Εκατοντάδες παιδιά επιβιώνουν σε επισφαλείς συνθήκες στην Αθήνα: αυτή είναι μια ακριβής, αλλά απολύτως αποστειρωμένη φράση για να περιγράψει τον -ας τον πούμε- Μοχάμεντ που κάθεται ανάμεσα σε δύο παρκαρισμένα αυτοκίνητα, αγκαλιά με την τσάντα του και με τα μάτια καρφωμένα στο κινητό του. Αυτό χρησιμοποιεί για να απαντήσει σε κάθε ερώτηση: αν και μόνο επτά μήνες στην Ελλάδα, καταλαβαίνει ελληνικά κι αφού δεν ξέρει να μιλήσει χρησιμοποιεί το πληκτρολόγιό του για να γράψει «17» όταν τον ρωτάω πόσων χρόνων είναι.
Στα 17 του λοιπόν είναι ολομόναχος σε μια αχανή πόλη και ψάχνει να βρει τα αυτονόητα: φαγητό και μια κάποια στέγη τα βράδια. Και σήμερα θεωρεί τον εαυτό του τυχερό: είναι ένα από τα πρώτα 13 παιδιά που πέρασαν την πόρτα του πρώτου υπνωτηρίου που φτιάχτηκε για ανήλικους στην Ελλάδα. Ο -ας τον πούμε- Μοχάμεντ ίσως εδώ, έστω τη νύχτα, αισθάνεται ασφαλής.
Στις 6 Απριλίου τέθηκε σε λειτουργία ο εθνικός μηχανισμός για τον εντοπισμό και την προστασία ασυνόδευτων παιδιών σε επισφαλείς συνθήκες από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου και την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, σε συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ).
Ο μηχανισμός δημιουργήθηκε μετά από δικαστικές αποφάσεις εναντίον της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εφόσον επί χρόνια ανήλικα παιδιά κρατούνταν σε αστυνομικά τμήματα και κέντρα κράτησης. Σήμερα στη χώρα ζουν 3.776 ασυνόδευτα παιδιά, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, εκ των οποίων τα 889 επιβιώνουν σε άτυπες ή επισφαλείς συνθήκες (σε διαμερίσματα με άλλους, σε καταλήψεις, στον δρόμο).
Το ισόγειο του κτιρίου θα μπορούσε να μοιάζει με κατασκήνωση: μια σειρά από τραπέζια όπου τα παιδιά τρώνε και παίζουν επιτραπέζια και γύρω αγόρια από το Αφγανιστάν, το Μπανγκλαντές, τη Σομαλία, που γελάνε και παιδιαρίζουν όπως όλοι οι έφηβοι του κόσμου. «Ποιος μπορεί να ξέρει τι έχουν περάσει και τι περνάνε ακόμα», σχολιάζει η πρόεδρος της ΜΕΤΑδρασης, Λώρα Παππά, που μας ξεναγεί στο κτίριο που η οργάνωση ανακαίνισε και λειτουργεί εδώ και λίγες μέρες.
Πρόκειται για το πρώτο υπνωτήριο για παιδιά στην Ελλάδα, το οποίο δύναται να προσφέρει ένα βραδινό καταφύγιο μέχρι και σε 100 παιδιά που βρίσκονται σε αστεγία είτε γιατί είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες είτε γιατί, αν και ντόπια, για τον οποιονδήποτε λόγο οι οικογένειές τους δεν μπορούν να τα υποστηρίξουν.
Η ΜΕΤΑδραση καλύπτει τα έξοδα λειτουργίας του υπνωτηρίου, αξιοποιώντας μέρος του ανθρωπιστικού βραβείου του Ιδρύματος Conrad N. Hilton, με τη συμβολή του Δήμου Αθηναίων και της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Η οργάνωση ξεκίνησε στα τέλη του 2019 το Κέντρο Ημέρας για τα άστεγα παιδιά και τον Μάρτιο του 2020, όταν ξέσπασε το πρώτο κύμα της πανδημίας, την Κινητή Μονάδα εντοπισμού και άμεσης συνδρομής των παιδιών στους δρόμους της Αθήνας.
