ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες: Μειονότητα μέσα στη μειονότητα

Από την αρχή της λεγόμενης προσφυγικής κρίσης, το 2015, άρχισε σταδιακά να αναγνωρίζεται μία ανομοιογενής ομάδα προσφύγων που ζει σε συνθήκες διπλής αορατότητας, με πολλαπλές δυσκολίες και παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους: οι ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες. Φτάνουν στην Ευρώπη συνήθως μόνοι και μόνες, κυνηγημένοι από τις τοπικές κοινωνίες ή ακόμα και από τις οικογένειές τους, ταξιδεύοντας με διαρκή φόβο μήπως γίνει αντιληπτή η ταυτότητά τους.

Κατά την υποχρεωτική πολύμηνη διαμονή τους στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης οι ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες αναγκάζονται να αποκρύπτουν την ταυτότητά τους από φόβο για τη ζωή τους, ενώ έχουμε μαρτυρίες εμπρησμών των σκηνών τους, παρενοχλήσεων, ακόμα και βιασμών.

Δυστυχώς, πολλές φορές οι ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες δεν είναι μόνο θύματα πολέμου. Συχνά κουβαλούν ακόμα μία ταυτότητα που φέρει ακραία βία και κακοποίηση και παραμένει αόρατη ή μη αναγνωρισμένη στις χώρες υποδοχής: αυτή του επιζώντος και της επιζώσας από βασανιστήρια.

Σε πολλά μέρη του κόσμου και στις περισσότερες από τις χώρες προέλευσης των προσφύγων που φτάνουν στην Ελλάδα, τα βασανιστήρια για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου ή χαρακτηριστικών φύλου είναι συνήθης πρακτική της αστυνομίας, του στρατού και των δυνάμεων που ελέγχουν την εξουσία, κρατικών ή παρακρατικών.

Φυσικά, χώρες με νομοθεσία ποινικοποίησης της ομοφυλοφιλίας ή ευρισκόμενες σε έκρυθμη πολιτική κατάσταση είναι αυτές με τα μαζικότερα κρούσματα. Ακραία σωματική και ψυχολογική βία, με τρόπους και μέσα που είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς, εξευτελισμός, «επανορθωτικοί» βιασμοί και σεξουαλική βία κάθε είδους είναι όσα καταγράφονται.

Τόσο στα στάδια της προκαταγραφής και της καταγραφής του αιτήματος για τη χορήγηση καθεστώτος διεθνούς προστασίας όσο και κατά την εξέταση του αιτήματος οι ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με ανεκπαίδευτους, ομοφοβικούς και τρανσφοβικούς αστυνομικούς και εργαζόμενους στις αρμόδιες υπηρεσίες.

Δεχόμαστε καταγγελίες για προσβολές και σεξουαλική παρενόχληση από αστυνομικούς, κακοποιητική μετάφραση της ταυτότητας φύλου τους και του σεξουαλικού τους προσανατολισμού από διερμηνείς, ακόμα και για εγκλεισμό σε κέντρα κράτησης με βάση το αποδοθέν βιολογικό φύλο.

Είναι γνωστό ότι πολύ συχνά κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων για την εξέταση του αιτήματος ασύλου υπόκεινται σε εξευτελιστικές ερωτήσεις και πολλαπλούς τρόπους αμφισβήτησης και παραβίασης του αυτοπροσδιορισμού τους. Με λίγα λόγια, αντιμετωπίζουν την αμφισβήτηση σε κάθε βήμα της επιθυμητής διαδικασίας ένταξής τους και καλούνται να αποδείξουν τα αυτονόητα: ότι είναι ΛΟΑΤΚΙ+, ότι δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα τους, ότι έχουν βασανιστεί.

Το τραύμα ανοίγει ξανά και ξανά, με αποτέλεσμα να γκρεμίζεται κάθε προσδοκία συμπερίληψης, αποδοχής και ενδυνάμωσης. Ετσι, οι ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες συχνά αναγκάζονται να αποκρύπτουν για άλλη μια φορά στοιχεία που θα βοηθούσαν στην ευδοκίμηση του αιτήματος χορήγησης ασύλου.

