Κίνδυνος νέας καταδίκης για τις φυλακές-κολαστήρια

Πάνω από 1.287 προσφυγές κρατουμένων για υπερπληθυσμό και απάνθρωπες συνθήκες κράτησης θα βρεθούν στο μικροσκόπιο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 17 Ιανουαρίου. Η νέα επαπειλούμενη καταδίκη της χώρας μας, από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), προκάλεσε την αντίδραση της προέδρου και της εισαγγελέως του Αρείου Πάγου, Ιωάννας Κλάπα-Χριστοδουλέα και Γεωργίας Αδειλίνη, αντίστοιχα, που κρούουν το καμπανάκι του κινδύνου σε δικαστές και εισαγγελείς, ζητώντας την άμεση εκδίκαση όλων των υποθέσεων προσφυγών κρατουμένων για τη μη τήρηση κανόνων διαβίωσης, που εκκρεμούν ενώπιόν τους μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου.

Για το πρόβλημα του υπερπληθυσμού και των άσχημων συνθηκών διαβίωσης εντός των ελληνικών φυλακών και των κρατητηρίων, όπως και για να τερματιστεί η επιτήρηση της χώρας μας από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, το 2022 θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά ως ένδικο βοήθημα η προσφυγή των κρατουμένων για τις συνθήκες κράτησής τους στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών. Πρόκειται για ένα βήμα πριν ασκηθεί από τους κρατούμενους το ύστατο ένδικο μέσο στο Δικαστήριο του Στρασβούργου.

Ο θάνατος σε συνθήκες κράτησης είναι η κορυφή του παγόβουνου. Παρακάτω στο παγόβουνο είναι η συνολικότερη βία στις φυλακές και στα αστυνομικά κρατητήρια

Στην εγκύκλιο που έστειλε ο Αρειος Πάγος σε δικαστικούς και εισαγγελικούς λειτουργούς στις 4 Νοεμβρίου ζητά να εκδικαστούν αμέσως οι συγκεκριμένες ατομικές προσφυγές κρατουμένων που θα εισαχθούν ή που ήδη εκκρεμούν στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών και να εκδώσει οριστικές αποφάσεις, υπογραμμίζοντας πως μπορεί το εν λόγω δικαστήριο να επιδικάσει στον προσφεύγοντα «και χρηματική ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη».

Ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, καθηγητής Δικαίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο ΠΑΜΑΚ, ασχολείται με τις παραβιάσεις των συνθηκών κράτησης για περίπου δύο δεκαετίες, χειριζόμενος υποθέσεις κρατουμένων. «Διαπιστώσαμε ότι είμαστε πάρα πολύ μακριά από τις διεθνείς προδιαγραφές τόσο όσον αφορά τις φυλακές όσο και τα αστυνομικά κελιά και περίπου 90% των υποθέσεων αυτών κατέληξε σε καταδικαστικές αποφάσεις», μας λέει. Σήμερα, ο ίδιος έχει αναλάβει περισσότερες από 300 προσφυγές κρατουμένων που θα απασχολήσουν το δικαστήριο του Στρασβούργου στις αρχές του χρόνου.

● Η Ελλάδα έχει αμέτρητες καταδίκες σε βάρος της για τις συνθήκες κράτησης σε φυλακές και αστυνομικά τμήματα. Διακρίνετε αυξητική τάση σε σχέση με παλαιότερα;

Tα τελευταία δύο χρόνια, δεν έχουμε πολλές καταδικαστικές αποφάσεις. Στο πλαίσιο του ΕΔΔΑ υπάρχει αυτό που λέμε φιλικός διακανονισμός μεταξύ των κρατουμένων και της Ελλάδας. Η κυβέρνηση παραδέχεται την παραβίαση και καταβάλλει αποζημίωση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καταδικαστική απόφαση, αλλά επικύρωση του συμβιβασμού από το Δικαστήριο του Στρασβούργου. Οι προσφυγές έχουν μειωθεί τόσο ως προς τις συνθήκες κράτησης όσο και προς το άρθρο 13 της ΕΣΔΑ, για την εγγύηση πραγματικής και αποτελεσματικής προσφυγής. Τα τελευταία δύο χρόνια, έχει νομοθετηθεί ένα ένδικο μέσο για τους κρατούμενους, το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών, όπου μπορούν να προσφύγουν για να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησης.