Στους δρόμους
Ο Δημήτρης Ντούφας είναι ο υπεύθυνος λειτουργίας του υπνωτηρίου. Δουλεύει χρόνια με ασυνόδευτους ανήλικους, αφού πρώτα ήταν εθελοντής δάσκαλος, στη συνέχεια επίτροπος ανηλίκων και αργότερα συντονιστής του τμήματος της επιτροπείας. Πώς ένα παιδί καταλήγει στους δρόμους της Αθήνας; τον ρωτάμε. Και, κυρίως, πώς επιβιώνει; «Είναι παιδιά που μπορεί να μπήκαν στη χώρα χωρίς να καταγραφούν ή να έπεσαν θύματα διακινητών που τους υποσχέθηκαν ότι θα τα φέρουν στην πρωτεύουσα ή να έχουν φύγει από τη δομή όπου βρίσκονταν ή να εγκαταλείφθηκαν από τους δικούς τους στην πορεία», μας λέει ο κ. Ντούφας.
Στην πλειονότητά τους είναι έφηβοι και κυρίως αγόρια, που επιβιώνουν κάνοντας μικροδουλειές ή υποστηρίζονται με ελάχιστα χρήματα από ομοεθνείς τους ή μπορεί να κάνουν μεροκάματα στα χωράφια της αγριότητας ανά την Ελλάδα. Είναι πάντως παιδιά «αόρατα» για την πολιτεία, εξαιρετικά ευάλωτα και χωρίς προστασία - παιδιά «αναλώσιμα» για οποιοδήποτε σύστημα εκμετάλλευσης.
Στις ΗΠΑ τα αποκαλούν «τα παιδιά στη σκιά». Ακόμα και για την επιστημονική έρευνα είναι μάλλον αφανή, αφού η παιδική αστεγία δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Σύμφωνα με τη FEANTSA (European Federation of National Organisations Working with the Homeless), στην Ευρωπαϊκή Ενωση κάθε βράδυ 700.000 άνθρωποι κοιμούνται στους δρόμους ή σε καταφύγια - πρόκειται για μια εκτόξευση του αριθμού των αστέγων κατά 70% την τελευταία δεκαετία και πολλοί ανάμεσά τους είναι οικογένειες με παιδιά. Είτε παλεύουν στο Σικάγο είτε στην Αθήνα, η πανδημία έκανε ακόμα πιο δύσκολη την ήδη αβίωτη ζωή τους.
Τι γίνεται στην Ελλάδα; Οπως μας εξηγεί η κ. Παππά, αυτόν τον έναν χρόνο που το μότο της χώρας ήταν το «μένουμε σπίτι» η ερημωμένη πρωτεύουσα ήταν ένας ακόμα πιο άγριος τόπος για τα άστεγα παιδιά. Η οργάνωση υπολογίζει ότι 500 - 600 άστεγα παιδιά επιβιώνουν στην Αθήνα, της οποίας ο Δήμος με πολλά ταρατατζούμ ανακοίνωσε πως υπέγραψε μνημόνιο Συνεργασίας με τη UNICEF και πήρε την επίσημη σφραγίδα της Υποψήφιας Πόλης Φιλικής προς τα Παιδιά. «Φοβόντουσαν πως θα πεθάνουν από τον ιό κι έχουμε βάσιμες ενδείξεις πως η εκμετάλλευσή τους εντάθηκε», μας λέει η κ. Παππά.
