Αυτόματη διαγραφή φοιτητών που συμμετέχουν σε «βιαιότητες και επεισόδια» εν όψει και των φοιτητικών εκλογών, «συγκυρία που κάποιοι θέλουν να εκμεταλλευτούν», λογοδοσία των ΑΕΙ για την ασφάλεια, συνεργασία σχολείων με τους δήμους (!) για την ποινή της «κοινωνικής εργασίας» στους «παραβατικούς μαθητές» και ίδρυση των Τεχνικών Γυμνασίων σε «επιλεγμένες περιοχές της χώρας». Είναι, αντιστοίχως, οι νέες αναγγελίες για τη φοιτητική παραβατικότητα και οι διευκρινίσεις για τα μέτρα ενάντια στην ανήλικη παραβατικότητα που εξαγγέλθηκαν προχθές. Η πολιτική σπέκουλα στις πλάτες της κοινωνίας συνεχίζεται.
Η κυβέρνηση, με καταιγιστικές κινήσεις εντυπωσιασμού, επιβάλλει ετσιθελικά, καθεστωτικά, την αλλαγή στην κοινωνική ατζέντα. Πουλάει το γνωστό παλιό απόθεμα της προπαγάνδας περί «ασφάλειας», στοχεύοντας αυτή τη φορά ανήλικους μαθητές και ξανά τους φοιτητές. Φωνάζει δυνατά για να σκεπάσει τις αντιδράσεις στο αχαλίνωτο πολιτικό θράσος της και χωρίς φραγμό (κάθε είδους) συνεχίζει να σπέρνει φόβους και να μοιράζει μαγιολίκια για θεραπεία.
Αγνωστο τι μπορεί να πει αύριο, μεθαύριο. Επειδή όμως έπιασε στα χέρια της ανήλικους μαθητές, στεκόμαστε και ακούμε απόψεις ειδικών. Από τον επιστημονικό χώρο της παιδαγωγικής, αυτός που αγνοήθηκε και περιφρονήθηκε από την περιβόητη επιτροπή η οποία συνέταξε το περιβόητο πόνημα των 158 σελίδων για την «Εθνική στρατηγική για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού».
Προσπάθησε χθες η υπουργός Παιδείας να εξηγήσει τ’ ανεξήγητα και να διασκεδάσει φόβους, αλλά τα έκανε όλα χειρότερα. Δεν κρύβεται ο ελέφαντας. Βαφτίζοντας «κοινωνική προσφορά» την ποινή της «κοινωνικής εργασίας» η κ. Ζαχαράκη είπε (στην ΕΡΤ) ότι «οι αποβολές θα συνεχίσουν να δίνονται, αλλά τα σχολεία σε συνεργασία με δήμους και κοινότητες θα μπορούν να προτείνουν σε παραβατικούς μαθητές να προσφέρουν κοινωφελές έργο, προκειμένου να καλλιεργηθεί και η έννοια της κοινωνικής προφοράς στα παιδιά».
Οσο για τα Τεχνικά Γυμνάσια, «δεν θα είναι σχολεία-γκέτο, αλλά μια ακόμα επιλογή για τα παιδιά, τα οποία από εκεί θα μπορούν να μαθαίνουν πιο τεχνικά πράγματα και κατόπιν να οδηγούνται στα ΕΠΑΛ, αλλά και στα ΓΕΛ όσα επιθυμούν». Απλά και ευλογημένα. Κι ας τρίζουν τα κόκαλα του Γεωργίου Παπανδρέου και του Ευάγγελου Παπανούτσου, που προσέφεραν το 1964 την πρώτη μεταπολεμική μεγάλη και ριζοσπαστική μεταρρύθμιση στην ελληνική εκπαίδευση ή του Γεωργίου Ράλλη που προχώρησε δυναμικά στη μεταπολίτευση με τον νόμο του 1976 «Περί οργανώσεως και διοικήσεως της Γενικής Εκπαιδεύσεως». Για να μη θυμηθούμε τον Κοραή και τον Ελευθέριο Βενιζέλο που υπάρχουν (μόνο) ως κεφάλαια στα βιβλία του σύγχρονου ελληνικού σχολείου.