● Τι θα συμβεί στο Δικαστήριο του Στρασβούργου στις 17 Ιανουαρίου; Και πώς αξιολογείτε την ανακοίνωση-σύσταση του Αρείου Πάγου;

Ο Αρειος Πάγος σε μία σειρά άλλων αντίστοιχων εγκυκλίων προτρέπει δικαστές του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών να κρίνουν εμπρόθεσμα τα αιτήματα των κρατουμένων, υποδίκων ή μη, σε σωφρονιστικά καταστήματα ή αστυνομικά κρατητήρια, για τις συνθήκες κράτησής τους. Το δικαστήριο του Στρασβούργου θα πρέπει να αξιολογήσει, λοιπόν, και την εφαρμογή του μέτρου και να αξιολογήσει αν το νέο ένδικο βοήθημα για τις συνθήκες κράτησης είναι αποτελεσματικό με βάση και τα στατιστικά στοιχεία.

Σήμερα, πάντως, τα αρμόδια κατά τόπους Συμβούλια Πλημμελειοδικών εκδίδουν απορριπτικά βουλεύματα σε ποσοστό άνω του 97% στα αιτήματα των κρατουμένων που κάνουν λόγο για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, με την απάντηση των δικαστών να είναι πως όλα είναι εντάξει και σύμφωνα με τις προδιαγραφές: για περίπου 300 προσφεύγοντες, για τις ίδιες φυλακές, η κρίση του ίδιου Συμβούλιο Πλημμελειοδικών είναι πως δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα στις συνθήκες κράτησης.

● Τους τελευταίους μήνες, έχουν καταγραφεί ανησυχητικά πολλά περιστατικά θανάτων σε φυλακές και κρατητήρια. Αποτυπώνουν, κατά κάποιον τρόπο, και τις συνθήκες υπερκορεσμού των καταστημάτων κράτησης και των Α.Τ.;

Είναι ενδεικτικό του προβλήματος της απάνθρωπης μεταχείρισης κρατουμένων, γι’ αυτό έχουμε άσχημα περιστατικά που μονίμως και η κυβέρνηση και οι αρμόδιοι φορείς κρύβουν κάτω από το χαλάκι, ειδικά όσον αφορά την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Ο θάνατος σε συνθήκες κράτησης, όμως, είναι η κορυφή του παγόβουνου. Παρακάτω στο παγόβουνο είναι η συνολικότερη βία στις φυλακές και τα αστυνομικά κρατητήρια.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Αγγλία, δικαστήρια που κρίνουν αιτήματα έκδοσης υποδίκων ή κατάδικων πίσω στην Ελλάδα, αναγνωρίζουν ότι συγκεκριμένες φυλακές έχουν απάνθρωπες συνθήκες κράτησης. Εχουν καταγραφεί τέτοιες περιπτώσεις που το αγγλικό δικαστήριο δεν δέχεται να στείλει κρατουμένους στις φυλακές Κορυδαλλού, του Ναυπλίου, της Κομοτηνής και της Κω και, έτσι, συνεχίζουν την κράτησή τους στην Αγγλία. Είναι πρωτοφανές, γιατί πρόκειται για ένα κράτος που συνεργάζεται σε θέματα έκδοσης και δεν επιτρέπει την έκδοση λόγω συνθηκών κράτησης που θα υπόκειτο ο κρατούμενος.

● Παρ’ όλα αυτά, η χώρα δεν συμμορφώνεται με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου, που μένουν επί δεκαετίες ουσιαστικά ανεκτέλεστες.

Είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Δεν υπάρχει στρατηγικό σχέδιο από τη χώρα που θα αποσκοπεί στην επίλυση των προβλημάτων στις ελληνικές φυλακές, όπως ζητά επίμονα η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το μοναδικό κυβερνητικό μέτρο που υλοποιείται είναι ότι χτίζονται ή διαλύονται φυλακές. Είναι γεγονός ότι υπάρχουν φυλακές που είναι άθλιες και θα έπρεπε να κλείσουν, όπως του Κορυδαλλού, που πρόκειται να μεταφερθούν στον Ασπρόπυργο. Ωστόσο, η εγκληματολογία λέει πως όσο περισσότερες φυλακές χτίζεις τόσο πιο πολλούς κρατούμενους μαζεύεις. Ταυτόχρονα, ενώ έχουμε αγροτικές φυλακές, είναι μισοάδειες, γιατί τα δικαστήρια είναι επιφυλακτικά να αποφασίσουν τη μεταφορά των καταδίκων εκεί για να εκτίσουν τις ποινές τους.