«Τα παιδιά κακοποιούνται στον δρόμο, τρώνε πολύ ξύλο, τους κλέβουν τα ελάχιστα υπάρχοντά τους. Κάποια ερχόντουσαν για να κοιμηθούν στην πόρτα του Κέντρου Ημέρας. Το υπνωτήριο είναι μια προσωρινή λύση μέχρι να βρεθεί θέση για αυτά σε κάποια δομή». Ο Μορτέζα είναι 19 χρόνων. Βρίσκεται 3,5 χρόνια στην Ελλάδα και πια εργάζεται στη ΜΕΤΑδραση. Χαμογελά πλατιά καθώς μοιράζεται το μεγάλο του πάθος μαζί μας: είναι μαραθωνοδρόμος. «Και λειτουργεί σαν πρότυπο για τα παιδιά, είναι η απόδειξη πως μπορούν να τα καταφέρουν», λέει η κ. Παππά. Η ώρα έχει φτάσει πια 8.30. Τα παιδιά μοιράζονται το δείπνο τους. Στις 10.30 τα φώτα θα σβήσουν και θα ανέβουν για ύπνο στον πρώτο όροφο. Ο,τι είναι δικαίωμα για τα δικά μας παιδιά -ένα κρεβάτι και καθαρά σκεπάσματα, ένας χώρος ασφαλής και ήσυχος- για αυτά είναι αγώνας. Το πρωί θα πάρουν πρωινό και θα ξεκινήσει μια δύσκολη μέρα ώστε να καταγραφούν ή να πάνε σε γιατρούς ή να παρακολουθήσουν κάποια από τις δραστηριότητες που η οργάνωση τους παρέχει. Την ίδια ώρα, η συντριπτική πλειονότητα των συνομηλίκων τους θα αγωνίζεται για ακόμα μια ανάσα ζωής στην πανδημική Αθήνα.
Πώς μπορεί κάποιος να βοηθήσει
Αν θέλετε να στηρίξετε τα παιδιά, κατόπιν συνεννόησης, μπορείτε να προσφέρετε: μαθήματα επαγγελματικής κατάρτισης, ιατρικές υπηρεσίες, υλικοτεχνικές υπηρεσίες υποστήριξης του κτιρίου, π.χ. επισκευές σε βλάβες που μπορεί να προκύψουν. Τα παιδιά χρειάζονται γραφική ύλη και σχολικές τσάντες, τρόφιμα (συσκευασμένα σνακ & ατομικούς χυμούς), ρούχα (καλοκαιρινά κυρίως), χτένες, παγούρια, φάρμακα, επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια, πλαστικά μαχαιροπίρουνα, self tests, επιτραπέζια παιχνίδια, εισιτήρια ή κάρτες ΜΜΜ. Επικοινωνία: ΜΕΤΑδραση, τηλ.: 214 100 8700, [email protected]
«Δεν είναι καινοτομία η λήψη πυροσβεστικών μέτρων για ελάχιστα άστεγα παιδιά
Ο Νίκος Κουραχάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής και Στέγασης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και μελετά εδώ και χρόνια το οξύτατο πρόβλημα της αστεγίας. Οπως μας εξηγεί, όχι απλώς δεν έχουμε σαφή εικόνα για τον πληθυσμό των άστεγων παιδιών, όπως και για τον ευρύτερο πληθυσμό ενήλικων αστέγων, αλλά και το γεγονός πως τα παιδιά αυτά παραμένουν στις σκιές είναι «μια συνειδητή επιλογή που εδράζεται στο ότι οι επίσημες πολιτικές επιδιώκουν να συσκοτίζουν από τα πραγματικά μεγέθη του προβλήματος.
Γιατί εκτίθεσαι ως κράτος όταν δεν έχεις καμία μορφή κοινωνικής μέριμνας για ένα τόσο σοβαρό κοινωνικό ζήτημα. Και εκτίθενται, παράλληλα, όσοι θεσμοί παρουσιάζουν ως καινοτομία τη λήψη πυροσβεστικών μέτρων για ελάχιστα άστεγα παιδιά, όταν το πραγματικό μέγεθος μόνο για το κομμάτι των ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων εκτείνεται σε μερικές χιλιάδες.