«Αυθαίρετες, αντιφατικές και ασαφείς» χαρακτηρίζει τις ιδέες της περιβόητης επιτροπής ο καθηγητής Ιστορίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Παντελής Κυπριανός, ο οποίος δείχνει τον κίνδυνο για «αυταρχικές πρακτικές» αν δεν οριστούν σαφώς οι όροι της ερμηνείας και εφαρμογής των μέτρων.
«Μέτρα από το παρελθόν» βλέπει ο καθηγητής Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Θεόδωρος Θάνος, και «διατήρηση του αναχρονιστικού σχολείου» που περιορίζεται στο γνωστικό πεδίο και όχι στο κοινωνικό και συναισθηματικό και κυρίως έξω από τη συμπερίληψη, το πρόσταγμα της σύγχρονης εκπαίδευσης.
Η καταπολέμηση της βίας και της παραβατικότητας: ο βοσκός και ο λύκος
⇒ Του Παντελή Κυπριανού*
Η ασφάλεια είναι στον πυρήνα της συντηρητικής ιδεολογίας. Οχι μόνο γιατί χωρίς ασφάλεια δεν μπορεί να υπάρξει και να λειτουργήσει μια κοινωνία. Αυτό το δέχονται όλες οι ιδεολογίες. Στους συντηρητικούς, η ασφάλεια υποδηλώνει έλεγχο, επίβλεψη. Στην πολιτική, αυτό σημαίνει υπαγωγή των θεσμών στην κρατική κηδεμονία. Στον ιδιωτικό βίο, δυνατότητα των γονιών να έχουν τον πρώτο και τελευταίο λόγο για τα παιδιά τους, μικρά ή μεγαλύτερα.
Με την ανάληψη της διακυβέρνησης το 2019, η Ν.Δ. αναγόρευσε τη «βία» σε θεμελιώδες ζήτημα. Κατάργησε αμέσως το άσυλο στα ΑΕΙ, θέσπισε κάμερες, ποινές σε φοιτητές και πανεπιστημιακούς και, βέβαια, την Πανεπιστημιακή Αστυνομία παρά την καθολική αντίδραση της πανεπιστημιακής κοινότητας. Και προσέλαβε χίλιους τόσους ένστολους χωρίς κριτήρια, πελατειακά, με δημόσιο χρήμα, χωρίς λογοδοσία. Η Πανεπιστημιακή Αστυνομία κάπου χάθηκε, το ζήτημα «ξεχάστηκε» και ξαναζεσταίνεται περιοδικά, όπως σήμερα.
Eνδιαφέρουσες ιδέες
Η υπόθεση της βίας στην εκπαίδευση θυμίζει τη γνωστή ιστορία του βοσκού με τον λύκο. Μετά από αρκετές επαναλήψεις της ιστορίας αμφιβάλλουμε για οτιδήποτε μας λένε οι κυβερνώντες. Θα ρωτήσει κάποιος: Ολα καλά στα σχολεία μας; Προφανώς όχι. Τα επόμενα χρόνια ο αριθμός των παιδιών του Δημοτικού, μετά του Γυμνασίου, θα πέσει πολύ, έρχονται τα «παιδιά της πανδημίας». Η περιφέρεια ερημοποιείται, χωριά ερημώνουν, οι κάτοικοί τους εγκαθίστανται στις παρακείμενες πόλεις. Οι μαθητές λιγοστεύουν στα σχολεία, η κυβέρνηση μάλλον κοιτάει αλλού. Επαίρεται για τους διαδραστικούς πίνακες, τους αναπληρωτές και την αξιολόγηση, ενώ πολλά σχολεία είναι στο έλεος του χρόνου και της μοίρας. Και κάπου εδώ και το ζήτημα της βίας.
Υπάρχει βία στα σχολεία μας; Αυτή τη φορά η κυβέρνηση έπραξε κάτι ορθό. Ανέθεσε σε επιτροπή από πανεπιστημιακούς τη μελέτη του ζητήματος ώστε να διαμορφωθεί μια «Εθνική Στρατηγική για την Παραβατικότητα των Ανηλίκων» από το 2025 έως το 2030. Η επιτροπή με βάση δείκτες έδωσε μια διάσταση του προβλήματος και πρότεινε λύσεις. Οπως αναφέρεται στην έκθεση, προτείνονται «29 συνολικά πολιτικές, εκ των οποίων 7 εμβληματικές και 5 οριζόντιες και 69 μέτρα».
