Συστάσεις ΕΕΔΑ για το προσφυγικό

Σε μια πυκνογραμμένη έκθεση η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο και παράλληλα ο εθνικός θεσμικός φορέας της πολιτείας για θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρουσιάζει τις θέσεις της για το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα, με νέα επικαιροποιημένα στοιχεία.

Στο Α’ Μέρος της έκθεσης, που μόλις κυκλοφόρησε, αναλύονται σε 58 σελίδες οι βασικές πλευρές του προσφυγικού ζητήματος και δίνονται αυστηρές και συγκεκριμένες συστάσεις προς την ελληνική πολιτεία.

Εμφαση δίνεται στα μέτρα βελτίωσης των συνθηκών φιλοξενίας και υποδοχής, στις διαδικασίες ασύλου καθώς και στο εξαιρετικά ευαίσθητο ζήτημα των ασυνόδευτων ανηλίκων. Αρνητική μνεία γίνεται στα μέτρα διοικητικής κράτησης των αιτούντων άσυλο, υπενθυμίζοντας ότι στην Ελλάδα αποτελούν μια «συστηματική και αυθαίρετη πρακτική», που εφαρμόζεται σε απόκλιση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, χωρίς να εξαντληθούν εναλλακτικές λύσεις.

Σε ξεχωριστό κεφάλαιο της έκθεσης η ΕΕΔΑ θίγει το ακανθώδες ζήτημα των παράνομων-άτυπων επαναπροωθήσεων στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Αναφέρεται στο πλήθος επίσημων καταγγελιών ανθρωπιστικών οργανώσεων, ότι τέτοιες επιχειρήσεις λαμβάνουν χώρα, παρά τις διαψεύσεις του υπουργείου Προ.Πο.

«Η υπόνοια πως υπάρχουν και λειτουργούν σε συστηματική πλέον βάση κρατικοί ή παρακρατικοί δίαυλοι έκνομης διαχείρισης μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών υπονομεύει κάθε έννοια κράτους δικαίου και εκθέτει διεθνώς τη χώρα», σημειώνει η Επιτροπή, συστήνοντας άλλη μια φορά στην πολιτεία να τηρεί αυστηρά την αρχή της μη επαναπροώθησης και να ερευνήσει τις υπάρχουσες καταγγελίες.

Με έμφαση κρούει ξανά τον κώδωνα του κινδύνου για τις απαράδεκτες συνθήκες που επικρατούν στα αποκαλούμενα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στα νησιά του Αιγαίου, ειδικά για τον υπερπληθυσμό στο ΚΥΤ της Μόριας Λέσβου.

Στη σχετική ανακοίνωση που συνοδεύει την έκθεση, η ΕΕΔΑ εκφράζει ανησυχία για την αύξηση των αφίξεων προσφύγων και μεταναστών στα νησιά του Αιγαίου μέσα στο 2019. Ως τον Ιούλιο του 2019 είχαν φτάσει συνολικά 31.265 άτομα στα νησιά, σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, ενώ η Frontex αναφέρει αύξηση των αφίξεων κατά 25% τον ίδιο μήνα, σε σύγκριση με το 2018.

«Τα περισσότερα κέντρα υποδοχής στα νησιά έχουν υπερβεί κατά πολύ τις δυνατότητες φιλοξενίας τους, με κίνδυνο παραβίασης θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών τρίτων χωρών, όπως η προστασία από την απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση και η εξασφάλιση ενός ελάχιστου επίπεδου αξιοπρεπούς διαβίωσης», σημειώνει η ΕΕΔΑ, θυμίζοντας ότι στο ΚΥΤ Μόριας φιλοξενούνταν ώς τις αρχές του Σεπτέμβρη επισήμως 10.383 άτομα, ενώ η χωρητικότητα του κέντρου είναι 3.000. Παραδέχεται ότι η μεταφορά των 1.400 προσφύγων από τη Μόρια σε δομές στη Β. Ελλάδα θα ανακουφίσει τη Λέσβο, θυμίζει ωστόσο ότι προβλήματα εντοπίζονται και σε άλλα νησιά (Σάμος, Κως κ.λπ.).

Αξιοπρεπής διαβίωση

Για την αποσυμφόρηση των κέντρων και την αποφυγή φαινομένων βίας, που συμβάλλουν στην όξυνση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, η Επιτροπή συστήνει συγκεκριμένα μέτρα: Πρώτον, τον άμεσο τερματισμό του εγκλωβισμού των αιτούντων άσυλο στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τη μεταφορά τους στην ενδοχώρα. Δεύτερον, την κατάργηση του μέτρου του γεωγραφικού περιορισμού ή όταν επιβάλλεται να γίνεται μόνο αιτιολογημένα ύστερα από ατομική αξιολόγηση.

Ως λύση προτείνει την αύξηση θέσεων φιλοξενίας σε δομές στην ενδοχώρα που πληρούν τους ελάχιστους όρους αξιοπρεπούς διαβίωσης και προορίζονται για μακροχρόνια διαμονή, καθώς οι αιτούντες άσυλο παραμένουν για μήνες ή και χρόνια σε κέντρα φιλοξενίας μέχρι να εξεταστούν οι αιτήσεις τους.

Πλέον επείγουσα προτεραιότητα θεωρεί την άμεση μεταφορά όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων από ακατάλληλους χώρους σε ασφαλείς δομές στην ενδοχώρα. Στους ακατάλληλους χώρους ομολογεί ότι συγκαταλέγονται οι λεγόμενες «ασφαλείς ζώνες» των ΚΥΤ, όπως αποδεικνύει και η πρόσφατη δολοφονία ανηλίκου από το Αφγανιστάν εντός του «safe zone» στη Μόρια.

Ενδεικτικό είναι ότι η πλειονότητα των καταγεγραμμένων ασυνόδευτων ανηλίκων βρίσκεται εκτός ασφαλών δομών: Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), 1.766 ασυνόδευτοι ανήλικοι φιλοξενούνται σε δομές μακροχρόνιας ή προσωρινής φιλοξενίας, ενώ 2.444 παιδιά παραμένουν εκτός δομών φιλοξενίας, εκ των οποίων 233 βρίσκονται σε «προστατευτική φύλαξη» και 1.115 σε άτυπες/επισφαλείς συνθήκες στέγασης (σε διαμερίσματα με άλλους, καταλήψεις, αστεγία).

Στα θετικά μέτρα αναφέρει το νέο νομοθετικό πλαίσιο περί Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Ν. 4554/2018 (το οποίο ήταν σε εκκρεμότητα από το 2007), ωστόσο λέει ότι η πλήρης υλοποίηση του συστήματος αυτού εκκρεμεί.

Το ενωσιακό δίκαιο

Τέλος, η ΕΕΔΑ, αναφέρεται εκτενώς στις διαδικασίες χορήγησης ασύλου. Με διπλωματικό και προσεκτικό λόγο βάζει «πάγο» στις προθέσεις της κυβέρνησης για αλλαγή του θεσμικού πλαισίου όσον αφορά την κατάργηση της δευτεροβάθμιας εξέτασης των προσφυγών ασύλου. Οπως τονίζει ξεκάθαρα, «η δευτεροβάθμια εξέταση νόμω και ουσία των αιτημάτων διεθνούς προστασίας αποτελεί υποχρέωση που απορρέει από το Ευρωπαϊκό Κοινό Σύστημα Ασύλου και ως εκ τούτου, δεν δύναται να καταργηθεί από τον εθνικό νομοθέτη χωρίς να τίθενται ζητήματα συμβατότητας των ελληνικών ρυθμίσεων με το ενωσιακό δίκαιο».

Καλεί την πολιτεία να «συνεκτιμήσει την ανάγκη για ταχεία και απρόσκοπτη διεκπεραίωση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας που εκκρεμούν, σε κάθε στάδιο της διοικητικής διαδικασίας ασύλου με γνώμονα πάντα τη διασφάλιση της ποιότητας των διοικητικών αποφάσεων, ώστε η διαδικασία να πληροί τους όρους της αποτελεσματικότητας».

Ενδεικτικά αναφέρει ότι ώς τα τέλη Ιουνίου εκκρεμούσαν 66.908 αιτήσεις διεθνούς προστασίας ενώπιον της Υπηρεσίας Ασύλου, ενώ περίπου 3.000 προσφυγές (κατατεθειμένες ήδη από το 2012-2013) εκκρεμούν ενώπιον των Επιτροπών Προσφυγών του Π.Δ. 114/2010 και περίπου 14.776 προσφυγές ενώπιον της Αρχής Προσφυγών.