Κλάδος υψηλού κινδύνου

● Χαμηλή αμοιβή και αναγνώριση: μόνο το 50% των χωρών πληρώνει τους εκπαιδευτικούς περισσότερο από άλλους επαγγελματίες με παρόμοια προσόντα.

● Εργασιακή ανασφάλεια: περισσότεροι από το 20% των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα και στην Ισπανία εργάζονται με ετήσιες ή ορισμένου χρόνου συμβάσεις, μια κατάσταση που αντικατοπτρίζεται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

● Επαγγελματική εξουθένωση: η υπερβολική γραφειοκρατία, οι συνεχείς αλλαγές στη νομοθεσία και η αποσύνδεση μεταξύ της αρχικής εκπαίδευσης και της πραγματικότητας της τάξης οδηγούν σε απογοήτευση και αποχώρηση από το επάγγελμα.

Η προειδοποίηση της UNESCO είναι σαφής: Η ποιότητα της δημόσιας εκπαίδευσης και το δικαίωμα στη μόρφωση απειλούνται άμεσα αν δεν δοθεί προτεραιότητα στους ανθρώπους που κρατούν τα σχολεία ζωντανά.

«Σιωπηρή παραίτηση»

Ο εργασιακός χώρος στον δυτικό κόσμο έχει δεχθεί το τελευταίο διάστημα τις δονήσεις μιας μεγάλης ανατροπής: εκατομμύρια εργαζόμενοι έχουν εγκαταλείψει την εργασία τους, σε ένα κύμα εργασιακής φυγής που έγινε γνωστό ως «μεγάλη παραίτηση». Πιο πρόσφατα, το φαινόμενο της «σιωπηρής παραίτησης», μιας αθόρυβης άρνησης εργασίας, έχει αρχίσει επίσης να κάνει την εμφάνισή του και σε χώρους εργασίας στην εκπαίδευση, όπως π.χ. στα σχολεία.

Εκεί όπου βασιλεύουν χρόνια τώρα οι δείκτες ποιότητας, η αξιοκρατία και η αξιολόγηση. Εκεί όπου κάθε πτυχή της σχολικής ζωής είναι μετρήσιμη και ελεγχόμενη. Εκεί που έχουμε τη μετατροπή του σχολείου σε ένα «πανοπτικόν» συνεχούς επιτήρησης και αυστηρής τιμωρίας.

Θα έχετε, πιθανότατα, ακούσει για τη «σιωπηρή παραίτηση» –μια παρεξηγημένη, συχνά, φράση– που σημαίνει ότι εκπαιδευτικοί, δυσαρεστημένοι στη δουλειά τους είτε για πιέσεις από το υπουργείο Παιδείας και τους ιεραρχικά ανώτερους είτε για δυσκολίες που αντιμετωπίζουν από τους μαθητές και τους γονείς, ως αντίδραση τείνουν να μειώνουν την προσπάθειά τους, υποφέροντας σιωπηλά, είτε ακόμη και να ψάχνουν τρόπο να συνταξιοδοτηθούν με μειωμένη σύνταξη, είτε ακόμη και να παραιτούνται.

Στην Ελλάδα, η φθορά του εκπαιδευτικού επαγγέλματος είναι εμφανής και ανησυχητική. Η γήρανση του εκπαιδευτικού πληθυσμού αποτελεί ένα από τα κύρια προβλήματα, με μεγάλο ποσοστό των εκπαιδευτικών να πλησιάζει ή να έχει ήδη φτάσει στην ηλικία συνταξιοδότησης. Η έλλειψη νεότερων εκπαιδευτικών εντείνει το πρόβλημα, καθώς οι προσλήψεις δεν καλύπτουν τις ανάγκες.

Αφόρητη πίεση

Η οικονομική κρίση και οι πολιτικές λιτότητας των προηγούμενων ετών έχουν οδηγήσει σε μειώσεις μισθών και επιδομάτων, καθιστώντας το επάγγελμα λιγότερο ελκυστικό για τους νέους. Παράλληλα, η γραφειοκρατία, η έλλειψη υποστήριξης και οι συνεχείς αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα δημιουργούν ένα περιβάλλον εργασιακής ανασφάλειας και επαγγελματικής εξουθένωσης. Ισως είναι η πρώτη φορά μεταπολιτευτικά που ένα μεγάλο τμήμα των εκπαιδευτικών νιώθει αφενός τέτοια αφόρητη πίεση και αφετέρου τέτοια έλλειψη χαράς για τη διδασκαλία που, αντί να τονώνει, όπως παλιότερα, «αδειάζει» σωματικά και ψυχικά.

Ενας μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών βιώνει υψηλή ή μεσαία συναισθηματική εξάντληση, ενώ καταγράφεται επίσης ένα ακόμη μεγαλύτερο κομμάτι εκπαιδευτικών που αισθάνεται ότι οι παρεμβάσεις του υπουργείου Παιδείας κάνουν τη δουλειά τους στο σχολείο να φαίνεται άνευ νοήματος. Ενας ατελείωτος βομβαρδισμός εξωεκπαιδευτικών εργασιών, γραφειοκρατικού φόρτου και ευθυνών που διασπείρουν άγχος, αβεβαιότητα και αγωνία διαμορφώνει σταδιακά ένα βαθιά τοξικό περιβάλλον για τα εργασιακά, μορφωτικά και δημοκρατικά δικαιώματα εκπαιδευτικών και εκπαιδευομένων.

Εγγραφα, οδηγίες, εγκύκλιοι, υπουργικές αποφάσεις, νέα νομοθεσία και βροχή από νέες ευθύνες που ετσιθελικά μετατρέπουν τους εκπαιδευτικούς σε πληροφορικούς (μέσα σε λίγα 24ωρα έπρεπε όλοι να χειρίζονται υπολογιστές και να ξέρουν να κάνουν μάθημα εξ αποστάσεως), νοσοκόμους και γιατρούς (υπεύθυνοι Covid), ψυχολόγους (σύμβουλοι σχολικής ζωής), που μαζί με τους παλιότερους μόνιμους ρόλους του διοικητικού προσωπικού, του φύλακα, κάνουν «φύλλο και φτερό» την εκπαιδευτική διαδικασία και εξουθενώνουν τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι στη χώρα μας, στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσια - Λύκεια), έχουν μέση ηλικία 50 ετών και άνω.

«Κύμα φυγής»

Ισως γι’ αυτό μαζί με τις εστίες αγανάκτησης, θυμού και αντίστασης που αναζωπυρώνονται από το «λάδι που ρίχνει στη φωτιά» το ΥΠΑΙΘΑ, παρατηρείται και ένα «κύμα φυγής» εκπαιδευτικών προς τη συνταξιοδότηση (το οποίο θα ήταν πολύ μεγαλύτερο αν οι όροι συνταξιοδότησης εξασφάλιζαν μια στοιχειώδη κάλυψη στις ανάγκες επιβίωσης), καθώς οι αντίξοες συνθήκες εργασίας (εντατικοποίηση, πίεση, εξάντληση, έλλειψη νοήματος, τηλεκπαίδευση και αξιολόγηση) έχουν κάνει αφόρητη τη ζωή χιλιάδων εκπαιδευτικών.

Η νέα ιεραρχική δομή σε συνδυασμό με την ατομική αξιολόγηση διαλύει τον δημοκρατικό και συλλογικό τρόπο λειτουργίας του σχολείου, ενώ παράλληλα κατεδαφίζεται η παιδαγωγική διάσταση της εκπαίδευσης. Το καινούργιο μοντέλο βασίζεται στη φιλοσοφία της εξατομίκευσης, του εσωτερικού ατέρμονου ανταγωνισμού συγκέντρωσης μορίων για επιβίωση και ανέλιξη σε ένα γραφειοκρατικό και διεκπεραιωτικό σχολείο.