Η επιτροπή προέβη σε διαπιστώσεις στηριζόμενη στις λίγες έρευνες που έχουμε: η σχολική βία τα τελευταία 12 χρόνια υποχωρεί, η νεανική παραβατικότητα είναι χαμηλότερη από ό,τι σε άλλες χώρες της Ε.Ε., η νεανική παραβατικότητα, σύμφωνα με τους δείκτες της αστυνομίας, τη διετία 2023-24 αυξήθηκε, οι πολιτικές ενάντια στον σχολικό εκφοβισμό εντάθηκαν. Η επιτροπή προτείνει μέτρα ορισμένα από τα οποία φαίνονται εύλογα και αποτελούν κοινούς τόπους για τους παιδαγωγούς: στενότερη συνεργασία σχολείου-οικογένειας, μέτρα ενημερωτικά μαθητών και γονέων, σχολές γονέων κ.λπ. Προσθέτω και το υφιστάμενο εμβληματικό μέτρο, τη διαμεσολάβηση, που έχει αποδειχθεί σημαντικό μέτρο πρόληψης των συγκρούσεων εντός και εκτός σχολείου.
Aκατανόητα και άλογα
Η επιτροπή υποσημειώνει ότι η παρούσα κυβέρνηση έκανε πολλά στην κατεύθυνση της καταπολέμησης της βίας και της παραβατικότητας. Αναφέρει μέτρα όπως η πλατφόρμα stop-bullying.gov.gr, η επικοινωνιακή ευαισθητοποίηση και η συγκρότηση του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, που ακόμη όμως, λέει, δεν είναι στελεχωμένο. Η επιτροπή προβαίνει σε προτάσεις καθόλα συζητήσιμες: άλλες είναι «ρομαντικές» (υποχρεωτική εκπαίδευση των μαθητών/τριών στην ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων, τη διαμεσολάβηση και τη μη βίαιη επικοινωνία), άλλες δεν κολλάνε με τις κυβερνητικές πρακτικές, όπως η συνεργασία σχολείου/οικογένειας/κοινότητας.
Εκτός από τις «ρομαντικές», υπάρχουν και προτάσεις που είναι ασαφείς, αυθαίρετες και ασύμβατες με κάποιες άλλες. Τι σημαίνει ενδεικτικά «Παιδαγωγική-συμβουλευτική προσέγγιση του μέτρου της αποβολής στη Β/Θμια Εκπαίδευση: αναστολή παρακολούθησης της μαθησιακής διαδικασίας εντός του σχολείου»; Τι σημαίνει «Υποχρεωτική “κοινωνική εργασία” στο σχολείο για τους μαθητές που εκφοβίζουν»; Ο καθένας μπορεί να καταλάβει ό,τι θέλει. Αν δεν ορίσουν τους όρους αυτούς ο παιδαγωγός και ο εγκληματολόγος που υπήρξαν μέλος της επιτροπής, τότε μπορούμε να καταλήξουμε στις πλέον αυθαίρετες, βλέπε αυταρχικές, παιδαγωγικές πρακτικές.
Ακόμη πιο ακατανόητες είναι προτάσεις που αφορούν τη δομή του σχολείου. Η πιο κραυγαλέα είναι η χαρακτηριζόμενη ως εμβληματική πολιτική «Θεσμοθέτηση και λειτουργία τεχνικού γυμνασίου» και η «Πιλοτική λειτουργία δέκα (10) τεχνικών γυμνασίων σε επιλεγμένες περιοχές της χώρας». Μέσα από ένα κείμενο για την καταπολέμηση της βίας αλλάζει ο νόμος Ράλλη του 1976 και γυρνάμε 100 χρόνια πίσω χωρίς στο κείμενο να λέγεται το γιατί. Για να μάθουν τα φτωχά παιδιά κάποια τέχνη ή για να εξορίσουμε εκεί τους φτωχοδιάβολους που τους φανταζόμαστε ταραξίες; Θαρρώ ότι ένα τέτοιο μέτρο έχει νομικά προβλήματα και κυρίως είναι παιδαγωγικά τερατώδες.
Αλλά και αντιφάσεις, μεγάλες αντιφάσεις. Οι συντάκτες υιοθετούν συχνά-πυκνά μια φιλελεύθερη παιδαγωγική προσέγγιση εμπιστευόμενοι τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, τους μαθητές, τους νέους. Ενα τέτοιο μέτρο είναι και η διαμεσολάβηση. Πώς μπορεί κάποιος να μιλάει για διαμεσολάβηση, που προϋποθέτει μαθητική κοινότητα και ενεργούς διδασκόμενους, και την ίδια στιγμή να προτείνει σχολεία για φτωχοδιάβολους στις άκρες της χώρας παράλληλα με τα Πρότυπα, τα Ωνάσεια, τα Πειραματικά;
Η βία και η παραβατικότητα προφανέστατα είναι πολυσύνθετο πρόβλημα που χρήζει αντιμετώπισης. Ιδιαίτερα στις μέρες μας παίρνει όλο και πιο λεπτές μορφές, ιδιαίτερα συμβολικές. Τα προτεινόμενα μέτρα όμως πρέπει να είναι σαφή, να μην επιτρέπουν σε κανέναν, πόσο μάλλον στην εξουσία, ερμηνείες κατά το δοκούν και επιλεκτικές εφαρμογές.
*Καθηγητή Ιστορίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Πατρών, πρώην πρόεδρος της ΑΔΙΠ
Εθνική στρατηγική για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού: μέτρα από το παρελθόν
⇒ Του Θεόδωρου Θάνου*
Η εθνική στρατηγική για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας και της παραβατικότητας ανηλίκων παρουσιάστηκε στο μέγαρο Μαξίμου παρουσία του πρωθυπουργού. Στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτής παρουσιάστηκαν μέτρα για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της (ενδο)σχολικής βίας και του εκφοβισμού, τα οποία αφορούν: α) το μέτρο της αποβολής εντός του σχολείου, β) τη θεσμοθέτηση της «κοινωνικής εργασίας», γ) τη λειτουργία πιλοτικά 10 τεχνικών γυμνασίων και δ) την υποχρεωτική εκπαίδευση στην ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων και τη διαμεσολάβηση.
Τα μέτρα αυτά αγνοούν τον σύνθετο χαρακτήρα της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, τα οποία φαίνεται ότι τα προσεγγίζουν στο πλαίσιο της αιτιοκρατικής προσέγγισης (αίτια/παράγοντες → βία) και μιας [απορρέουσας] συμπεριφορικής θεώρησης της πρόληψης και της αντιμετώπισής τους. Η [με όποια μορφή, ακόμα και «παιδαγωγική» (;!)] αποβολή από το σχολείο καθώς και η λειτουργία «ειδικών» σχολείων είναι αντίθετα στην ενιαία, συμπεριληπτική εκπαίδευση, η οποία αποτελεί και το διακύβευμα στη σύγχρονη εκπαίδευση και κεντρικό σκοπό στην εκπαιδευτική πολιτική. Η οποιαδήποτε αποβολή και ο οποιοσδήποτε ξεχωριστός τύπος σχολείου οδηγούν στον στιγματισμό των μαθητών/τριών και απομακρύνονται από τον στόχο της ένταξης και της συμπερίληψης των παιδιών.
Η θεσμοθέτηση της κοινωνικής εργασίας αποτελεί ένα μέτρο που έχει προταθεί από τη δεκαετία του 2000, μεταξύ άλλων μέτρων, από διακεκριμένους επιστήμονες όπως ο Γιάννης Πανούσης και ο Νέστωρ Κουράκης (βλ. Θ. Θάνος (επιμ.), «Παιδική παραβατικότητα και σχολείο», εκδ. Τόπος, 2009). Η πρακτική(/ποινή) αυτή θυμίζει το άρθρο 78 για την κοινωφελή εργασία των καταδικασθέντων σε συνολική ποινή φυλάκισης μέχρι πέντε ετών. Τόσο η κοινωφελής εργασία των καταδικασθέντων όσο και η κοινωνική εργασία των μαθητών/τριών συνδέονται με την εκτέλεση μιας ποινής. Κι εδώ η πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού εκλαμβάνονται στο πλαίσιο μιας συμπεριφορικής θεώρησης η οποία είναι πολύ απλοϊκή και ανεπαρκής για την αντιμετώπιση τέτοιων σύνθετων και πολύπλοκων φαινομένων.
Η εφαρμογή της διαμεσολάβησης στο σχολείο και άλλων πρακτικών ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων στο σχολείο εφαρμόζεται σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας μας από το 2010 και μετά. Σήμερα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία και τις δράσεις του Δικτύου Σχολείων Σχολικής Διαμεσολάβησης (ΔΣΣΔ) του Εργαστηρίου ΜΕΚΘΕΜΕ του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, πολλά σχολεία, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, εφαρμόζουν προγράμματα διαμεσολάβησης και ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων. Επομένως, δεν αποτελεί κάτι νέο για τα σχολεία. Αυτό που απουσιάζει είναι ένας κεντρικός φορέας εκπαίδευσης και συντονισμού της εφαρμογής της διαμεσολάβησης, που ώς έναν βαθμό το ΔΣΣΔ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων προσπαθεί να καλύψει.
Τα μέτρα που προτείνονται στο σχέδιο παραβλέπουν τον σύνθετο χαρακτήρα της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Υιοθετείται μια αιτιοκρατική προσέγγιση του φαινόμενου, η οποία δίνει έμφαση στην οικογένεια και παραγνωρίζει τον ρόλο του σχολείου. Για παράδειγμα, αν η βία συνδέεται με τη σχολική επίδοση των μαθητών/τριών, όπως επισημαίνεται και στο σχέδιο, ευθύνη για τη σχολική αποτυχία των μαθητών/τριών δεν έχει μόνο η οικογένεια αλλά και το ίδιο το σχολείο, όπως έχουν [απο]δείξει πολλές κοινωνιολογικές έρευνες και μελέτες. Ο ρόλος του σχολείου, όμως, παραβλέπεται. Είναι ανάγκη το σχολείο να διασφαλίζει ίσες ευκαιρίες για όλα τα παιδιά, στην πράξη.
Τα μέτρα που προτείνονται στο σχέδιο παραβλέπουν τον ρόλο των εκπαιδευτικών, οι οποίοι/ες είναι υπεύθυνοι/ες για την [άμεση] διαχείριση των περιστατικών σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Ο παιδαγωγικός ρόλος των εκπαιδευτικών πρέπει να είναι κεντρικός και να αποτελέσει πλαίσιο όλων των υπόλοιπων φορέων (ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών κ.λπ.) στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση περιστατικών βίας και εκφοβισμού στο σχολείο. Η συστηματική και διαρκής [ρεαλιστική] επιμόρφωση των εκπαιδευτικών από ειδικούς επιστήμονες [που έχουν ασχοληθεί με τη σχολική βία και τον εκφοβισμό] αποτελεί βασικό παράγοντα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Τα μέτρα που προτείνονται στο σχέδιο παραβλέπουν τον αναχρονιστικό ρόλο του σχολείου, το οποίο, ακόμα και σήμερα, περιορίζεται στην καλλιέργεια ακαδημαϊκών/γνωστικών δεξιοτήτων, χωρίς να δίνει καμία βαρύτητα στις κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες των μαθητών και των μαθητριών. Ενα σχολείο που καλλιεργεί τον ανταγωνισμό, την ίδια στιγμή που [τυπικά μόνο φαίνεται ότι] προωθεί την ομαδοσυνεργατική μέθοδο, παράγει συγκρούσεις. Η διδασκαλία κοινωνικών αξιών και η καλλιέργεια κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων θα πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα του σχολείου.
Πρόκειται για ένα σχέδιο που έρχεται από το παρελθόν, το οποίο δεν λαμβάνει υπόψη σύγχρονες θεωρίες και δεδομένα για την αντιμετώπιση της βίας και του εκφοβισμού στο σχολεία.
ΥΓ. Οσον αφορά την παραβατικότητα των ανηλίκων, σύμφωνα με έρευνα που διενεργούμε αυτήν την περίοδο, σχεδόν όλα τα ανήλικα φυλακισμένα αγόρια είναι αλλοδαποί και Ρομά. Σε ποιον βαθμό αυτό λαμβάνεται υπόψη στη διαμόρφωση μιας σχετικής πολιτικής πρόληψης και ένταξης των φυλακισμένων ανηλίκων;
*Καθηγητή Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και επιστημονικός υπεύθυνος του Δικτύου Σχολείων Σχολικής Διαμεσολάβησης (ΔΣΣΔ) του Εργαστηρίου ΜΕΚΘΕΜΕ του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας