προσωπικά σε συλλογικό αίτημα και όραμα. Εγιναν στόχος, όχι τυχαία. Θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς, γιατί, ως γενιά, έχουμε πολλά κοινά. Ευτυχώς που υπάρχουν άνθρωποι που μέσα στην τόση βαρβαρότητα αυτών των πράξεων καταφέρνουν να δείξουν τους δολοφόνους... Με την παράσταση τους επαναφέρουμε στη μνήμη μας, αναδεικνύουμε τα χαρακτηριστικά τους και τους λόγους που αγωνίζονταν με τον τρόπο τους και στην εποχή τους. Σαν μια υπόμνηση ότι η βία δεν γίνεται ανεκτή, ότι θα προσπαθήσουμε να μην την επιτρέψουμε, θα προσπαθήσουμε ακόμη περισσότερο και ότι είμαστε μαζί. Νιώθω ότι έχουμε ένα χρέος απέναντι στο αίμα που κύλησε σ’ αυτούς τους δρόμους, δεν γίνεται απλά να τους προσπερνάμε, χρειάζεται να σταθούμε.

*Το κείμενο της παράστασης το έχει γράψει η Ιωάννα Λιούτσια.