Και ενώ η οδηγία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ αναφέρει ότι η «εξειδικευμένη κατάρτιση» είναι «ζωτικής σημασίας» και είναι σαφής ότι «η βασική αρχή που διέπει τη διαδικασία καθορισμού του καθεστώτος του πρόσφυγα είναι ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας», μέχρι σήμερα αυτό παραμένει ζητούμενο.

Εγκλωβισμός στην Ελλάδα

Οι δομές υποδοχής και τα προγράμματα στέγασης έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν προσωρινή διαμονή σε ανθρώπους που ζητούν διεθνή προστασία. Ο αριθμός των τελευταίων υπερβαίνει κατά πολύ τις θέσεις που έχουν δημιουργηθεί και οι λίστες αναμονής για ένταξη σε πρόγραμμα στέγασης είναι μεγάλες. Πολλοί αναγκάζονται να μένουν στον δρόμο ή να αναζητούν στέγη σε αυτοοργανωμένες ή άλλες δομές φιλοξενίας. Η αναμονή για την εξέταση των αιτημάτων είναι πια πολυετής.

Από την άλλη, όταν ένα άτομο αναγνωριστεί πρόσφυγας, χάνει σε σύντομο χρονικό διάστημα τα δικαιώματα που είχε όταν εξεταζόταν το αίτημά του για άσυλο (στέγη σε επίσημες δομές φιλοξενίας, οικονομικό βοήθημα), καθώς θεωρείται ισότιμο μέλος της κοινωνίας της χώρας υποδοχής, παρ' όλο που δεν υπάρχει προς το παρόν περαιτέρω μέριμνα για την ένταξή του στον κοινωνικό κορμό.

Ετσι, μακριά από τα ελάχιστα δίκτυα οικείων προσώπων και περιθωριοποιημένοι εντός του προσφυγικού πληθυσμού, οι ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες βρίσκονται άλλη μια φορά σε αδιέξοδο και κινδυνεύουν να μείνουν στον δρόμο, με όλα όσα συνεπάγεται αυτό. Εχουν άλλωστε καταγραφεί ρατσιστικές επιθέσεις από ακραίες ομάδες σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ προσφύγων, μεταναστών και μεταναστριών.

Μπροστά σε όλα αυτά, ένα μέρος της ελληνικής κοινωνίας έχει αναπτύξει αλληλεγγύη για τα υποκείμενα ταυτοτήτων που υφίστανται διακρίσεις και αντιστέκεται στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την καταστολή. Αντίθετα, ένα άλλο ανέχεται, ή και επικροτεί, τους αποκλεισμούς και παραμένει προσκολλημένο σε στερεοτυπικές αντιλήψεις για τα φύλα και τις σχέσεις των φύλων και για τον σεξουαλικό προσανατολισμό.

Φαίνεται ότι έχουμε ακόμα δρόμο μέχρι να γίνει αντιληπτό ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου και η έκφραση φύλου αποτελούν πυρηνικές ταυτότητες του ατόμου κι ότι εξίσου θεμελιώδες είναι το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη έκφραση.

* Κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση με σκοπό την υποστήριξη των ΛΟΑΤΚΙ+ προσφύγων

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος «Αόρατη Ιστορία: Διαδρομές, βιώματα, πολιτικές των ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ελλάδα», που κυκλοφόρησε με την «Εφ.Συν.» -  Σαββατοκύριακο στις 8 Ιουνίου 2019. Μπορείτε να διαβάσετε τα κείμενα σε ηλεκτρονική μορφή επιλέγοντας το αντίστοιχο λινκ από τον κατάλογο περιεχομένων που ακολουθεί ή να ξεφυλλίσετε και να διαβάσετε ολόκληρο το τεύχος στην εφαρμογή issuu μετά τον κατάλογο περιεχομένων. 

Περιεχόμενα Τεύχους

● Εισαγωγή, σελ. 2

● Νίκος Μυλωνάς (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Ένας «φίλος της Ντόροθυ» στην Ελλάδα, σελ. 3

● Σόνια, Λεσβίωμα, σελ. 4

● Ι.Κ., Το ζητούμενο είναι το τέλος της ντροπής, σελ. 4

● Αρης Μπατσιούλας, 20th Century Boy, σελ. 5

● Ρηνιώ Συμεωνίδου, Το υπέροχα ποικιλόμορφο φάσμα του βιολογικού φύλου: Ιντερσεξ παιδιά και άνευ όρων αγάπη, σελ. 6

● Ελενα – Ολγα Χρηστίδη, Μεγαλώνοντας σε μια κουίρ οικογένεια τη δεκαετία του ‘90, σελ. 7

● Αννα Κουρουπού, Συγγρού… σελ. 8

● PASSPORT, Καμία ομοφοβική στολή, καμία τρανσφοβική εντολή, καμία ρατσιστική εξουσία, σελ. 9

● Μπέττυ Βακαλίδου, Το τρανς κίνημα όπως το έζησα, σελ. 10

● Θωμάς Ξωμερίτης, Ηρωική έξοδος, δύσκολη ελευθερία, σελ. 11

● Δήμητρα Τζανάκη, Από το 1871 μέχρι το 1950: Γενεαλογία φύλου και σεξουαλικότητας, σελ. 12-13

● Κώστας Γιαννακόπουλος, Μια διάχυτη ομοφυλοφιλία στη μεταπολεμική Ελλάδα, σελ. 14-15

● Θεοδόσης Γκελτής, Από το 1976 μέχρι το 1990, Το κίνημα για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας, σελ. 16-18

● Πάολα Ρεβενιώτη (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Όταν βάζεις τη φούστα δεν την ξαναβγάζεις, σελ. 18

● Χρήστος Ρούσος (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Στη φυλακή γνώρισα έρωτες που τους λέω κινηματογραφικούς, σελ. 19

● Ειρήνη Πετροπούλου, Από το 1990 μέχρι το 2004: Δράσεις, ορατότητα, συνεργασίες, σελ. 20 – 21

● Νέλη Καούνη, Από το 2005 μέχρι σήμερα: Εκρηξη ακτιβιστικής δραστηριότητας και ενδοσκόπηση, σελ. 22-25

● Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας, 18 χρόνια, 700 συναντήσεις, σελ. 26

● Φίλιππος Παγάνης, Σπάζοντας το καλούπι, σελ. 27

● Γιώργος – Κυβέλη, Εξω από το δίπολο, σελ. 27

● Μενέλας, Επιζώντες της ετεροκανονικότητας: η πορνογραφία και εγώ, σελ. 28

● ΕΜΑΝΤΕΣ, ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες: Μειονότητα μέσα στη μειονότητα, σελ. 29

● Νάνσυ Παπαθανασίου, Ελενα-Ολγα Χρηστίδη, Αμφισβητώντας την αυθεντία: τα κινήματα απέναντι στην «επιστήμη», σελ. 30-31

● Γιώργος Παπαδοπετράκης, Αντώνης Πούλιος, Το HIV/AIDS και η μετάδοση του στίγματος, σελ. 32-33

● Δέσποινα Χρονάκη, Κατασκευάζοντας τη μη ετεροκανονική συνθήκη στη δημοφιλή κουλτούρα, σελ. 34

● Γιώργος Σαμπατακάκης, Κουίρ σαν χώρα ή βγαίνοντας με κέφι από την ντουλάπα της Μεταπολίτευσης, σελ. 35

● Κωνσταντίνος Κυριακός, Για την ερωτική διαφορά στην ελληνική σκηνή: παραστάσεις με σημασία, σελ. 36-37

● Αν Πελεγκρίνι, Fuck Stonewall, σελ. 38-39

● Αλεξάνδρα Χαλκιά, Εχουν πράγματι αλλάξει τα πάντα;, σελ. 39

● Ελενα – Ολγα Χρηστίδη, Νάνσυ Παπαθανασίου, Ο δρόμος έχει τη δική σου ιστορία, σελ. 40