Εκτίθενται πολλαπλά, όταν επιλέγεται ως παρέμβαση -και μάλιστα εν μέσω πανδημίας- η δημιουργία ενός υπνωτηρίου, δηλαδή ενός χώρου όπου ενίοτε ορισμένα παιδιά θα διανυκτερεύουν και το πρωί θα ξαναβγαίνουν στον δρόμο. Τα υπνωτήρια είναι μια μεσαιωνική πρακτική κοινωνικής πολιτικής που επανέρχεται στο πλαίσιο του εντονότερου κυνισμού των νεοφιλελεύθερων ευρωπαϊκών πολιτικών ηγεσιών την τελευταία δεκαετία των πολλαπλών κρίσεων».
● Πώς καταλήγουν άστεγα; Τι πάει λάθος;
Η χώρα μας συγκαταλέγεται σε ένα από τα παραδείγματα του οικογενειοκεντρικού καπιταλισμού της ευημερίας (familisticwelfarecapitalism). Σε αυτόν τον τύπο κοινωνικού κράτους, οι πολλαπλές παθογένειες της κρατικής κοινωνικής πολιτικής υποκαθίστανται από τον θεσμό της οικογένειας. Με απλά λόγια, η παιδική ευημερία εξαρτάται απόλυτα από την οικογενειακή ευημερία, λόγω των ισχνών δημόσιων υπηρεσιών παιδικής φροντίδας.
Αυτό αναδεικνύει τα δομικά αδιέξοδα τέτοιων (προνεωτερικών) μορφών κοινωνικής προστασίας, καθώς η ανεπάρκεια οικογενειακού διχτυού ασφαλείας παγιδεύει σε μορφές ακραίας φτώχειας και τα ίδια τα παιδιά. Στη δεκαετία των κρίσεων έχουμε ενδείξεις έντασης τέτοιων φαινομένων τόσο εξαιτίας της εξασθένησης της οικογενειακής ασπίδας (μείωση εισοδήματος γονέων και συντάξεων παππούδων, ανεργία, μονογονεϊκές οικογένειες) όσο και της ανάδυσης σε κάποιο βαθμό του φαινομένου των άστεγων οικογενειών.
● Ερευνες στην Αμερική δείχνουν πως ένα στα πέντε παιδιά που βρίσκεται άστεγο την πρώτη κιόλας μέρα που θα βρεθεί στον δρόμο θα πέσει θύμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Τι κινδύνους αντιμετωπίζει ένα παιδί χωρίς σπίτι;
Σε πρόσφατη έρευνά μου υποστηρίζω ότι η περίπτωση της στέγασης των ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων αποτελεί πεδίο σύζευξης ευρωπαϊκού κυνισμού και εγχώριας υποκρισίας. Οσα παιδιά καταφέρνουν να μην πνιγούν, όπως ο ήδη ξεχασμένος Aylan, καταλήγουν συνήθως στη συνθήκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης και διοχετεύονται, επακόλουθα, σε θύλακες παραβατικότητας, καθιστώντας τα έρμαια σε μορφές πολύπλευρης εκμετάλλευσης. Καταλήγουν, δηλαδή, ξεκάθαρα προς μονοπάτια ευτελισμού της υπόστασής τους και όχι προς μονοπάτια ενσωμάτωσης.
Ο εγκλωβισμός τους σε συνθήκες στεγαστικής εξαθλίωσης είναι ο προθάλαμος για την έκθεση σε μορφές εργασιακής, σεξουαλικής και κοινωνικής εκμετάλλευσης. Τα μονοπάτια αυτά χαράσσονται από τις πολιτικές των Ευρωπαίων ηγετών και των εγχώριων εργολάβων τους. Κοινώς, οι πάσης φύσεως διακορευτές επωφελούνται από σακατεμένες ψυχές που έχουν, προηγουμένως, εξαθλιώσει με τις πολιτικές τους οι υπερεθνικές και εγχώριες πολιτικές δυνάμεις.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας