Ποιοι και γιατί κρατάνε «δεμένα» τα ξένα χέρια εργασίας

Πενιχρά αποτελέσματα έχει η προσπάθεια της κυβέρνησης να καλύψει με μετανάστες τη μεγάλη έλλειψη εργατικών χεριών στην ελληνική αγορά εργασίας. Είτε πρόκειται για μετακλήσεις μεταναστών με τη συνήθη διαδικασία, την αίτηση των εργοδοτών στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις κάθε περιφέρειας και εν συνεχεία την προώθηση του αιτήματος στις πρεσβείες μας στο εξωτερικό που αναλαμβάνουν να εγκρίνουν ή να απορρίψουν τους ενδιαφερόμενους μετανάστες, είτε πρόκειται για τις ειδικές διμερείς συμφωνίες μετάκλησης με το Μπανγκλαντές και την Αίγυπτο, είτε για τη νομιμοποίηση μεταναστών που ζουν ήδη στην Ελλάδα, σύμφωνα με την τροπολογία του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου πριν από έναν χρόνο, οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες δεν απέδωσαν τα προσδοκώμενα.

Για τη διετία 2023-2024 οι περιφέρειες είχαν συγκεντρώσει και υποβάλει αιτήματα εργοδοτών για 380.000 μετακλήσεις, κυρίως στον πρωτογενή τομέα (246.000 αιτήματα, από τα οποία 168.609 για εποχική εργασία, 69.420 για εξαρτημένη και 8.184 για αλιεργάτες), στα καταλύματα και την εστίαση (80.316 αιτήματα), στις υπηρεσίες (19.249), στη βιομηχανία (18.258) και στις κατασκευές (12.884).

Μάλιστα, στον κατασκευαστικό τομέα, το 42% των επιχειρήσεων αναφέρει ως βασικότερο πρόσκομμα στη λειτουργία του την έλλειψη εργατικού δυναμικού (σύμφωνα με το Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας του ΙΟΒΕ για τον Δεκέμβριο του 2024), ενώ ο ΙΟΒΕ εκτιμά ότι τη διετία 2024-2026 ο αριθμός των εργαζομένων στις κατασκευές πρέπει να αυξηθεί 51.000 με 55.000, προκειμένου να μπορέσουν οι επιχειρήσεις να αντεπεξέλθουν έγκαιρα στη μεγάλη αύξηση κατασκευαστικών εργασιών.

Με ΚΥΑ τον Απρίλιο του 2023, η κυβέρνηση έβαλε ανώτατο όριο μετακλήσεων τις 167.925, αριθμός που δεν καλύπτει ούτε τα μισά αιτήματα των εργοδοτών, ενώ τον Μάρτιο του 2024 αναγκάστηκε να εγκρίνει επιπλέον 32.507 μετακλήσεις μέχρι το τέλος του έτους.

Για το 2025, η κυβέρνηση με την πράξη υπουργικού συμβουλίου 56 ενέκρινε στις 23 Δεκεμβρίου 2024 ανώτατο όριο 89.290 μετακλήσεων. Από αυτές, οι 45.620 αφορούν εποχική εργασία εξάμηνης διάρκειας (η μεγάλη πλειονότητα, 36.000, ανειδίκευτους εργάτες γεωργίας, κτηνοτροφίας, δασοκομίας και αλιείας), οι 41.670 εξαρτημένη εργασία ειδικευμένη ή ανειδίκευτη (οι περισσότερες, 16.000, αφορούν ανειδίκευτους εργάτες γεωργίας, κτηνοτροφίας, δασοκομίας και αλιείας, ενώ οι 4.950 αφορούν εργάτες κατασκευών οικοδομών) και οι 2.000 απασχόληση υψηλής εξειδίκευσης. Οι 9.000 από τις μετακλήσεις του 2025 γίνονται στο πλαίσιο των διμερών συμφωνιών με το Μπανγκλαντές και την Αίγυπτο.

Διαφθορά

Η έγκριση ανώτατου ορίου μετακλήσεων δεν σημαίνει αυτομάτως την έλευση των εργατών. Αντιθέτως, η διαδικασία διέπεται από μεγάλες καθυστερήσεις, γραφειοκρατικά προσκόμματα και αναφορές για διαφθορά, με πολλές μετακλήσεις να ολοκληρώνονται συχνά μετά το τέλος της σεζόν. Ο Ενιαίος Αγροτικός Σύλλογος Ιεράπετρας, ένας από τους αγροτικούς συλλόγους που είχαν επισημάνει δημοσίως τους κινδύνους από την έλλειψη εργατικών χεριών, σημείωνε στις αρχές Αυγούστου ότι οι αγρότες της Ιεράπετρας είχαν υποβάλει περισσότερα από 2.500 αιτήματα, αλλά υποδέχτηκαν μόνο λίγες δεκάδες εργάτες γης, τους περισσότερους μετά το τέλος της περιόδου («Φάμπρικα με τις μετακλήσεις μεταναστών – Καταγγελίες για καθυστερήσεις και γκρίζες ζώνες», Αφροδίτη Τζιαντζή, in.gr, 7/8/2024).

Eνώ ο νόμος προβλέπει προθεσμία δέκα ημέρες στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις για να απορρίψουν το αίτημα του αγρότη ή να το προωθήσουν στις ελληνικές πρεσβείες στο εξωτερικό, στην πράξη η διαδικασία διαρκεί μέχρι και πέντε μήνες. Στη συνέχεια, ενώ ο νόμος ορίζει στην πρεσβεία προθεσμία δύο μήνες για να εξετάσει αν πληροί τα προβλεπόμενα κριτήρια ο ενδιαφερόμενος μετανάστης, στην πράξη ο χρόνος είναι πολύ μεγαλύτερος, με τη διαδικασία να φτάνει συχνά τους εννέα μήνες, όταν η άδεια εποχικής εργασίας για τους μετακλητούς εποχικούς εργάτες είναι εξάμηνης διάρκειας.

Αιτία, η έλλειψη επαρκούς προσωπικού για τη διεκπεραίωση των αιτήσεων τόσο στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις όσο και στις προξενικές αρχές στο εξωτερικό, αλλά και οι γραφειοκρατικές απαιτήσεις μιας διαδικασίας μη ψηφιοποιημένης και μη απλουστευμένης.

Μεγάλο το οικονομικό κόστος της διαδικασίας, καθώς παρεμβαίνουν μεσάζοντες, νόμιμα ή κάτω από το τραπέζι

Στην ξένη χώρα πολυεθνικές εταιρείες ενοικίασης εργαζομένων χρεώνουν μέχρι και 8.000 ευρώ ανά εργαζόμενο για να του βρουν δουλειά στην Ελλάδα, ενώ επαναλαμβανόμενες καταγγελίες αναφέρουν ότι μέρος των χρημάτων καταλήγει στις τσέπες εκπροσώπων του ελληνικού κράτους στις πρεσβείες

Ο Χρήστος Γιαννακάκης, β’ αντιπρόεδρος της Εθνικής Ενωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΕΘΕΑΣ), επισημαίνει επιπλέον στην «Εφ.Συν.» το μεγάλο οικονομικό κόστος της διαδικασίας, καθώς παρεμβαίνουν μεσάζοντες, νόμιμα ή κάτω από το τραπέζι. Επισημαίνει ότι τη συμπλήρωση και την κατάθεση των έγγραφων αιτήσεων αναλαμβάνουν δικηγορικά γραφεία με κόστος που φτάνει τα 400 ευρώ ανά αίτηση, καθώς δεν έχει προχωρήσει το απλοποιημένο ηλεκτρονικό σύστημα που θα επέτρεπε στους αγρότες να κάνουν μόνοι τους τη διαδικασία. Επιπλέον, στην ξένη χώρα πολυεθνικές εταιρείες ενοικίασης εργαζομένων χρεώνουν μέχρι και 8.000 ευρώ ανά εργαζόμενο για να του βρουν δουλειά στην Ελλάδα, ενώ επαναλαμβανόμενες καταγγελίες αναφέρουν ότι μέρος των χρημάτων καταλήγει στις τσέπες εκπροσώπων του ελληνικού κράτους στις πρεσβείες.

Oι αγρότες επισημαίνουν αγκυλώσεις που καθιστούν ασύμφορο το ταξίδι των μεταναστών. «Αν μετακαλέσω εργάτη για τα χωράφια με εργόσημο για ασφάλιση, δεν μπορεί να απασχοληθεί σε άλλη επιχείρηση με σχέση εξαρτημένης εργασίας. Αν τελειώσει η δουλειά στα χωράφια, δεν μπορεί να τον πάρουμε σε άλλη δουλειά με την κατάλληλη ασφάλιση. Ο εργάτης γης είναι σύνθετη διαδικασία. Δεν μπορεί να δώσει τόσα λεφτά να έρθει να δουλέψει πέντε μήνες για 50 ευρώ την ημέρα. Πρέπει να μπορεί να μετακινηθεί σε άλλη περιοχή για άλλες εποχικές εργασίες. Επιπλέον, χρειάζεται να δίνονται γρήγορα οι άδειες διαμονής και απασχόλησης και να δούμε τη μετάκληση με εθνική βίζα, διαφορετικά έρχονται στην Ελλάδα και φεύγουν για τη Δυτική Ευρώπη. Δεν μπορούμε να δώσουμε εμείς τις αμοιβές της Γερμανίας», σημειώνει ο κ. Γιαννακάκης.

Ως προς τις διμερείς συμφωνίες, η συμφωνία με το Μπανγκλαντές (προβλέπει μετάκληση περίπου 4.000 Μπανγκλαντεσιανών εργατών τον χρόνο και άδειες διαμονής σε περίπου 15.000 Μπανγκλαντεσιανούς που μένουν ήδη στην Ελλάδα) έχει λίγα αποτελέσματα στο σκέλος της μετάκλησης, καθώς δεν υπάρχει ελληνική πρεσβεία ή προξενείο στο Μπανγκλαντές και οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να ταξιδεύουν στην υποστελεχωμένη πρεσβεία μας στο Νέο Δελχί της Ινδίας, επωμιζόμενοι τα έξοδα του ταξιδιού και τη διαδικασία της έκδοσης βίζας. Σύμφωνα με όσα ανέφεραν ενδιαφερόμενοι σε μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ, άτομα που είχαν υποβάλει αίτηση τον Απρίλιο του 2023 δεν είχαν πάρει κλήση για συνέντευξη μέχρι τον Μάρτιο του 2024, ενώ σημειώνεται ένας γενικός δισταγμός στην έκδοση βίζας σε εποχικούς μετανάστες, από τον φόβο ότι δεν θα μείνουν στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Νίκος Παναγιωτόπουλος στις αρχές Νοεμβρίου κατά τη διαδικασία του κοινοβουλευτικού ελέγχου, με βάση τη συμφωνία με το Μπανγκλαντές έχουν δοθεί 6.193 άδειες διαμονής σε Μπανγκλαντεσιανούς που μένουν στην Ελλάδα, έχουν απορριφθεί 1.716 αιτήσεις και εκκρεμεί η εξέταση άλλων 2.264.

Ούτε όμως η συμφωνία για μετάκληση 5.000 εργατών γης από την Αίγυπτο, που ξεκίνησε να εφαρμόζεται τον Ιούνιο με το άνοιγμα της ηλεκτρονικής πλατφόρμας, έχει αποδώσει τα αναμενόμενα, παρ’ όλο που την επιλογή των μεταναστών από την Αίγυπτο δεν την κάνουν τα ελληνικά προξενεία αλλά οι αιγυπτιακές αρχές.

Ο υπουργός σημείωσε ότι έχει ξεκινήσει διαβούλευση με την Ινδία και το Βιετνάμ και ότι υπάρχει επεξεργασία διμερών συμφωνιών με τη Μολδαβία, την Αρμενία, τη Γεωργία και τις Φιλιππίνες, ενώ εξετάζονται τρόποι επιτάχυνσης της διαδικασίας.

Λίγοι ωφελούμενοι

Πολλοί μετανάστες χωρίς χαρτιά φαίνεται πως δεν έχουν τα αναγκαία δικαιολογητικά για να αποδείξουν ότι έμεναν τρία χρόνια στη χώρα ή ότι εργάζονταν, καθώς μπορεί να είναι αυτοαπασχολούμενοι ή να δουλεύουν σε συνθήκες μαύρης εργασίας

Ως προς τη δυνατότητα χορήγησης άδειας διαμονής σε όσους μετανάστες ζουν στην Ελλάδα τουλάχιστον τρία χρόνια και έχουν εξασφαλίσει προοπτική εργασίας, σύμφωνα με την τροπολογία που εισηγήθηκε η κυβέρνηση τον Δεκέμβριο του 2023, η ρύθμιση αφορά μερικές δεκάδες χιλιάδες. Πολλοί μετανάστες χωρίς χαρτιά φαίνεται πως δεν έχουν τα αναγκαία δικαιολογητικά για να αποδείξουν ότι έμεναν τρία χρόνια στη χώρα ή ότι εργάζονταν, καθώς μπορεί να είναι αυτοαπασχολούμενοι ή να δουλεύουν σε συνθήκες μαύρης εργασίας. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του υπουργείου Μετανάστευσης, μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου είχαν υποβληθεί 31.707 αιτήσεις για άδεια διαμονής και είχαν δοθεί 4.911 άδειες, ενώ καθυστερεί η επεξεργασία των αιτήσεων.

Φυσικά η μετάκληση μεταναστών δεν μπορεί να αποτελεί μονόδρομο για την ελληνική αγορά εργασίας, όπως επισήμαινε τον Ιούλιο ο τότε επικεφαλής του οικονομικού γραφείου του πρωθυπουργού, Αλέξης Πατέλης, σε συζήτηση με αφορμή την τελευταία έκθεση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για την οικονομία και την απασχόληση (βλ. «Υποχώρηση για μετακλήσεις εργατικών χεριών», Λένα Κυριακίδη, «Εφ.Συν.», 4/7/2024). «Υπάρχουν κάποιοι που νομίζουν ότι [το νέο πρόβλημα της έλλειψης εργατικού δυναμικού] θα λυθεί με μετανάστες από τις τρίτες χώρες και διμερείς συμφωνίες που οργανώνει η κυβέρνηση. Ωστόσο, δεν πρόκειται ποτέ να αντιμετώπιζαν έναν τέτοιο αριθμό, 330.000 θέσεων εργασίας. Και αυτό δεν είναι ζήτημα ιδεολογικό. Πρέπει μια κυβέρνηση να έχει πάντοτε πρώτο στόχο την ευημερία των πολιτών της και όχι των πολιτών τρίτων χωρών». Υπογράμμισε ότι το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπιστεί από τις δεξαμενές των Ελλήνων ανέργων και παρότρυνε τους εργοδότες να αυξήσουν τους μισθούς και να παρέχουν κατάλληλες συνθήκες εργασίας.

Ωστόσο, η ευθύνη δεν μπορεί παρά να βαρύνει μια κυβέρνηση που καταγγέλλεται ότι έχει εντείνει την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και ότι δεν έχει φροντίσει να αυξήσει τους ελέγχους για την τήρηση της εργατικής νομοθεσίας, με πρώτο θύμα τον ίδιο τον μεταναστευτικό πληθυσμό πάνω στον οποίο εφαρμόζονται πολιτικές εξαίρεσης από το εργατικό δίκαιο και θεσμοθετούνται η επισφάλεια και η καταλήστευση του εργατικού δυναμικού.

Το ελληνικό παράδοξο

Κενές θέσεις εργασίας τη στιγμή που η ανεργία βρίσκεται κοντά στο 10%

Ο καθηγητής Απόστολος Καψάλης, μεταδιδακτορικός ερευνητής εργατικής μετανάστευσης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και συγγραφέας του βιβλίου «Μετανάστες εργάτες γης: καθεστώτα εξαίρεσης στην εργασία και στην κινητικότητα» (εκδ. Απαρσις), αναφέρεται στο παράδοξο να παραμένουν κενές θέσεις εργασίας στην Ελλάδα τη στιγμή που η ανεργία βρίσκεται κοντά στο 10% και Ελληνες και μετανάστες εργαζόμενοι φεύγουν στο εξωτερικό.

«Είναι τόσο απορρυθμισμένη η ελληνική αγορά εργασίας και τόσο ανεπαρκείς οι αμοιβές και οι όροι απασχόλησης που δεν είναι δυνατό να προσδοκά κανείς ότι μπορεί να ζήσει επαρκώς και αξιοπρεπώς από τη μισθωτή εργασία», σημειώνει. Μιλά για «αντιδημοκρατικό και αυταρχικό πλαίσιο εργασίας που έχει εγκαθιδρυθεί μετά τα μνημόνια, χωρίς συλλογικές συμβάσεις, με το εργοδοτικό δικαίωμα να έχει καταστεί αποκλειστικός ρυθμιστής και την εργοδοτική αυθαιρεσία να αποτελεί τον κανόνα». Προσθέτει ότι η επιλογή του επαγγέλματος αντιπροσωπεύει την ικανοποίηση ονείρων, προσδοκιών και δεξιοτήτων, «αλλά σήμερα υπάρχει στην αγορά εργασίας έλλειψη ελευθερίας, δημιουργικότητας και δυνατότητας ανάπτυξης της προσωπικότητας».

Υπογραμμίζει τα στοιχεία από την τελευταία απογραφή (τα στοιχεία της απογραφής όπως και της ΕΛΣΤΑΤ τα επεξεργάστηκε ο επιστημονικός συνεργάτης του ΙΝΕ ΓΣΕΕ, Γιώργος Κρητικίδης) που δείχνουν πως δεν αποκλείεται να έχουν φύγει από τη χώρα περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης. Τα στοιχεία δείχνουν ότι έχουν μειωθεί την τελευταία δεκαετία σημαντικά οι μετανάστες από τις βαλκανικές χώρες (οι Αλβανοί μετανάστες μειώθηκαν 22%, οι Βούλγαροι 53% και οι Ρουμάνοι 39%). Αντίστοιχα, η αύξηση μεταναστών από τις ασιατικές και αφρικανικές χώρες (Μπανγκλαντεσιανοί +55%, Αιγύπτιοι +19%, Ινδοί +9,3%) είναι μικρότερη σε απόλυτο αριθμό και δεν αντισταθμίζει το αρνητικό ισοζύγιο.

Επιπλέον, η ανεργία των μεταναστών, αν και έχει μειωθεί σημαντικά και τείνει να επανασυγκλίνει με αυτήν των Ελλήνων, ιδίως στον ανδρικό πληθυσμό, εν τούτοις παραμένει υψηλή. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το πρώτο τρίμηνο του 2024 η ανεργία στους Ελληνες άνδρες ήταν 7,6% και στους Ελληνες μετανάστες 10,5%, ενώ στις Ελληνίδες 12% και στις μετανάστριες 20%. Αυτό σημαίνει ότι ούτε οι μετανάστες πηγαίνουν να εργαστούν σε επαγγέλματα όπου εργάζονταν μέχρι πρότινος, όπως ο αγροτικός τομέας και οι οικοδομές.

Υπάρχουν λύσεις;

«Το ζήτημα της αξιοπρεπούς συνταξιοδότησης δεν πρέπει να υποτιμηθεί», λέει ο κ. Καψάλης. Αναφέρεται στον νόμο Κατρούγκαλου του 2017 για το ασφαλιστικό, που προϋποθέτει τουλάχιστον 20 χρόνια νόμιμης διαμονής στην Ελλάδα για να μπορεί να πάρει σύνταξη ο μετανάστης και προβλέπει υψηλές μειώσεις για κάθε έτος μη νόμιμης διαμονής. Ο κ. Καψάλης μιλά για εγκληματικό και ληστρικό νόμο που επιπλέον επιφέρει απροθυμία στους μετανάστες δεύτερης γενιάς να εργαστούν στην Ελλάδα, καθώς βλέπουν να πηγαίνουν χαμένοι οι κόποι μιας ζωής των δικών τους.

Ανησυχεί μάλιστα ότι θα επιδεινωθεί η τάση φυγής, ιδίως στην επαρχία, μετά τις μεγάλες καταστροφές από τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές στον Εβρο, τη Θεσσαλία, την Εύβοια και τη Ρόδο, με απρόβλεπτες συνέπειες, καθώς η παρουσία μεταναστών στην επαρχία συγκράτησε τον γηγενή πληθυσμό στον τόπο του. «Οι αγρότες μπορούν να νοικιάσουν χωράφια σε φωτοβολταϊκά ή να δώσουν ένα σπίτι για βραχυχρόνια μίσθωση. Οι μετανάστες δεν έχουν τέτοια περιουσία. Αν όμως φύγουν οι μετανάστες, με τι εργάτες θα καλλιεργήσουν οι αγρότες τα επόμενα τρία χρόνια, ώστε να ανακάμψει η παραγωγή;», αναρωτιέται.

Σημειώνει ότι λύση μπορεί να δοθεί μόνο μέσω της χορήγησης και διατήρησης αδειών διαμονής, μέσω της αναγνώρισης καθολικού εγγυημένου εισοδήματος και για τους μετανάστες και μέσω της παροχής προγραμμάτων ελληνομάθειας στους μετανάστες για να μπορούν να ενταχθούν.

Φράουλες και αίμα

Οι αποκαλύψεις για τις συνθήκες διαμονής σε πρόχειρα παραπήγματα στα φραουλοχώραφα της Μανωλάδας πριν από χρόνια, η άρνηση καταβολής των αμοιβών, όπως και οι πυροβολισμοί εναντίον εργατών γης που διεκδίκησαν δεδουλευμένα και ο ξυλοδαρμός τους δεν είναι δυστυχώς μεμονωμένα φαινόμενα. Στις αγροτικές ενώσεις φτάνουν καταγγελίες για αγρότες που κατακρατούν τα διαβατήρια των μεταναστών με την άφιξή τους, για να μη φύγουν μόλις δουν τι άθλιες συνθήκες τούς περιμένουν, ενώ έχουν καταγραφεί περιστατικά άρνησης καταβολής αμοιβών με απειλή ή και χρήση βίας.

Η τελευταία «Αναφορά για την Κατάσταση στη Μανωλάδα» του Παρατηρητηρίου για τη Μανωλάδα, της οργάνωσης Generation 2.0 RED, καταγράφει συνθήκες στα φραουλοχώραφα «ιδιαίτερα δυσχερείς, χωρίς να παρουσιάζουν καμία βελτίωση», με «αυτοσχέδιες παράγκες από καλάμια, σίδερα και νάιλον θερμοκηπίου», δύσκολα προσβάσιμες μέσα από τα λασπόνερα της βροχής.

Σημειώνει επίσης ότι η συντριπτική πλειονότητα παραμένει χωρίς έγγραφα, με το ιδιότυπο καθεστώς της απασχόλησης μεταναστών χωρίς χαρτιά με εργόσημο που επιτρέπει την πληρωμή και την ασφάλισή τους, εξασφαλίζοντας βεβαιώσεις αναβολής απομάκρυνσης, όχι όμως άδεια διαμονής. Η εκτίμηση της δημοτικής αρχής έκανε λόγο για 2.500 εργάτες γης στην περιοχή, περίπου τους μισούς από τους 5.000 που χρειάζονταν ιδανικά.

Περιστατικά βίας

Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας καταγράφει σταθερά από την ίδρυσή του το 2011 περιστατικά εργοδοτικής ρατσιστικής συμπεριφοράς και βίας. «Κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, θύματα της εν λόγω βίας είναι μετανάστες, συνήθως χωρίς νομικό καθεστώς στη χώρα. [...] Ουσιαστικά, βλέπουμε ότι το χαρακτηριστικό της “αλλοδαπότητας” σε συνδυασμό με την εργασιακή εξάρτηση φαίνεται να αποτελούν συνθήκες που ευνοούν τη διάπραξη εγκληματικών πράξεων από εργοδότες. Πράξεις στις οποίες πιθανόν δεν θα προέβαιναν οι εργοδότες, αν οι εργαζόμενοι δεν είχαν διαφορετική εθνική καταγωγή», αναφέρει το Δίκτυο στην τελευταία του έκθεση για το 2023.

Τα καταγραμμένα περιστατικά αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου. «Στην έκθεση για το 2020, καταγράφονται τρία περιστατικά με δράστες εργοδότες, εκ των οποίων το ένα αφορά επίθεση σε μετανάστη χωρίς χαρτιά που διαμαρτυρήθηκε για τις συνθήκες εργασίας. Στην έκθεση για το 2021, καταγράφεται επίθεση σε Αφρικανούς εργάτες γης από εργοδότη που τυγχάνει ταυτόχρονα αστυνομικός. Οταν οι εργάτες ζήτησαν την αμοιβή που είχαν συμφωνήσει, ο εργοδότης […] με τη βοήθεια-παρουσία συναδέλφων του από την ΕΛ.ΑΣ. και υπό την απειλή όπλου απέρριψε οποιαδήποτε χρηματική απαίτηση εκ μέρους των εργαζομένων». Αλλα δύο περιστατικά με δράστες εργοδότες καταγράφει η έκθεση για το 2022.

Στο ένα, δύο εργοδότες με απειλή καραμπίνας και με βίαια χτυπήματα αρνήθηκαν να πληρώσουν Πακιστανούς εργάτες γης και τους εγκατέλειψαν σε δάσος. Για το 2023, το Δίκτυο καταγράφει 6 περιστατικά ρατσιστικής βίας από εργοδότες.

Για το 2024 δεν υπάρχουν διαθέσιμα δημοσιοποιημένα στοιχεία του Δικτύου. Ωστόσο, η Πακιστανική Κοινότητα Ελλάδας η Ενότητα, που συνεργάζεται με το Δίκτυο, και η ΚΕΕΡΦΑ έχουν δημοσιοποιήσει περισσότερα από εννιά περιστατικά ρατσιστικής βίας κατά μεταναστών εργατών, στοιχεία που προκαλούν ανησυχία για αυξητική τάση για το 2024. Είναι χαρακτηριστικό το περιστατικό του περασμένου Ιουλίου, όταν Πακιστανός εργάτης που εργαζόταν σε συνεργείο επισκευής φρένων στου Ρέντη ζήτησε τα δεδουλευμένα μεροκάματα. «Το αφεντικό τον χτύπησε με γροθιές και κλοτσιές και μετά τον καταδίωξε και τον χτύπησε με αυτοκίνητο, επιδιώκοντας να τον λιώσει», με αποτέλεσμα να διανυκτερεύσει το θύμα στο Ασκληπιείο Βούλας.

Παραβιάσεις, επισφάλεια και εμπόδια για τους αθέατους εργαζόμενους μετανάστες

Παραβίαση εργασιακών δικαιωμάτων, εργασιακή επισφάλεια λόγω του νομικού καθεστώτος και συστημικά εμπόδια που αποτρέπουν την επίσημη απασχόληση των μεταναστών και των προσφύγων καταγράφει η έρευνα των οργανώσεων SolidarityNow και Generation 2.0 RED με τίτλο «Αποκαλύπτοντας τους αθέατους εργαζόμενους μετανάστες».

Η έρευνα, που δημοσιοποιήθηκε χθες, έγινε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη σε δείγμα 228 ατόμων με καταγωγή από 36 χώρες. Εντοπίζει μισθολογικές αποκλίσεις, διευρυμένες ώρες εργασίας και απλήρωτες υπερωρίες, ακόμη και στους μετανάστες και πρόσφυγες που απασχολούνταν επίσημα, οι οποίοι αποτελούν το 70% του δείγματος. Το 30% του δείγματος απασχολούνταν σε θέσεις αδήλωτης εργασίας ιδίως στις κατασκευές και στην οικιακή εργασία και αντιμετωπίζει σοβαρή εκμετάλλευση, με χαμηλότερες οικονομικές απολαβές και αποκλεισμό από κοινωνικές παροχές. Το 40% των αδήλωτων εργαζομένων είναι άνθρωποι που βρίσκονται στη διαδικασία εξέτασης αιτήματος για άσυλο.

Το 63% του δείγματος αναφέρει τουλάχιστον ένα περιστατικό εργασιακής εκμετάλλευσης, με συνηθέστερα τη μη καταβολή επιδομάτων, την άρνηση παροχής αναρρωτικής άδειας και τη μη παροχή ολόκληρης ή μέρους της αποζημίωσης σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος. Το 40% του δείγματος αντιμετωπίζει δυσμενείς συνέπειες με δυσκολία να ανανεώσει την άδεια διαμονής και με περιορισμένη πρόσβαση στα επιδόματα ανεργίας. Πολλοί δεν κατήγγειλαν τις παραβιάσεις των εργασιακών τους δικαιωμάτων, το 35% από φόβο μήπως χάσει τη δουλειά του ή από έλλειψη πλήρους ενημέρωσης για τον μηχανισμό καταγγελίας ή και λόγω γλωσσικών εμποδίων.

Αυξάνονται οι μετανάστες εργάτες στη Βουλγαρία

Στη Βουλγαρία, με πληθυσμό περίπου 6,4 εκατομμύρια, αναμένεται να φτάσουν φέτος 20.000 μετανάστες εργάτες, διπλάσιοι από πέρσι, ενώ η τάση αναμένεται να συνεχιστεί, καθώς οι ανάγκες της οικονομίας παραμένουν τεράστιες, ιδίως στον τουρισμό και τον αγροτικό τομέα, αλλά επίσης στις κατασκευές υποδομών, τις μεταφορές και το εμπόριο.

Οι μισθοί κυμαίνονται μεταξύ 500 και 600 ευρώ τον μήνα, λίγο μεγαλύτεροι από τον κατώτατο. Ως προς τις χώρες προέλευσης, στις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες όπως το Κιργιστάν και το Ουζμπεκιστάν προστίθενται τελευταία ασιατικές χώρες όπως η Ινδία, το Νεπάλ, το Μπανγκλαντές, οι Φιλιππίνες και η Ινδονησία, ενώ πολλοί έρχονται και από την Τουρκία.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αρχίσει εκδηλώσεις ρητορικής μίσους, με σχόλια ότι οι ξένοι παίρνουν τις δουλειές των Βουλγάρων και ότι δεν χωράνε, ενώ τον περασμένο Μάρτιο σημειώθηκε ρατσιστική επίθεση κατά Αφγανού που ζει 20 χρόνια στη χώρα, μπροστά στο σπίτι του.

Βέλτιστες πρακτικές στην Ευρώπη

Ορισμένα παραδείγματα πρακτικών στην Ευρώπη παραθέτει η μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ «Η Ελλάδα σε αναζήτηση μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού» (Αγγελική Δημητριάδη, Ιούλιος 2024, Policy Paper 164/2024), παρότι επισημαίνει σημαντική έλλειψη διαθέσιμων πληροφοριών.

⚪ Μάλτα: διαδικτυακές συνεντεύξεις που επιτρέπουν στους εργοδότες να γνωρίσουν τους δυνητικούς εργαζόμενους.

⚪ Ολλανδία: ηλεκτρονική βάση δεδομένων με πρόσβαση σε βιογραφικά σημειώματα και αγγελίες θέσεων εργασίας και πληροφορίες για τους αναζητούντες εργασία και τους εργοδότες, διάθεση προκατασκευασμένων κατοικιών για τη στέγαση των εργατών με κοινόχρηστους και ατομικούς χώρους, που συντηρούνται από γεωργικούς συλλόγους ή από μεμονωμένους αγρότες.

⚪ Ισπανία, Γερμανία: κέντρα κατάρτισης σε χώρες από τις οποίες γίνονται προσλήψεις με στόχο την απόκτηση δεξιοτήτων για συγκεκριμένους τομείς απασχόλησης ανάλογα με τις προβλεπόμενες ανάγκες.

Στα παραπήγματα του ισπανικού Νότου

Yπάρχει διακομματική συνεργασία και συνεργασία μεταξύ κεντρικού κράτους και αυτοδιοίκησης για να μπει τέρμα στα παραπήγματα της Ουέλβα στην περιοχή της Ανδαλουσίας

Διακρίσεις, κακές συνθήκες και βία αντιμετωπίζουν οι μετανάστες εργάτες στην Ισπανία. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικών, οι μετανάστες παίρνουν κατά μέσο όρο μισθό χαμηλότερο κατά 575 ευρώ τον μήνα, περίπου 5.000 λιγότερα τον χρόνο από ό,τι οι Ισπανοί. Το 75% των μεταναστών δουλεύει σε ανειδίκευτες και επισφαλείς εργασίες στον αγροτικό τομέα, τον τουρισμό, τις οικιακές υπηρεσίες και τις οικοδομές.

Ιδιαίτερα προβληματικές είναι οι περιοχές του Νότου, που δέχονται παραδοσιακά τον μεγαλύτερο αριθμό μεταναστών, σε συνθήκες ευάλωτες, με αδήλωτη εργασία και περιορισμένη πρόσβαση σε συμβάσεις, σύνταξη ή ασφάλιση υγείας. Σε περιοχές του Νότου υπάρχει διακομματική συνεργασία και συνεργασία μεταξύ κεντρικού κράτους και αυτοδιοίκησης για να μπει τέρμα στα παραπήγματα της Ουέλβα στην περιοχή της Ανδαλουσίας, όπου μένουν κατά εκατοντάδες μετανάστες που δουλεύουν στα φραουλοχώραφα ή σε άλλες καλλιέργειες, χωρίς ηλεκτρικό και κλιματισμό, εκτεθειμένοι σε ακραίες θερμοκρασίες.

⚪ Το άρθρο γράφτηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PULSE, στο οποίο συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα η «Εφ.Συν.». Συνεργάστηκαν: Ana Somavilla (El Confidencial - Ισπανία), Tsvetelina Sokolova, Krassen Nikolov (Mediapool.bg - Βουλγαρία)