«Η κίνηση του ίππου»

Οι λάτρεις της νουάρ λογοτεχνίας γνωρίζουν τον τίτλο του ομώνυμου αστυνομικού μυθιστορήματος του Αντρέα Καμιλέρι (1999) που διηγείται τις περιπέτειες ενός επιθεωρητή που γλιτώνει από τη σικελική μαφία, ανατρέποντας τη θανατική του καταδίκη με τις ρητορικές του ικανότητες.

Στην Ιταλία σήμερα, η «κίνηση του ίππου» («la mossa del cavallo») αναφέρεται στο μακιαβελικής έμπνευσης στρατήγημα του πρώην πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι που έριξε τη συγκυβέρνηση της Λίγκας του Βορρά με τα Πέντε Αστέρια το 2018.

Ο ακροδεξιός ηγέτης Ματέο Σαλβίνι παραιτήθηκε από την κυβέρνηση συνεργασίας προκειμένου να οδηγήσει τη χώρα σε πρόωρες εκλογές και να επωφεληθεί από τις δημοσκοπήσεις που τον έδειχναν πρώτο με 34%. Δημιουργώντας μια τεχνητή κρίση, απέσυρε την εμπιστοσύνη του από την κυβέρνηση συνεργασίας του Τζουζέπε Κόντε. Η βιαστική αυτή κίνηση βασίστηκε σε μια λανθασμένη υπόθεση, η οποία εντέχνως καλλιεργήθηκε από τον Ματέο Ρέντσι.

Λίγους μήνες νωρίτερα ο Ρέντσι είχε εγκαταλείψει το Δημοκρατικό Κόμμα, με το οποίο ανήλθε στην πρωθυπουργία το 2014, για να ιδρύσει έναν νέο κεντρώο φορέα και να επιβιώσει στην πολιτική σκηνή. Ορκισμένος εχθρός των Πέντε Αστεριών και κόκκινο πανί για τους πρώην συντρόφους στο Δημοκρατικό Κόμμα, διαβεβαίωσε τον Σαλβίνι (ή τον άφησε να πιστεύει) ότι δεν σκοπεύει να συγκυβερνήσει με τους αντιπάλους του. Ο δρόμος ήταν ανοιχτός για έναν εκλογικό θρίαμβο της (Ακρας) Δεξιάς.

Παύση. Το σκάκι είναι ένα συμμετρικό παιχνίδι με γεωμετρικές διαστάσεις αν εξαιρέσουμε ένα μονάχα κομμάτι: τον ίππο. Οι κινήσεις του ίππου ανατρέπουν τη συμμετρία της σκακιέρας και περιπλέκουν αυτό το μαγευτικό παιχνίδι. Ο ίππος δεν εγκλωβίζεται, διεισδύει στις αμυντικές γραμμές του αντιπάλου αφοπλίζοντας κομμάτια με ταυτόχρονες απειλές (= τα «πιρούνια» στη σκακιστική αργκό).

Λίγες μέρες αργότερα, ο μέχρι πρότινος ανένδοτος Ρέντσι δέχεται να συγκυβερνήσει με τα Πέντε Αστέρια, το Δημοκρατικό Κόμμα και τους «Ελεύθερους και Ισους», σχηματίζοντας μια κυβέρνηση από το κέντρο μέχρι την αριστερά του πολιτικού φάσματος. Ταπεινωμένος ο Σαλβίνι, επιστρέφει στην αντιπολίτευση. Το επεισόδιο έμεινε στην ιστορία ως «η κίνηση του αλόγου», ύμνος στον οπορτουνισμό και τις πολιτικές μανούβρες για τις οποίες φημίζεται ο πρώην δήμαρχος της Φλωρεντίας.

Η κρίση του κορονοϊού, ωστόσο, έφερε τα φώτα της δημοσιότητας στην εκτελεστική εξουσία και συγκεκριμένα στον Κόντε που είδε το άστρο του να λάμπει, καθώς με αποφασιστικότητα υιοθέτησε σκληρά μέτρα. Η απόγνωση των Ιταλών με την ένταση της πανδημίας σε συνδυασμό με τη νηφάλια ηγεσία του Κόντε δημιούργησαν τις τέλειες συνθήκες για το φαινόμενο «rally around the flag». Σε περιόδους κρίσης, οι ηγέτες παίζουν την κάρτα της εθνικής ομοψυχίας, συσπειρώνοντας τον λαό και αφήνοντας στην άκρη μικροπολιτικές διαφορές προκειμένου να διαχειριστούν (πραγματικούς ή πλασματικούς) κινδύνους που απειλούν το έθνος.

Ο Σαλβίνι δεν μπορούσε πια να ασχοληθεί με τους μετανάστες και την ανομία, προσφιλή θέματα για την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά. Ταυτόχρονα, ο Κόντε, από ισορροπιστής μεταξύ συμφερόντων, αυτονομήθηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την πανδημία. Τα κόμματα της συγκυβέρνησης αναγκάστηκαν να αφήσουν στην άκρη διαφορές, με την ελπίδα ότι θα επωφεληθούν από τη διαχείριση της κρίσης όσο πέφτουν τα ποσοστά του Σαλβίνι (= απώλεια 12% στις δημοσκοπήσεις!). Ετσι και έγινε, άλλοτε εχθροί, πλέον σύμμαχοι – η ιταλική πολιτική σκηνή προσφέρει συγκινήσεις και ανατροπές εφάμιλλες με αυτές του ιταλικού κινηματογράφου.

Το πολιτικό δράμα δεν έχει κορυφωθεί ακόμα, όμως, καθώς ο απρόβλεπτος ίππος κινείται στη σκακιέρα αλλάζοντας τα δεδομένα. Τον περασμένο Δεκέμβριο ο Ρέντσι κατασκεύασε μια κλιμακούμενη κρίση εντός του κυβερνητικού συνασπισμού με αφορμή τον έλεγχο των 209 δισ. που πρόκειται να λάβει η Ιταλία για την πανδημία. Ζητώντας δανεισμό επιπλέον χρημάτων από τον ESM (!), αμφισβήτησε τον Κόντε, με στόχο να αποσταθεροποιήσει τη συγκυβέρνηση.

Παρά τη δημόσια κατακραυγή, απέσυρε τους υπουργούς του και αποδυνάμωσε τη συγκυβέρνηση που έχασε την απόλυτη πλειοψηφία. Το παράδοξο είναι ότι οι πολύτιμες ψήφοι του Ρέντσι είναι αναγκαίοι για να περάσουν μια σειρά από νευραλγικά νομοσχέδια τους επόμενους μήνες. Ταυτόχρονα, αποδυναμώνεται ο Κόντε, ένας ανερχόμενος πολιτικός που κατάφερε να γεφυρώσει στην πράξη το «συστημικό» Δημοκρατικό Κόμμα με την Αριστερά και τους λαϊκιστές.

Τα παιχνίδια του παλατιού δεν αφορούν την ιταλική κοινωνία που παρακολουθεί αμήχανα μια κρίση εν μέσω του τρίτου κύματος της πανδημίας. «Αυτό είναι η πολιτική» δήλωσε κυνικά ο Ρέντσι και άθελά του αποδέχεται ότι η πολιτική δεν είναι μόνο ιδεολογία και αρχές αλλά και παρασκήνιο. Σε αντίθεση με το σκάκι που η απρόβλεπτη κίνηση του ίππου μπορεί να καθορίσει μονάχα μία παρτίδα, στην πολιτική η ενδεχομενικότητα είναι η κινητήριος δύναμη της Ιστορίας.

*Υποψήφιος διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.