«Η συμπερίληψη αφορά την ουσιαστική, ισότιμη ενσωμάτωση των ΛΟΑΤΚΙ+»

Σεξουαλικός προσανατολισμός, ταυτότητα, έκφραση και χαρακτηριστικά φύλου και ψυχοκοινωνική στήριξη: όλα αυτά συναντιούνται στον συλλογικό τόμο «Συμπερίληψη και ανθεκτικότητα» (Gutenberg). Mε τις υπογραφές 18 επιστημόνων, είναι το πρώτο έργο για τις ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες και την ψυχική υγεία στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι αυτό και μόνο που το κάνει χρήσιμο και ενδιαφέρον.

Στην πραγματικότητα είναι ένας χάρτης για τον γενναίο νέο κόσμο που γεννιέται και ένας τρόπος να γνωριστούμε όλοι με όλους: με κάποιο τρόπο στις σελίδες του τόμου όλοι κάπου θα βρούμε τον εαυτό μας, είτε είμαστε ειδικοί ψυχικής υγείας είτε πολίτες, είτε είμαστε ΛΟΑΤΚΙ+ είτε έχουμε ΛΟΑΤΚΙ παιδιά, είτε είμαστε πολυσυντροφικοί είτε συμμετέχουμε στην BDSM* σκηνή. Ακόμα και οι ομοφοβικοί, οι τρανσφοβικοί και οι ετεροσεξιστές θα μπορούσαν να μάθουν πολλά για τον εαυτό τους, αλλά το πιθανότερο είναι πως δεν θα διαβάσουν καν αυτό το βιβλίο. Μιλήσαμε με τις δυο επιμελήτριες, τη δρα Νάνσυ Παπαθανασίου, κλινική ψυχολόγο, και την ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια Ελενα Ολγα Χρηστίδη.

• Συμπερίληψη και ανθεκτικότητα είναι οι δυο κομβικές έννοιες γύρω από τις οποίες δομείται ο συλλογικός τόμος που έχετε επιμεληθεί. Μιλήστε μας γι’ αυτό.

Η έννοια της συμπερίληψης αφορά την ουσιαστική, ισότιμη, πέρα από διακρίσεις και αποκλεισμούς, ενσωμάτωση των ΛΟΑΤΚΙ+ ζητημάτων σε κάθε πλαίσιο – όπως αυτό της ψυχικής υγείας. Προϋποθέτει μετακινήσεις από προβληματικά στερεότυπα, αλλά και χώρο για την ορατότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτοτήτων και βιωμάτων, και όχι τη συγκαταβατική, ανεκτική αντιμετώπισή τους.

Η ανθεκτικότητα είναι μια έννοια που έχει να κάνει με το πώς τα καταφέρνουμε κάτω από αντίξοες συνθήκες. Αφορά τους παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική μας υγεία και την προσαρμογή μας, όπως είναι οι διακρίσεις· έχει δηλαδή άμεση σχέση με το κοινωνικό πλαίσιο. Τι μας βοηθάει να τα καταφέρουμε; Προστατευτικοί παράγοντες, όπως η υποστήριξη από οικεία πρόσωπα αλλά και η αίσθηση ότι ανήκουμε σε μία κοινότητα, όπως και η αίσθηση υπερηφάνειας για αυτήν ακριβώς την ταυτότητα που η κοινωνία μάς μαθαίνει να ντρεπόμαστε. Θελήσαμε να αναδείξουμε αυτή την έννοια για να τονίσουμε πως παρά την ευαλωτότητα και τη συχνή θυματοποίησή τους, τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα μπορούν και καταφέρνουν να μεγαλουργούν με τους δικούς τους όρους μέσα και από τα τραύματά τους, και όχι κόντρα σε αυτά. Αυτόν τον διάλογο μεταξύ συλλογικών και προσωπικών τραυμάτων από τη μία και συλλογικών αγώνων και ατομικών κατορθωμάτων από την άλλη, χρειάζεται να μπορούμε να τον αφουγκραστούμε ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

• Εχουμε πια ξεφύγει εδώ και χρόνια από το δίπολο στρέιτ άνδρας - γυναίκα και μοιάζει σαν να αναγνωρίζουμε πια ως κοινωνία απενοχοποιημένα το δικαίωμα στον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου. Την ίδια ώρα, έρχονται στη δημοσιότητα εξαιρετικά κακοποιητικές συμπεριφορές ακόμα και από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Πού ακριβώς βρισκόμαστε;

Αναμφίβολα τα πράγματα έχουν προχωρήσει πολύ τις τελευταίες δεκαετίες. Σε καμία περίπτωση όμως δεν έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που ένας ομόφυλος ή αμφίφυλος σεξουαλικός προσανατολισμός ή μία τρανς ταυτότητα φύλου είναι κατ’ ουσίαν αποδεκτά χωρίς να φέρουν κανένα στίγμα. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας εκπαιδευόμαστε σε πλαίσια με παρωχημένα επιστημονικά δεδομένα και αορατότητα για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ενώ αποφεύγουμε να αναστοχαστούμε τα δικά μας στερεότυπα και προκαταλήψεις. Η έλλειψη επικαιροποιημένων και δεσμευτικών κωδίκων δεοντολογίας διευκολύνει τη συνέχιση παραβιαστικών και κακοποιητικών συμπεριφορών, όπως οι επικίνδυνες θεραπείες μεταστροφής (δηλ. οι προσπάθειες «αλλαγής» σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου εντός ατόμου). Ολα αυτά κουβαλούν όλη την ιστορία της «επιβολής» της ψυχιατρικής και των συναφών επιστημών στη σεξουαλικότητα, μέσα από παθολογιοποιήσεις, έλεγχο και «κανονικοποιητικές» πρακτικές. Εχει έρθει η ώρα να σταθούμε περισσότερο κριτικά, και με σύγχρονο επιστημολογικό τρόπο, απέναντι στην ιστορία της επιστήμης μας, και να καλλιεργήσουμε τοπία επούλωσης των συλλογικών τραυμάτων και επαναδιαπραγμάτευσης του ρόλου μας.

• Στον συλλογικό τόμο βρίσκονται κεφάλαια ακόμα και γύρω από «αόρατες κοινότητες» όπως οι BDSM. Μοιάζει σαν να χαρτογραφείται ένας ολόκληρος άγνωστος αν και δίπλα μας κόσμος.

Οι λεγόμενες «σαδομαζοχιστικές» πρακτικές και ταυτότητες εξακολουθούν να παθολογιοποιούνται και να στιγματίζονται, παρότι απεικονίζονται όλο και συχνότερα (αν και όχι απαραίτητα με ακρίβεια) στην ποπ κουλτούρα. Το BDSM δεν αφορά αποκλειστικά τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, διαφοροποιείται όμως από ό,τι ονομάζουμε ένα ετεροκανονικό μοντέλο σεξουαλικών και συντροφικών σχέσεων, όπως και οι πολυσυντροφικές σχέσεις. Τα παθολογιοποιητικά στερεότυπα και τα αυθαίρετα σχήματα που συνοδεύουν το BDSM, και κάθε ελεύθερη, συναινετική έκφραση σεξουαλικότητας που ξεφεύγει από την ετεροκανονικότητα, στερούν από πολλά άτομα ασφαλείς και επιμορφωμένες υπηρεσίες στήριξης – γι’ αυτό και επιλέξαμε να το συμπεριλάβουμε στον τόμο. Τέλος, αν αρχίσουμε να μελετάμε το BDSM και τις διαφορετικές του εκφάνσεις, ίσως εκπλαγούμε από το πόσο αφορά σε περισσότερα άτομα και εμπειρίες από όσα φανταζόμαστε.

• Ασέξουαλ, αρομάντικ, genderfluid – ο νέος κόσμος είναι γεμάτος άγνωστες λέξεις, είναι ωστόσο άγνωστες πρακτικές;

Το ότι τώρα βρίσκουμε τις λέξεις, δεν σημαίνει ότι τώρα εμφανίζονται και οι ταυτότητες ή εμπειρίες. Οσο προχωράει η συζήτηση γύρω από θέματα φύλου και σεξουαλικότητας τόσο βαθαίνει η κατανόησή μας και αναδύεται η ανάγκη για λέξεις που θα περιγράψουν καταστάσεις, όχι πρωτόγνωρες, αλλά που τώρα ξεκινάμε να μιλάμε γι’ αυτές. Χρειάζεται να ενισχύσουμε την καλλιέργεια χώρου για επιτελέσεις, ταυτότητες και αισθήσεις που μπορεί να φαίνονται πρωτόγνωρες όχι επειδή δεν υπήρχαν, αλλά επειδή εμείς, στο κοινωνικό πλαίσιο που ανατραφήκαμε, είχαμε μάθει να κοιτάζουμε με παρωπίδες.

* BDSM: Δεσμά και Πειθαρχία (B/D), Κυριαρχία και Υποταγή (D/S), Σαδισμός και Μαζοχισμός (S/M)