Μειωμένες απελάσεις, σε μόνιμη ομηρία οι κρατούμενοι πρόσφυγες

Σημαντική μείωση των αναγκαστικών απελάσεων κατά περίπου 25% μετά το 2020 καταγράφει η ετήσια έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για τις αναγκαστικές επιστροφές, ενώ επισημαίνει ότι από τις 3.276 απελάσεις το 2021 (και τις 3.660 το 2020), το 80% αφορούν απελάσεις προς την Αλβανία.

Την ίδια στιγμή, μικρός παραμένει και ο αριθμός των λεγόμενων εθελούσιων απελάσεων, αυτών δηλαδή που συμμετείχαν στο πρόγραμμα επιδοτούμενης απέλασης που υλοποιεί ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (2.737 το 2021, 2.565 το 2020) ή των λεγόμενων οικειοθελών, όσων δηλαδή θέλησαν να εγκαταλείψουν μόνοι τους τη χώρα (1.000 το 2021, 926 το 2020), αν και ο Συνήγορος διατηρεί επιφυλάξεις κατά πόσον αυτές οι επιστροφές είναι πράγματι προϊόν ελεύθερης βούλησης ή εκ των πραγμάτων προϊόν εκβιαστικού διλήμματος.

Λανθασμένη στόχευση

Οι μειωμένοι αριθμοί απελάσεων, φαινόμενο που συναντάται πανευρωπαϊκά, αντανακλούν προφανώς τη λανθασμένη στόχευση της ευρωπαϊκής και ελληνικής πολιτικής σε απελάσεις που, εκτός από απάνθρωπες και παράνομες, αποδεικνύονται και ανέφικτες, παρόλο που απορροφούν μεγάλα ποσά ευρωπαϊκών κονδυλίων.

Ο Συνήγορος εκφράζει την αντίρρησή του στη συνεχιζόμενη κράτηση ανθρώπων που δεν μπορούν να απελαθούν, συμπεριλαμβανομένων των Αφγανών, αλλά και όσων υπόκεινται σε απελάσεις δυνάμει της ευρωτουρκικής κοινής δήλωσης, καθώς από τον Μάρτιο του 2020 η Τουρκία έχει παγώσει την αποδοχή απελαθέντων από την Ελλάδα και ζητά την άμεση διακοπή της κράτησης και την αναστολή της απόφασης απέλασης.

Σημειώνει ότι, ενώ μειώνεται ο αριθμός των απελάσεων, παραμένει στα ίδια επίπεδα ή και αυξανόμενος ο αριθμός των κρατούμενων προς απέλαση (3.072 κρατούμενοι το 2021, εκ των οποίων οι 674 σε αστυνομικά τμήματα, 3.944 κρατούμενοι το 2020, εκ των οποίων 1.229 σε αστυνομικά τμήματα). Αν και η κυβέρνηση επαίρεται ότι μείωσε σημαντικά τον αριθμό των διοικητικά κρατούμενων σε αστυνομικά τμήματα, οι αριθμοί δείχνουν ότι οι αριθμοί κινούνται λίγο κάτω από τα επίπεδα των ετών πριν από το 2019, ενώ στο ενδιάμεσο ο αριθμός είχε εκτοξευτεί.

Ο Συνήγορος σημειώνει επίσης ότι ο νόμος Μηταράκη 4686/2020 που καθιστά κανόνα την κράτηση έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ευρωπαϊκή Οδηγία Επιστροφών, η οποία προβλέπει ότι η κράτηση αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα. Υπογραμμίζει ότι καταστρατηγεί τον νόμο η κράτηση των νεοεισερχόμενων του Εβρου στο προαναχωρησιακό κέντρο του Φυλακίου αντί του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης, όπως και η μεταφορά των ναυαγών των νησιών στην Αμυγδαλέζα αντί για κατάλληλα κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας.

Η έκθεση διαπιστώνει από τις δειγματοληπτικές επισκέψεις σε Προαναχωρησιακά Κέντρα και αστυνομικά τμήματα ότι γίνονται προσπάθειες για βελτίωση των συνθηκών, ωστόσο παραμένει το πρόβλημα της έλλειψης διερμηνείας και η μη χορήγηση τηλεκάρτας στους κρατούμενους, που θα διευκόλυνε την επικοινωνία τους με τον έξω κόσμο.

Επαναπροωθήσεις

Σε σχέση με τις επαναπροωθήσεις, σημειώνει ότι στο πλαίσιο του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας χειρίζεται δύο αναφορές που του μεταβιβάστηκαν από τον Μηχανισμό Αναφορών της Frontex. Eπισημαίνει ότι έχει γίνει δεκτή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου η προσφυγή 10 Σύρων που είχαν απελαθεί χωρίς να καταγραφεί το αίτημά τους για άσυλο από τη Λέρο τον Οκτώβριο του 2016, ύστερα από την αποτυχία της Γενικής Επιθεωρήτριας Δημόσιας Διοίκησης και της ΕΛ.ΑΣ. να διαπιστώσουν ευθύνες για τη μη καταγραφή του αιτήματος.

Τέλος, επισημαίνει τις εγγυήσεις που ζητούνται από τους υφιστάμενους μηχανισμούς ελέγχου προκειμένου να αναλάβουν τη λειτουργία της επιτήρησης των παραβιάσεων στα σύνορα (ρόλο που έχει αναθέσει η κυβέρνηση στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας, χωρίς να έχει θεσμοθετήσει καμία από τις εγγυήσεις αυτές): πραγματική λειτουργική ανεξαρτησία, διαφάνεια μέσω δημόσιων εκθέσεων, ευρύτητα αρμοδιότητας σε κάθε παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατάλληλο, επαρκές και εξειδικευμένο προσωπικό, επάρκεια οικονομικών πόρων.