Στον δίσκο ο Παύλος Παυλίδης διασκευάζει 12 κομμάτια του Μαρκόπουλου, στις συναυλίες θα ακούσουμε άλλα 4, συνολικά 16. Η συζήτηση με τον Παύλο για τον Μαρκόπουλο είναι αποκαλυπτική, μιλάμε άλλωστε για δύο διαφορετικούς μουσικούς κόσμους. Ή, μήπως, τελικά, όχι;

«Πριν από λίγες μέρες βρέθηκα σε ένα θέατρο. Στο τέλος της παράστασης ένας ηθοποιός μάς διάβασε την ανακοίνωση του συλλόγου τους για την υποβάθμιση των πτυχίων τους. Στεκόντουσαν εκεί μπροστά μας όλοι οι συντελεστές, ευάλωτοι και υπερήφανοι. Είναι φοβερό… συμπεριφέρονται στον καλλιτεχνικό κόσμο λες και πρέπει να τιμωρηθεί για κάτι», είπε για το άθλιο προεδρικό διάταγμα που αφορά τους καλλιτέχνες με το που ξεκινήσαμε τη συζήτησή μας.

● Γιατί, λοιπόν, Μαρκόπουλο;

Το 2019 μου έγινε η πρόταση από τη Λένγκα Μαρκοπούλου, κόρη του συνθέτη, να διασκευάσω από το έργο του κάποια τραγούδια ή ορχηστρικά κομμάτια με σκοπό την κυκλοφορία ενός δίσκου και την πραγματοποίηση ορισμένων συναυλιών. Ως αφορμή στάθηκε ότι τότε ο συνθέτης γινόταν 80 ετών.

● Απάντησες αμέσως θετικά;

Ηταν θετική η αντίδρασή μου γιατί η πρόταση ήταν πολύ τιμητική. Επίσης γνώριζα αρκετά τραγούδια του ως ακροατής από παιδί και δεν χρειάστηκε να το σκεφτώ πολύ. Ωστόσο προέκυπτε αυτόματα κι ένα μεγάλο αίσθημα ευθύνης. Αυτό δημιουργεί μια αγωνία και ένα ερωτηματικό στην αρχή. Οταν ξεκίνησα να τραγουδάω και να παίζω στο πιάνο κάποιες μελωδίες του, κατάλαβα ότι μπορώ να βρω τον εαυτό μου εκεί μέσα σαν ερμηνευτή. Αλλόκοτο συναίσθημα στην αρχή γιατί σε όλα τα τραγούδια του Μαρκόπουλου υπάρχουν στις ηχογραφήσεις σπουδαίες εκτελέσεις από μεγάλους τραγουδιστές και τραγουδίστριες.

● Γιατί αλλόκοτο;

Γιατί καταλάβαινα ότι θα απομακρυνθώ αρκετά και από τα πρωτότυπα και από τον εαυτό μου.

● Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία;

Καταρχάς το ρυθμολογικό κομμάτι. Υπάρχει κάτι καθαρά μεγαλοφυές στον τρόπο που μελοποιεί τον ελεύθερο στίχο και στο πώς καταφέρνει να δημιουργεί ρυθμικούς γρίφους που, όπως κυλάνε, λύνονται από μόνοι τους και ακούγονται φυσιολογικοί. Παραμένουν όμως γρίφοι όταν θέλεις να παρακάμψεις τις παρτιτούρες και να δημιουργήσεις μια ηλεκτρονική βάση επάνω στην οποία θα δουλέψεις. Εμείς έχουμε συνηθίσει να δουλεύουμε σε πιο απλές φόρμες, κυρίως σε τέσσερα τέταρτα, ενώ εδώ τα πέντε όγδοα χοροπηδούσαν ανεξέλεγκτα δημιουργώντας ένα ρυθμικό χάος. Χάος όμως που ακουγόταν αρμονικό επειδή στήριζε τέλεια τον ποιητικό λόγο.

● Τόσο χάος;

Θυμάμαι τη βραδιά που ο συνεργάτης μου τότε Χρήστος Λαϊνάς είχε αναλάβει να αντιγράψει τη ρυθμική βάση του τραγουδιού «Τα λόγια και τα χρόνια» σε ηλεκτρονική βάση για drum machine. Εβγαλε φωτογραφία την οθόνη του υπολογιστή και μου την έστειλε. Γελούσαμε και του είπα: «Βγες από εκεί μέσα τώρα, κινδυνεύεις». Κατόπιν αποφάσισα ότι θα συμμαχήσω με το χάος παρακάμπτοντας την ακρίβεια στην αντιγραφή του ρυθμού και τότε το χάος μού έκανε κάποια δώρα όπως γίνεται συνήθως. Αφησα το τυχαίο να συμμετέχει και το χειρίστηκα εκ των υστέρων, όπως ας πούμε στα κομμάτια «Μέρα με την ημέρα» και «Γεννήθηκα». Βέβαια τώρα κάνουμε μια βαρετή ανάλυση που αφορά περισσότερο τους μουσικολόγους.

● Δεν θα το έλεγα, ακούγονται πολύ ενδιαφέροντα. Αλλη δυσκολία;

Μια δυσκολία επίσης που μπορείς να συναντήσεις περιδιαβαίνοντας το έργο ενός τόσο μεγάλου και πολυγραφότατου συνθέτη, πέραν του όγκου, είναι οι διαφορετικές χρονικές περίοδοι που γράφτηκαν τα τραγούδια του. Εχει να κάνει με το ύφος δηλαδή. Είναι τελείως διαφορετικό να διασκευάσεις ένα μουσικό έργο από το να επιχειρήσεις να δημιουργήσεις μια καινούργια ενότητα βάζοντας στη σειρά τραγούδια από διαφορετικούς δίσκους και περιόδους.

Μιλάμε για αποστάσεις δεκαετιών όσον αφορά τις χρονικές περιόδους και επίσης αποστάσεις ύφους ανάμεσα σε διαφορετικούς ποιητές και στιχουργούς. Αυτό βέβαια το στοίχημα είναι που κάνει την όλη διαδικασία δύσκολη αλλά ταυτόχρονα και συναρπαστική. Η στιγμή πάντως που ένιωσα ότι όντως το «Πέρα από τη θάλασσα» αποτελεί μια ενότητα ήταν όταν ένα πρωινό του τελευταίου καλοκαιριού, ο παλιός μου φίλος και σπουδαίος ζωγράφος Στέφανος Ρόκκος μου έστειλε το εξώφυλλο και όλο το art work του δίσκου. Οι εικόνες του Στέφανου τα ένωσαν όλα.

● Και η μεγαλύτερη ευκολία;

Πρόκειται για τόσο πλούσιο σε μουσική και στιχουργική έμπνευση έργο που αν καταφέρεις να κάνεις ένα ταιριαστό παζλ, παίζεις πια με αριστουργήματα. Ο πήχης είναι ήδη στο Διάστημα. Επειδή μου ζητήθηκε να είμαι ο βασικός ερμηνευτής, οι στίχοι ήταν καθοριστικοί για το ποια τραγούδια θα διάλεγα. Αυτό, ας πούμε, με διευκόλυνε στο να διαλέξω πιο γρήγορα.

● Υπάρχει κάποιο κοινό χαρακτηριστικό που συνάντησες σε πολλά ή και σε όλα τα τραγούδια του;

Είναι πολυσχιδές το έργο. Η ποίηση όμως είναι πάντοτε παρούσα. Και μάλιστα ποίηση ανατρεπτική τις περισσότερες φορές, με ξεκάθαρα πολιτικό και κοινωνικό χαρακτήρα. Αν σκεφτεί κανείς και από τι πολιτικές Συμπληγάδες πέρασε η γενιά του, αποκτούν όλα αυτά μια επιπλέον αξία και βαρύτητα.

● Στα «Γκρεμισμένα σπίτια» το απογείωσες κι εσύ...

Οταν δούλευα επάνω στο κομμάτι, έπεσε τυχαία το βλέμμα μου σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε έξω από μια αστυνομική κλούβα που απομάκρυνε κάποιους μετανάστες που φιλοξενούνταν σε αυτοσχέδιες δομές στα Εξάρχεια. Κάποια επιχείρηση «εκκαθάρισης»... Τι λέξη...

Το βλέμμα ενός μικρού παιδιού που ξεριζωνόταν ξανά καρφώθηκε στο μυαλό μου και πήρα το θάρρος να συμπληρώσω στίχους στο τραγούδι οι οποίοι κατέληγαν στη φράση: «Ερχόμαστε απ’ τον ορίζοντα» (σ.σ.: τους συγκεκριμένους στίχους του Παύλου τους βάλαμε σε ξεχωριστό πλαίσιο). Είναι άλλοι πια οι μετανάστες και οι ξεριζωμένοι που ζουν τη βαρβαρότητα, την αναλγησία και τις εκάστοτε «πολιτικές σκοπιμότητες».

● Να επιστρέψουμε στον Μαρκόπουλο.

Ο Μαρκόπουλος σπρώχνει το τραγούδι όλο και πιο πέρα από εκεί που ξέραμε μετακινώντας διαρκώς το σύνορό του και επειδή είναι εμπνευσμένος καταφέρνει και αγκαλιάζει τους πάντες. Είναι ενωτικός. Είναι καινοτόμος. Εχει επίσης χιούμορ και είναι αυτο-αναιρετικός με τραγούδια όπως το «Θα πάω στη ζούγκλα με τον Ταρζάν», στο οποίο υπογράφει και τους στίχους. Ακόμα και στις πιο παραδοσιακές του φόρμες ένα φίδι είναι έτοιμο να διασχίσει το κέντρο του ναού, όπως είχε πει και ένας διάσημος Ελληνας μαέστρος για τον Μότσαρτ…

● Δεν φοβάσαι ότι η διασκευή σε εμβληματικά τραγούδια όπως τα «Μαλαματένια λόγια» θα είναι αποτυχημένη εκ προοιμίου -ακόμα και αν είναι καταπληκτική- διότι το κοινό θα έχει εμποτιστεί με έναν συγκεκριμένο ήχο;

Αν είναι καταπληκτική, όπως λες, δεν θα είναι αποτυχημένη ούτε εκ προοιμίου ούτε εκ των υστέρων. Δεν εννοώ φυσικά ότι η διασκευή μου είναι καταπληκτική. Εννοώ ότι αν φοβάσαι δεν πρέπει καν να δοκιμάσεις. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η διασκευή δεν αντικαθιστά το πρωτότυπο. Πάει και στέκεται δίπλα. Αν δεν έχει κάποιο αληθινό βάρος και αξία, την παίρνει ο αέρας. Υπάρχει μια φυσική δικαιοσύνη σε αυτά τα πράγματα. Γι’ αυτό είναι κάπως κωμικό να διαρρηγνύουμε τα ιμάτιά μας για μια διαφορετική εκδοχή σε ένα τραγούδι. Υπάρχει και ο χρόνος που είναι μια χαρά κριτής.

● Πώς σου φαίνονται στα «Μαλαματένια λόγια» οι στίχοι που έγραψε ο Μάνος Ελευθερίου;

Τον θυμάμαι σε μια συγκέντρωση για τα πνευματικά δικαιώματα που είχε γίνει λίγο πριν φύγει απ’ τη ζωή. Προσπαθούσε να κατέβει ένα μικρό σκαλάκι μέσα σε εκείνο το θέατρο. Δυσκολευόταν. Σηκώθηκα να πάω να τον βοηθήσω αλλά ήταν πιο κοντά και πρόλαβε ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, τον έπιασε από το μπράτσο και τον βοήθησε να κάτσει στη θέση του. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτή τη σκηνή. Τόσο εύθραυστος. Καταλαβαίνεις πώς αισθάνθηκα όταν τραγούδησα τον στίχο «μα εγώ περνούσα τη στερνή την πύλη με του καιρού δεμένος τις κλωστές». Είναι φοβερό πώς τόσο ευαίσθητοι άνθρωποι κουβάλησαν τέτοιο βάρος. Αλλά ίσως και να μη γίνεται αλλιώς.

● Μιλήσατε με τον συνθέτη πριν;

Υπήρχε από την αρχή μια ενθάρρυνση για να κινηθώ ελεύθερα.

● Μιλήσατε μετά;

Πριν από λίγες μέρες χτύπησε το τηλέφωνο και κάναμε έναν από τους πιο συγκινητικούς διαλόγους που έχω ζήσει ποτέ προσωπικά. Ηταν πολύ γενναιόδωρος στους χαρακτηρισμούς και πολύ φωτεινός. Η πανδημία έχει κάνει πολύ δύσκολη την προσωπική επαφή. Ελπίζω να καταφέρουμε να βρεθούμε σύντομα από κοντά. Δεν θέλω να πω περισσότερα. Απλά τον ευχαριστώ. Ηταν πολύτιμη εμπειρία και πολύ διδακτική. Με έβγαλε από τα νερά μου και όλο αυτό το δισκογραφικό κομμάτι οδηγεί όλους μας τώρα στην παράσταση που θα γίνει στη Στέγη.

● Η Στέγη το «τσίμπησε» αμέσως το ωραίο το έργο...

Πρέπει να ευχαριστήσω την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια της Στέγης, για την υποστήριξη, την ευγένεια και τη γενναιοδωρία. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι κάποιος που βρίσκεται σε μια τέτοια θέση θα γνωρίζει τόσο καλά την πανκ σκηνή των τελευταίων δεκαετιών της χώρας με τέτοιες λεπτομέρειες. Αλλο να γνωρίζεις από τη δεκαετία του ‘80 τους Duran Duran και άλλο τους Ψυγείο Ψυγείο…

● Πώς αντιμετώπιζες εσύ, όταν ήσουν μικρός, τους μεγάλους Ελληνες συνθέτες;

Ακούγαμε τα πάντα στο ραδιόφωνο και στα δισκάδικα της εποχής εκείνης. Πολύ λιγότερες πληροφορίες τότε αναγκαστικά και πιο στοχευμένες οι ακροάσεις. Στην εφηβεία μας κυριαρχούσε σιγά σιγά η ξένη μουσική.

● Ακουγες Μαρκόπουλο; Τσιτσάνη; Βαμβακάρη;

Ακούγαμε όντως τα πάντα από την ελληνική μουσική, μαζί και με όλη την ξένη μουσική που έφτανε με οποιονδήποτε τρόπο στα αυτιά μας. Ακούγαμε ταυτόχρονα τον Χατζιδάκι με τους Suicide, τον Ξαρχάκο με τους Red Crayola, τον Robin Hitchcok με τον Πουλικάκο, τους Magazine με τους Απροσάρμοστους, τους Sonic Youth με τους ρεμπέτες, τον Μαρκόπουλο με τους Butthole Surfers και άλλους απίθανους συνδυασμούς.

Αυτό επίσης συμβαίνει και τώρα στη νεολαία και σίγουρα με μεγαλύτερο εύρος στο φάσμα των επιλογών τους. Και δεν είναι κάτι που το υποθέτω αλλά κάτι που το γνωρίζω από τους νέους που συναναστρέφομαι. Πριν από λίγα χρόνια μπήκε στο στούντό μου ο ντράμερ των Planet of Zeus και πριν καν καθίσουμε να τα πούμε, σε δευτερόλεπτα με ρώτησε αν εκείνο που ακούγεται στο βάθος είναι Elbow. Και ήταν. Ολο και λιγότερο αφύσικοι μοιάζουν οι συνδυασμοί αυτού του τύπου.

● Βρίσκεται και η Ελλάδα εδώ που βρίσκεται...

Το ξέρουμε όλοι ότι η Ελλάδα είναι σταυροδρόμι. Ανατολική και δυτική ταυτόχρονα στον βαθμό που ο καθένας θέλει. Το να κοιτάζεις ανατολικά δεν σε γλιτώνει από το να μαϊμουδίζεις. Το να κοιτάζεις δυτικά δεν σε κάνει απαραίτητα μοντέρνο. Αν είσαι αληθινός στο βουνό, είσαι και στη θάλασσα.

📌 Πέρα από τη θάλασσα
Ο Παύλος Παυλίδης συναντά τον Γιάννη Μαρκόπουλο
Τετάρτη 1 έως Κυριακή 5 Φεβρουαρίου, Κεντρική Σκηνή, Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 107, ώρα έναρξης 20.30, εισιτήρια από 7 έως 22 ευρώ.

📌 Ο Παύλος Παυλίδης μας δίνει την ταυτότητα της παράστασης: «Είναι αλήθεια ότι η παράσταση που ετοιμάζουμε με τον σκηνοθέτη Χρήστο Σαρρή στη Στέγη συμβαίνει σε μια πολύ ιδιαίτερη και μάλλον ανεπανάληπτη συνθήκη. Συμμετέχουν πολύ σπουδαίοι συνεργάτες. Στα φώτα είναι η Ελίζα Αλεξανδροπούλου, στα σκηνικά ο Λουκάς Μπάκας, στην κίνηση η Σοφία Μαυραγάνη, στον ήχο ο Δημήτρης Δημητριάδης. Υπάρχουν συνεργάτες και από την Ελλάδα και από το εξωτερικό που έχουν επιμεληθεί τo οπτικό μέρος. Συμμετέχουν επίσης το γυναικείο φωνητικό συγκρότημα Διώνη και ένα κουαρτέτο εγχόρδων με εξαιρετικούς μουσικούς, αγόρια και κορίτσια, με τους οποίους καταφέραμε να λειτουργήσουμε σαν μπάντα. Διαφορετικοί κόσμοι που συναντιούνται. Το ζούμε σαν γιορτή όλο αυτό».