Συμβούλιο της Ευρώπης: Μελέτη για τον υπερπληθυσμό των ελληνικών φυλακών

Βασικές παρατηρήσεις για τη μείωση του υπερπληθυσμού των ελληνικών φυλακών, σύμφωνα με τη μελέτη που εκπόνησε η επίσημη επιτροπή εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης που μελέτησε το πρόβλημα των ελληνικών φυλακών μετά το κάλεσμα για συνεργασία και βοήθεια από το υπουργείο Δικαιοσύνης:

• Τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί πολλά μέτρα από τις ελληνικές αρχές για τη μείωση του υπερπληθυσμού των φυλακών. Φαίνεται ότι τα περισσότερα από αυτά είναι περισσότερο έκτακτα παρά στρατηγικά, και επομένως δεν είναι σε θέση να επιφέρουν μια σταθερή και διαρθρωτική αλλαγή στο σύστημα.

• Ο περιορισμός της χρήσης της στέρησης της ελευθερίας και η βελτίωση των συνθηκών κράτησης δεν είναι μόνο μια αναγκαιότητα που απορρέει από τις υποχρεώσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά επίσης καθιστά το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης αποτελεσματικότερο και την κοινωνία ασφαλέστερη.

• Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό μεγάλων ποινών φυλάκισης στην Ευρώπη, ενώ τα ποσοστά εγκληματικότητας είναι χαμηλότερα ή ίσα με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Μια πιο μετριοπαθής ποινική πολιτική είναι δυνατή χωρίς να επηρεάζεται η προστασία της κοινωνίας από το έγκλημα.

• Η ανάλυση των πρωταρχικών αιτίων του υπερπληθυσμού των ελληνικών φυλακών σαφώς υποδεικνύει την δυσανάλογα τιμωρητική ποινική νομοθεσία και πρακτική, που δεν μπορεί να εξηγηθεί από τα σχετικά χαμηλά ποσοστά εγκληματικότητας

• Προτείνεται η ανάπτυξη πιο μετριοπαθών ποινικών πολιτικών και πρακτικών, μειώνοντας τόσο τη χρήση όσο και τη διάρκεια της φυλάκισης.

• Οι ελληνικές αρχές πρέπει να επιλέξουν μια δυναμική επικοινωνιακή στρατηγική. Όταν η ανησυχία του κοινού σχετικά με την εγκληματικότητα και την ανασφάλεια είναι υψηλή, η μετριοπάθεια δεν μπορεί να επιδιωχθεί μέσω κρυφών πολιτικών, αλλά πρέπει να αντιμετωπίσει τα συναισθήματα και τους φόβους του κοινού μέσω ρητού διαλόγου, επομένως είναι σημαντικό οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να γνωρίζουν ποιες αξίες θα νομιμοποιούσαν πιο μετριοπαθείς ποινικές πολιτικές στην Ελλάδα. Η συμμετοχή ακαδημαϊκών θα βοηθήσει στην εισαγωγή μιας λογικής και τεκμηριωμένης αφήγησης στον δημόσιο διάλογο για το έγκλημα, τη δικαιοσύνη, την επανένταξη και τη δημόσια ασφάλεια.

• Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού εξακολουθεί να υπάρχει σε πολλές φυλακές, καθώς η κατανομή των κρατουμένων είναι άνιση. Η Ελλάδα χρειάζεται να επανεξετάσει με ρεαλιστικούς όρους τη συνολική χωρητικότητα των φυλακών. Απαιτείται μακροπρόθεσμος σχεδιασμός που θα προβλέπει ικανό χώρο κράτησης για κάθε κρατούμενο, δεν θα υπολογίζει τις θέσεις κράτησης στα θεραπευτικά καταστήματα και θα στοχεύει σε ποσοστό πληρότητας έως 90% ώστε να μπορούν να υλοποιούνται επιμορφωτικές δράσεις και άλλες δραστηριότητες.

• Σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία μόνο μια περιοριστική ποινική πολιτική μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμη μείωση του πληθυσμού των φυλακών. Μια αναθεώρηση του Ποινικού Κώδικα και της ποινικής νομοθεσίας είναι απαραίτητη για να χρησιμοποιηθεί πραγματικά η ποινή φυλάκισης ως έσχατη λύση, πράγμα που σημαίνει λιγότερες και βραχύτερες ποινές φυλάκισης. Οι κοινοτικές κυρώσεις και τα μέτρα πρέπει να αποτελούν αυτόνομες κυρώσεις. Δεν πρέπει να είναι πάρα πολλές, να έχουν μια σαφή ιεραρχία στην ποινική κλίμακα και να μην περιορίζονται σε μικρά αδικήματα ή σε πρωτόπειρους παραβάτες χωρίς ποινικό μητρώο.

• Η φυλάκιση πρέπει να καταστεί αδύνατη για ορισμένα εγκλήματα μέσω της αποποινικοποίησης και απεγκληματοποίησης και να μην αφήνεται η επιλογή στα δικαστήρια ανάμεσα σε περισσότερες διαθέσιμες κυρώσεις (το οποίο συχνά οδηγεί σε επιβολή κοινοτικών ποινών χωρίς όμως να μειώνονται αντίστοιχα οι επιβαλλόμενες ποινές φυλάκισης).

• Οι κοινοτικές κυρώσεις και τα μέτρα απαιτούν αξιόπιστη εφαρμογή από επαρκές και επαρκώς εκπαιδευμένο προσωπικό. Ωστόσο, ο ρόλος των Υπηρεσιών Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής στο σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης δεν φαίνεται να είναι αρκετά γνωστός ή σαφής σε όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες. Από την άποψη αυτή, πρέπει να αναπτυχθεί ένα συνολικό Σχέδιο Δράσης για την εξέλιξη και την ανάπτυξη των ΥΕΑ & ΚΑ.

• Η εκπαίδευση των δικαστών και των εισαγγελέων είναι ουσιώδους σημασίας για την ενίσχυση των γνώσεών τους σχετικά με την αποτελεσματικότητα και την εξοικείωσή τους με τις μη στερητικές της ελευθερίας ποινές. Εξειδικευμένα δικαστήρια, όπως τα «Δικαστήρια για τα ναρκωτικά» (Drug courts), μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση της τεχνογνωσίας σε τόσο περίπλοκα ζητήματα.