Στο κρισιμότερο σταυροδρόμι της Ιστορίας της Κρήτης αναφέρεται ο εξαιρετικός τόμος, με κομβικής σημασίας μεταφρασμένα έγγραφα της οθωμανικής περιόδου, για την Ιστορία του Ηρακλείου της Κρήτης, αλλά με βαρύτητα συνολικά για τον Ελληνισμό και τη Μεσόγειο, που εξέδωσε πρόσφατα η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου.

Ως γνωστόν, η Κρήτη, και ειδικώς το Ηράκλειο, συμπύκνωσε τη μεγάλη δημιουργία της Ελληνικής Αναγέννησης με κορυφαία έργα στο θέατρο, τη λογοτεχνία, τη μουσική, τη φιλοσοφία, την τέχνη, με απαύγασμα της Κρητικής Σχολής τον μέγιστο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο.

Η πολιορκία του Χάνδακα (Ηράκλειο) από τους Οθωμανούς την περίοδο της Ενετοκρατίας διήρκεσε είκοσι ένα χρόνια (1648 -1669) -είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια πολιορκία στον δυτικό πολιτισμό.

Οι περισσότερες πτυχές των τελευταίων χρόνων της πολιορκίας αλλά και των πρώτων χρόνων της κατάκτησης του Χάνδακα από τους Οθωμανούς είναι παντελώς άγνωστες.

↳ «Ιεροδικείο Ηρακλείου, Δεύτερος Κώδικας», μέρος Α΄ (1661-1665) μέρος Β΄ (1670 -1671) Γκιουλσούν Αϊβαλή, Ηλίας Κολοβός – Μαρίνος Σαρηγιάννης. Επιμέλεια: Ελισάβετ Α. Ζαχαριάδου. Εκδόσεις Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου. Ο τόμος εκδόθηκε με την επιστημονική συνεργασία της Ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών της Βουδαπέστης με τον καθηγητή Gyorgy Hazai και τον ερευνητή Miklos Foti

Στον συγκεκριμένο τόμο εμπεριέχονται στο πρώτο μέρος 276 έγγραφα των ετών 1661-1665, δηλαδή μερικά χρόνια πριν από την πτώση του Χάνδακα (Σεπτέμβριος του 1669), που δίνουν κρίσιμο πληροφοριακό υλικό για την κοινωνική καθημερινή ζωή των κατοίκων στον Χάνδακα.

Ταυτόχρονα, από τον δεύτερο Κώδικα του Ιεροδικείου, του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου, έχουν μεταφραστεί 341 έγγραφα των ετών 1670 κυρίως και 1671, τα οποία αποτελούν τα παλαιότερα γνωστά ιεροδικαστικά έγγραφα που εξεδόθησαν από το Ιεροδικείο του Χάνδακα, μετά την κατάκτηση της πόλης, και παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τους όρους λειτουργίας της, την εγκατάσταση νέου πληθυσμού μετά την ερήμωσή της.

Εξω από την πόλη του Χάνδακα οι Οθωμανοί πολιορκητές χτίζουν αρχικά ένα φρούριο με την ονομασία Νέο Φρούριο, το οποίο εξελίσσεται σε πόλη με πεντακόσια σπίτια για τους στρατιώτες.

Ομως, έξω από το φρούριο χτίζεται ένας μεγαλύτερος οικισμός, τον οποίο, όταν επισκέπτεται ο γνωστός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, τον αναφέρει ως «το μεγάλο βαρόσι του Ιναντιγιέ».

Οπως σημειώνει στην εισαγωγή του τόμου ένας εκ των μεταφραστών και μελετητών των εγγράφων (1661-1665), ο Ηλίας Κολοβός, η έκταση του οικισμού «επιβεβαιώνεται από τις σύγχρονες απεικονίσεις του που έχουν εντοπιστεί σε βενετικό χειρόγραφο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης».

Μάλιστα τονίζεται πως ο οικισμός ονομάζεται «μπόργκο» της Candia Nova και, σύμφωνα με τον Οθωμανό περιηγητή, «περιελάμβανε 77.000 σπίτια και δωμάτια για τους άγαμους στρατιώτες». Ο Τσελεμπή αναφέρει πως ο οικισμός αυτός είχε 5 σχολεία, 2 τεκέδες, 6 μικρά χαμάμ, 7 τζαμιά χωρίς μιναρέδες, 7 χάνια, 3 μεντρεσέδες, 2.000 εργαστήρια και καταστήματα.

Τα εν λόγω έγγραφα διερευνούν σημαντικές πλευρές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής της πόλης των πολιορκητών του Χάνδακα, όπως οι γάμοι μεταξύ μουσουλμάνων στρατιωτών και χριστιανών γυναικών, η αλληλεπίδραση των κοινωνικών σχέσεων, οι οικονομικές δοσοληψίες και οι σχέσεις με τον πληθυσμό της Κρήτης πριν από την πτώση, η οποία αρχικά είναι ανεκτική και μετά την κατάκτηση αλλάζει.

Σύμφωνα με τα ιεροδικαστικά κατάστιχα του σουλτανικού στρατοπέδου έξω από τον Χάνδακα, οι μικτοί γάμοι είναι 76, δηλαδή 33,19%, μεταξύ μουσουλμάνων 129, ήτοι 56,33%, και οι γάμοι μεταξύ χριστιανών 24, ποσοστό 10, 48%.

Για τις επιγαμίες και τις συνέπειές τους τη δεκαετία του 1660 τονίζει ο κ. Κολοβός:

«Με αυτήν την έννοια, το Ιναντιγιέ υπήρξε με έναν τρόπο μια μικρογραφία ή ένα προσχέδιο, αν θέλετε, αυτού του μοναδικού περιβάλλοντος που επρόκειτο να κυριαρχήσει στην πρώιμη και νεότερη Ιστορία της Κρήτης», εννοείται με τη μορφή των ελληνόφωνων Τουρκοκρητικών έως την ανταλλαγή πληθυσμών το 1924».